- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ءجاۋدىر شالعام(4)
2013.01.22 13:50
4
التىن رەڭدى شالعام وزەنگە كەلىپ تۇسكەندە سۋ مونشاقتارى لىقسي شاشىرادى. شالعام ءبىراز قالقىپ بارىپ سۋعا بىرتىندەپ باتتى. سونان سۋ تۇبىندە از جەرگە دومالاپ، كوپ ۇزاماي سارى قۇمعا كومىلدى. شالعام كەلىپ تۇسكەن وزەن ايدىنىنان جەر باۋىرلاعان بۋ بۋداعى كوتەرىلە كەلە، تاڭعا جاقىن بۇكىل سايدىڭ ءىشىن سوقىر تۇمان باستى. مۇنار قۇشاعىنداعى وزەن وكسىك اتىپ، جىلاپ اعىپ جاتىر. ەرتە ورگەن بىرنەشە ۇيرەك جوڭكىلگەن قالىڭ تۇمانعا ساقتانا قاراپ جاعادا تۇر. تاقاتى تاۋسىلعان ەرشىكەشتەۋ بىرەۋى ىرعالاڭداپ وزەنگە ءتۇستى. قوپالى قوعانىڭ الدىنا تامان كەلگەندە، تۇمان كىرەۋكەسى كەۋدەسىنەن يتەرىپ العا جۇرگىزبەدى. ول موينىن العا سوزىپ، وڭدى-سولدى تولعاپ كوردى. سونان كەۋەكەيدەي قابىسقىش كوبەگەن تۇمانعا ەش لاج تاپپاي كەرى قايتتى. وزىنشە قومپىلداپ «قىرق-قىرق» ەتەدى. كەيىنىرەك قىزارىپ كۇن شىقتى. كۇن شۇعىلاسى تۇماندى قانجارداي جارىپ كوشە سۇرەي جول اشتى. ۇيرەكتەر سول جولدان كورپە-قولاڭى مەن اۋىر-اۋىر تەمىر سايماندارىن يىعىنا سالىپ، وزەندى بويلاي باتىس جاقتى بەتكە الىپ كەتىپ بارا جاتقان ۇزىنتۇرا كاريانى كوردى. زىل باتپان جۇك يىعىنان باسىپ قارتتى ەڭكەيتىپ-اق جىبەرىپتى. ول ۇزىن موينىن اققۋ قۇسشا العا سوزادى. كاريا كەتكەن سوڭ، جالاڭ كەۋدە، جالاڭاياق قارا بالا كورىندى. ماناعى كەجەك ۇيرەك بەرشىن ۇيرەككە قاباق قاقتى. ونىسىنىڭ ءمانىسى بىلاي ەدى: ەسىڭدەمە؟ اناۋ جولى وسى بالا تالعا قاعىلىپ، شەلەك-مەلەگىمەن وزەنگە دومالاعان. قاباققا قاراي قايتا تىرمىسقاندا، سارقىنشاق سۋى بار شەلەگى قولىنان ۇشىپ كەتىپ، الگى ىنجىق قازۇيرەكتى جازىم ەتە جازداعان ەدى عوي. …… بەرشىن باسىن يزەپ-يزەپ جىبەردى:- يا،يا. ول قارالانىڭ قۇداي سۇيەر قىلىعى جوق. كۇندە بەيپىل قىلجاقتاپ، قىر سوڭىمنان قالمايدى. سونى جەر جاستاندىرسا كورىم-اق بولار ەدى…….
