- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاق ىرىم-تيىمدارىنىڭ ءمورالدىق ءمانى
ايبۇبى ءمۇتان قىزى
2016.02.14 15:23
«ىرىم»، «تيىم» دەسە بايىرعى زاماندا قالىپتاسقان كوزقاراس رەتىندە مۇرىن شۇيىرگەننەن گورى، سول ءبىر ەسكى ءداستۇردىڭ بۇگىنگى بىزگە بەرەرى بار ما ەكەن دەپ ءۇڭىلىپ كورگەن ءجون بە دەيمىن. ءداۋىر جاڭالانعان سايىن، ادامدار ساناسىنىڭ ءوسىپ، كەي ىرىم - تيىمداردىڭ كەرەكسىز تۇرلەرىنە كوزى جەتكەن سايىن، سايكەسپەيتىندەرىن ءار كەزەڭنىڭ وزىندە - اق ەكشەپ، سۇرىپتاپ بىلگەن، كەرەكتى بولسا جاڭالارىن دا جارىققا شىعارعان. سول سەبەپتى بىزگە سىننان وتكەن، ومىرشەڭ تۇرلەرى عانا جەتىپ وتىر دەۋگە ابدەن بولادى.
كەلسە - كەلمەس ادامعا قاراپ قولىڭدى شوشايتپا، ساۋساقتى، قولدى ورىنسىز اۋىزىڭا سالما، باسىڭدى شايقاما، كىسىگە قاراپ ەرىن شىعارىپ، ەسىنەپ-قۇسىناپ وتىرما، ۇلكەندەردىڭ الدىندا اياعىڭدى كوسپە، ادامعا قاراپ تۇشكىرمە، كىسىگە قاراپ كەرىلمە، ت.ب لاردىڭ ءبارىن ولاي ىستەسەڭ «جامان بولادى» دەپ، جاس ۇرپاققا ادەپتى بولۋدى ۇيرەتۋدە سول كەزدىڭ جاعدايىنا قاراي ىرىم - تيىمداردان دا ءساتتى پايدالانعانىن كورەمىز. ەندى بۇگىنگى كۇننىڭ عىلمي ورەسىمەن بايلانىستىرا سول ءبىر تيىم سوزدەرگە كوز جۇگىرتسەك، باس شايقاۋدىڭ جۇيكە اۋرۋنىڭ بەلگىسى، تۇشكىرۋدىڭ تۇماۋ سەكىلدى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ تارالۋىنىڭ جولى ەكەنىن، ال كەلسە - كەلمەس تۇكىرىپ، ەسىنەپ-قۇسىناپ، قولىن شوشايتىپ، ت.ب كوزگە وتە ەرسى كورىنەتىن ارەكەتتەردى ىستەۋ ەسى دۇرىس ادامداردىڭ قيمىلى ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى. قازاق حالقىنىڭ بۇل ىرىم-تيىمدارىنىڭ اقىل-وي تولىسقان بەرتىنگى داۋىرلەردىڭ، مادەنيەتتى زاماننىڭ تالابىنا نەگىزدەلىپ جاسالعان ىرىم-تيىمدار ەكەنى جالپى قولدانىلۋ بارىسىنان – اق اڭعارىلادى. ال سول ءبىر بۇرىنعى «جامان بولادى» دەپ «قورقىتىپ» قويۋدىڭ بالانىڭ ادەپتى، ءمورالدى بولۋىنا كەرى اسەرى بولماعان.
ءتۇن ىشىندە تىرناق المايدى، شاش، تىرناقتى باسپايدى، ونى وتقا تاستامايدى، ادام باسپايتىن جەرگە كومەدى، قازاننىڭ قاقپاعىن جەرگە توڭكەرمەيدى، تۇندە بەتى اشىق قالعان استى جەمەيدى، ت.ب لار تۋرالى ويلانىپ كورسەك، مۇنداعى شاش، تىرناق تۋرالى ايتۋدان تارتىپ، قازانداعى اسقا دەيىنگى تيىمداردىڭ ءبارىنىڭ دە حالقىمىزدىڭ «دەنساۋلىق -زور بايلىق» دەگەن تالىمدىك كوزقاراسىمەن بايلانىسىپ جاتقانىن بايقايمىز.ءتىپتى قاقپاعى اشىق قالعان اسقا «سايتان سارىپ كەتەدى» دەپ ىرىمداپ قورقىتۋدىڭ ءوزى پايدالى تاربيە دەپ قابىلداۋعا بولادى. ونى بۇگىن ناقتى عىلمي تاجىريبەلەرىن، تۇسىندىرمەلەرىن وسى زامانعى تەحنيكالار ارقىلى كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز. ادەپتى، احلاقتى بولىپ وسكەن بالانىڭ ءوز دەنساۋلىعى تۋرالى دا جاقسى ونەگەگە ەرتە جاتىلاتىنىن بايقايمىز.
ەندى ءبىرى، قازاق ىرىم-تيىمدارى ءوزىمىز جاساپ وتىرعان تابيعات ورتاسىن قورعاۋعا، ءار قانداي جاعدايدا جەكە باس اماندىعىمىزدى دا قورعاي بىلۋگە جەتەلەيدى. حالقىمىزدىڭ ءتورت تۇلىك مالدىڭ بابىنا بولا، كوشىپ-قونىپ، تاۋ اسىپ تاس باسىپ، جاز جايلاۋ، كۇز كۇزەۋ، قىس قىستاۋ دەپ تىنىم تاپپاي جۇرەتىنى تابيعاتقا سۇيەنىپ تىرشىلىك ەتۋىمەن تىعىز قاتىستى بولعاندىعىندا. ۇزاق تاريحي كەزەڭدەر بويى كوشپەندى مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانۋى، ولاردىڭ تىنىس- تىرشىلىگىن تۇگەلدەي تابيعاتقا تاۋەلدى ەتىپ جىبەرگەن. سول سەبەپتى دە، جاساعان تابيعات ورتاسى تۋرالى قاراپايىم تانىم، تۇسىنىكتەردىڭ ءىز-ەلەستەرى، ەجەلگى جارالىم جونىندەگى ميفولوگياسىنان تارتىپ، توتەمدىك نانىم قالىپتاسقان كەزەڭدەردەن باستالاتىن فولكلورلىق شىعارمالارىندا دا تابيعات تۋرالى ايتىلماي قويمايدى. ەندى سالت -داستۇرىنە ءسىڭىسىپ قاتار جاساعان، ىرىم-تيىمدارعا كەلسەك، كوك ءشوپتى جۇلماۋ، اعاشتىڭ ءبۇرىن ۇزبەۋ، كوك شىبىقتى سىندىرماۋ، قۇستىڭ جۇمىرتقاسىن شاقپاۋ، بالاپانىن ولتىرمەۋ، ت.ب دەپ كەلەتىن تيىمدار جانى بار جاندىكتەردەن تارتىپ، بار تىرشىلىكتى قادىرلەۋ، ايالاۋ، زاقىم جەتكىزبەۋدى ۇيرەتسە، اعىندى سۋعا، بۇلاق باسىنا دارەتكە وتىرماۋ، ەگىز شىققان اعاشتى كەسپەۋ، تۇندە كۇل شىعارماۋ، وتپەن ويناماۋ، ت.ب دەگەندەردىڭ ءبارى دە بۇگىنگى ءبىزدىڭ ورتا تازالىعىنا، ادامداردىڭ باس اماندىعىنا، ورتا قورعاۋعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك دەيتىن قوعامدىق دارىپتەمەلەرىمىز بەن زاڭدى ۇگىت -ناسيحاتتارىمىزعا دەيىن جاناسىپ، سايكەسىپ تۇر. ال كەزىندەگى كوك ءشوپتى جۇلماۋ، «كوكتەي ورىلعىر» دەيتىن قارعىس نانىمىنا بايلانىستى بولسا، تۇندە قوقسىق شىعارماۋ، تۇندە كۇل توكپەۋ، وت شىعارماۋ -حالىقتىڭ جاساعان ورتاسىن بۇلدىرەتىن ءورت اپاتىنان ساقتانۋ تانىمىنا ۇيلەسەدى. كۇرەكتى، ايىردى جوعارى قاراتىپ قويماۋ، پىشاقتىڭ جۇزىن كوككە قاراتىپ قويماۋ، بىرەۋگە پىشاق ۇسىنعاندا ۇشىن وزىنە، سابىن كىسىگە قاراتىپ بەرۋ كەرەك. ەت كەسكەندە قاتار وتىرعان ەكى كىسىنىڭ ءبىرى عانا پىشاق ۇستايدى، ت.ب دەگەن سەكىلدى وندىرىستە جانە تۇرمىستا پايدالاناتىن قۇرال-جابدىقتارعا قاتىستى تيىمدارعا كەلسەك، اسىرەسە بالالاردىڭ جاراقات الىپ قالۋىنان اسا ساق بولۋ كەرەكتىگىن ويلاپ، ءار ءدايىم ەسكەرتىپ وتىرۋ ءۇشىن بولعان دەۋگە بولادى. ول داۋىردە ادام جازاتايىم ءبىر جاراقاتتانىپ قالسا، قانداي حاۋىپكە دۋشار بولارىن ويلاپ كورىڭىز. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ەلەكترون - تەحنيكا زامانىنىڭ ءتۇرلى وزىق ەلەكتر قۇرالداردى پايدالانۋدا دا حاۋىپسىزدىككە كوڭىل ءبولۋ تۇرعىسىنان شىعارعان زاۆود ورىندارى ارناۋلى ەسكەرتۋ جاپسىرمالارىن جاپسىرىپ قويادى. حالقىمىزدىڭ اماندىق تۋرالى ايتقان تيىمدارى مىنە وسى ءبىر عىلمي قاعيدالارمەن ۇندەسىپ جاتقان جوق پا؟!
جالپى العاندا، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە ساي، اسىرەسە جاستار مەن جاس وسپىرىمدەردىڭ احلاق، ءمورالدىق جاقتان تولىمدى، مادەنيەتتى بولىپ ەسەيۋىنە قازاق ىرىم- تيىمدارىن كوپ جاقتان زەرتتەپ كورىپ، پايدالىلارىن، تانىمدىق تاربيەلىك ماڭىزى بارلارىن ۇگىتتەي ءجۇرۋدىڭ زيانى بولماسا كەرەك.
كەلۋ قاينارى: ىلە گازەتى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