قارا بالا سۋ جاعالاپ اياڭداپ كەلەدى. جانارىنىڭ قالىڭ تۇماندى تۇيرەپ ءوتۋىن تىلەيدى-اق. قۇلاعىنا ۇيرەكتەردىڭ «قىرق-قىرق، بار-بار» ەتكەن بەيمازا داۋىسى ەستىلدى. ول جۇرەلەپ وتىرا كەتتى. يەگىن تىزەسىنە سۇيەپ، اياعىن قۇشاقتاپ العان. كۇن نۇرىنا ارقاسى جىلىنا باستادى. ول تۇندە ۇيىنە قايتپاي، ۇڭگىردىڭ بىرىندە ءبۇرىسىپ وتىرىپ ۇيىقتادى. تاۋىق شاقىرعاندا، ۇڭگىردە قارت ۇستانىڭ ساڭقىلداپ ايتقان بىرەر اۋىز سوزىن قۇلاعى شالعان. ارتىنشا مۇلگىگەن تىنىشتىق. سول ويانعاننان قايتىپ كوزى ىلىنبەگەن بالا مۇزداي قۇم قايراندى كەشىپ جاعاعا كەلدى. قارت ۇستانىڭ بۇكشيگەن قاراسىن كورىپ تۇرا ۇمتىلعان ەدى. قىرسىققاندا اياعى تايىپ، شوڭقيا جىعىلدى. بۇل ورنىنان تۇرعانشا قارت ۇستا تۇمانعا كىرىپ كورىنبەي كەتتى. قازىر ول جۇرەلەي كۇن ساۋلەسىنىڭ قالىڭ تۇماندى باۋىرداي تۋراعانىن تاماشالاپ وتىر. ول قارسى جاعاداعى ۇيرەكتەرگە كوز جىبەردى. ۇيرەكتەر دە قاراپ تۇر. تۇمان سەيىلىپ، سۋدىڭ بەتى ايناداي جارقىرادى. الايدا سۋ ءتۇبى كورىنبەيدى. بالا ءبىر ءتۇرلى كۇيرەپ كەتتى. سول ءسات جۇمىس ورنىنان كوتەرىلگەن ىزى-قيقۋ ۇندەر قۇلاعىنا كەلدى. تەتە مەڭگەرۋشى ليۋ تايياڭنىڭ بالاعات سوزدەرى ءتىپتى الابوتەن ەستىلدى:
- ەنەڭدى، تەمىرشىلەردىڭ توز-توزىن شىعارعان قاي الباستى. كارى سايتان ءلام-ءميم دەمەي كورپە-جاستىعىن الىپ زىتىپ بەرىپتى. كىشكەنتاي سۇمىراي دا قاراسىن باتىرىپتى. ۇيىمدىق ءتارتىپ دەگەن بار ما، جوق پا؟
- قارا بالا!
- قارا بالا!
- اناۋ قارا بالا عوي، قاراشى. جاعادا وتىر ەكەن.
بويجەتكەن مەن ءبادىزشى جىگىت جۇگىرىپ كەلىپ، بالانى ەكەۋى ەكى جاعىنان قولتىعىنان دەمەپ تۇرعىزدى.
- بايقۇسىم-اي، مۇندا نەعىپ وتىرسىڭ؟- دەدى بويجەتكەن ايالاي ونىڭ توبەسىنە جابىسقان ساباندى الىپ جاتىپ،- بۇل جەردە وتىرما، سۋدىڭ بويى ىزعارلى.
- كەشە باتاتتان ءبىراز قالعان، جالعىزكوز پەرى ساعان ءپىسىرىپ بەرەر.
- قارت ۇستا كەتىپ قالعان سياقتى،- دەدى بويجەتكەن نالىڭقىراپ.
- كەتىپ قالعان.
- وندا قايتەمىز؟ بۇل بالا جالعىزكوز پەرىنىڭ قاسىندا تۇرا بەرە مە؟ ول تىزەسىن باتىرسا-شى؟
- دانەڭە ەتپەيدى. بۇل ءبىر كونبىس بەيباق قوي. ونىڭ ۇستىنە ءبىز دە بارمىز. ارتىقشا جابىرلەۋگە باتىلى بارماس.
قارا بالانى ەكەۋى ەكى جاعىنان سۇيەپ جۇمىس ورنىنا قاراي الىپ ءجۇردى. ول ارت جاعىنا جالتاقتاپ قايتا-قايتا قاراي بەردى.
- وي، اقىماق. باس اياعىڭدى، تەز جۇرسەڭشى. سونشا قارايتىنداي وزەندە نە بار؟- دەدى ءبادىزشى ونى بىلەگىنەن مىتىڭقىراي.
- ءيت-شوشقا، سەنى قاراۋىزدىڭ قارنىنا ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن دەسەم،- دەپ تەپسىدى ليۋ تايياڭ قارا بالاعا. سونان تەمىرشى جىگىتكە ءتىل قاتتى،- سەن قالايسىڭ، الگى شالدى مۇندا سيعىزباپسىڭ. جۇمىسقا نۇقسان جەتكىزۋگە استە بولمايدى. ونى بىلەسىڭ، بۇرعىلاردىڭ سۋىن ەندى تابا الماساڭ، اناۋ ساۋ كوزىڭدى مەن ويىپ تاستايمىن.
- الاڭ بولماڭىز باسەكە،- دەپ ماردىمسي ىرجاقتادى تەمىرشى جىگىت،- ءبىراق، ماعان شالدىڭ استىق پەن اقشا ۇلەسىن قوسىپ بەرەسىز. ويتپەسەڭىز ىستەمەيمىن.
- الدىمەن ىسىڭە قارايمىن، جاراسا بولدى. جاراماسا اكەڭدى، سەن دە قاراڭدى باتىر!
- وتتى لاۋلات، بالاقاي!- دەپ بۇيرىق بەردى قارا بالاعا تەمىرشى جىگىت.
كۇن بويى قارا بالانىڭ ەسى شىعىپ، ەبى كەتىپ ىسىندە بەرەكە بولماي ءجۇردى. بىردە كومىردى قالاقشامەن پەشتىڭ كومەيىنە تاستايدى دا ۇڭگىردى مور قىلىپ جىبەرەدى. بىردە قىزدىرمايتىن جاعىن قىزدىرىپ بۇرعىنى وتقا تەرىس سالادى. تەمىرشى جىگىت:- ءيت-شوشقا، كوڭىلىڭ قايدا شارلاپ ءجۇر؟- دەپ كۇيىپ-پىسەدى. قاربالاستىقتان قارا سۇمەك بولىپ تەرگە مالشىنادى. زارىعىپ بولسا دا ءبىر قۇپيالىقتىڭ ءتىلىن تاپقانداي بولعانىنا دەيىلدەنگەن كوڭىل اششى تەرىن قۋانىش تامشىلارىنا بالايدى. قارا بالا تەمىرشى جىگىتتىڭ بۇرعىنى سۋاراردا شەلەككە قولىن مالىپ، سۋ رايىن شامالاپ وتىرعانىن بايقادى. بىلەگىنىڭ كۇيىك جاراقاتىن ەسكى شۇپەرەكپەن تاڭىپ العان ەكەن. سول جاراقاتىنان بورسىعان بالىق پەن شىرىگەن شاياننىڭ كۇلىمسى يىسىندەي جاعىمسىز وتكىر ءيىس ءمۇڭسىپ كەلىپ تۇنشىقتىرادى. قارا بالانىڭ كوز الدىن جۇقالتاڭ كىرەۋ باستى. ءوزى تىم سۇلىڭكى حالدە. ساسكە الەتىندە كەربەز كۇن شاندوز شۋاعىن مولىنان توكتى. الاگەۋىم ۇڭگىردىڭ باتىس جاق قابىرعاسىنا تۇسكەن جارىق ۇڭگىر ءىشىن جايناتىپ جىبەردى. تەمىرشى جىگىت شىڭاعان بۇرعىسىن سۋى جەتتى-اۋ دەگەندە باعالاتپاق بولىپ بادىزشىلەرگە ءوزى اكەتتى. قارا بالا قولىنداعى قۇرال-سايمانىن تاستاي سالا، اياعىن اڭدىپ باسىپ تىسقا شىقتى. جارىق دۇنيەگە بىردەن شىعا كەلگەندە دە قايىمنان قاراڭعىلىققا كىرگەندەي باس اينالىپ كوز قاراۋىتادى ەكەن. ول انتەك كىدىرىستەدى. سونان قۇيىنداي ۇشىپ، ون نەشە سەكۋندتا-اق وزەن جاعاسىنا جەتتى. قىرلى سۋجەلكەكتەر قارا بالاعا تاڭدانا تەلمىرەدى. كۇلگىن گۇلدى قوعاشىقتار مەن قوڭىرباس قياقولەڭدەر بالانىڭ ءون بويىنا سىڭگەن قىشقىلتىم كومىر ءيىسىن قوماعايلانا يسكەلەيدى. وزەن بويىنان سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ ادەمى ءيىسى اڭقىپ، ءيتشاباقتاردىڭ بولىمسىز كۇلىمسى ءيسى مۇرنىنا كەلگەندە بالانىڭ تاناۋى كورىكتەي جەلپىلدەپ، وكپەسى قاعىلەز كوگەرشىندەي قوس قاناتىن قۇلاشتاي سەرمەدى-اي. وزەن ايدىنى تۇتاسىمەن اقبۋرىل، سولايدا ارا-تۇرا قارا، كۇلگىن بوياۋلار دا كورىنىس بەرىپ قالادى. قارا بالا كوزى ءتۇيىلىپ، سۇققىلاپ اۋىرسا دا، ايدىننىڭ اينا بەتىندە سىناپتاي سىرعىعان جارقىن ءتۇستىڭ وڭمەنىنە قادالعان جانارىن تايدىرار ەمەس. سونان سوڭىرا، دامبالىنىڭ تومەن جاعىن كوتەرىڭكىرەپ، سىناپ بايقاۋ ءۇشىن سۋدى مالتي كەشىپ، الدىعا تامان ەربەڭدەپ ءجۇردى. العاش كەشكەندە سۋ تىزەسىنەن عانا كەلگەن. ەندى مىنە سانىنا تامان شىقتى. ول دامبالىن مۇمكىندىگىنشە جوعارى كوتەرىپ الەك. كوتەرە-كوتەرە جارقىراپ قۇيىرىعى دا اشىلدى. بۇل تۇستا ول وزەننىڭ ورتاسىنا بارىپ قالعان ەدى. ءتورت اتىراپىنداعى جارىق بىتكەن شىپ-شىرعاسى شىقپاي تۇگەل وسى بالانىڭ ۇستىندە ساۋلەلەنىپ، كوزىنە ۇيالاپ جاتقان تارىزدەنەدى. ونىڭ قارا كوزدەرى توسپانىڭ قىرىنداعى كوك بانان رەڭكىنە اۋىسىپ كوكشىلدەنىپ قالىپتى. وزەننىڭ ەكپىندى اعىنى اياعىن دامىل-دامىل سوعادى. بالا تابانىن قاتقان قۇمعا تىرەپ قاسقايادى. الايدا اعىن تابانىنىڭ استىنداعى قۇمدى كەۋلەي-كەۋلەي، قۇمعا تىرەگەن اياعى شۇقاناققا ءتۇسىپ، دامبالى ءبىر-اق سۋ بولدى. ونىڭ جارتىسى ەتىنە جابىسىپ، جارتىسى ارت جاعىنان كۇمپيىپ كوتەرىلدى. كومىر توزاڭى سىڭگەن دامبالدىڭ شىلانعان تۇسىندا سۋ قارايىپ اعىپ جاتىر. قۇم توپىراق تابان استىنان ۇيىرىلە اۋناپ، ونىڭ بالتىرىن سيپايدى. كارىپتاس تۇستەس ەكى سۋ مونشاعى شىقشىتىنان مولدىرەيدى. ونىڭ ەزۋى سولق-سولق ەتە قالدى. ول ورنىنان قوزعالىپ جۇرە باستادى. ول اياعىمەن اڭعارلاپ، سيپالاپ، الدە نەنى ىزدەپ كەلەدى.
- قارا بالا!
- قارا بالا!
ول تەمىرشى جىگىتتىڭ ۇڭگىر اۋزىندا تۇرىپ شاقىرعان داۋىسىن ەستىدى.
- قارا بالا جاننان تويدىڭ با؟
- ول تەمىرشى جىگىتتىڭ جاعاعا كەلگەن تىقىرىن دا ەستىدى. ءبىراق ارتىنا بۇرىلعان جوق. تەمىرشى جىگىت ونىڭ قارالتقىم جون-ارقاسىن عانا كوردى.
جاعاعا شىق!- دەدى تەمىرشى جىگىت جەردەن ءبىراز بالشىق الىپ قارا بالاعا لاقتىرا. بالشىق ونىڭ توبە شاشىن جاناپ ءوتىپ وزەنگە بارىپ ءتۇستى. وزەن بەتىندە سوپاقشالاۋ دوڭگەلەك تولقىندار پايدا بولدى. ول تاعى ءبىراز بالشىق الىپ بالاعا لاقتىردى. بۇل جولى بالاعا جاۋىرىن ورتاسىنان ءدال ءتيدى. ول ەكپەتىنەن تۇسە جازداپ، مۇرنىمەن سۋ ءسۇزىپ ارەڭ قالدى. ول ارتىنا بۇرىلدى. ەندى مىنە، ءۇستى-باسىنان سۋ سورعالاپ جاعادا كەلەدى. سونان سۋ-سۋ بولىپ تەمىرشى جىگىتتىڭ الدىنا تۇرا قالدى. سۋ مونشاقتارى تىزبەكتەلە جەرگە تىرس-تىرس تامۋدا. جىبەك كوبەلەگىنىڭ قۋىرشاعىنداي شۇمەتايى قاتايىپ تىكەيە قالعان. تەمىرشى جىگىت ايۋدىڭ تابانىنداي جالپاق الاقانىمەن جانىپ جبەرمەك بولىپ قولىن كوتەرە بەرگەندە، جۇرەگى ءبىر نارسە تىرناپ العانداي اشي قالدى. قارا بالا دا بەتىنە قايمىقپاي تۋرا قارادى.
- بارىپ كورىك باس، مەنىڭ شىڭاپ سۋارعان بۇرعىم الگى قاقباستىكىنەن قالىسا قويمايدى،- دەدى ول قارا بالانىڭ موينىنان قاعا ىزديىپ.
ۇستاحانادا قازىرشە جۇمىس جوق ەدى. تەمىرشى جىگىت كەشە تۇننەن قالعان باتاتتاردى پەشكە قاقتاپ وتىر. كەندىرلىك جاقتان ەسپە-ەكپەكتىڭ لەبى كەلەدى. كۇننىڭ جارىعى ۇڭگىرگە تۋرا ءتۇسىپ تۇر. قاقتالىپ شىجىلداپ شايىرى شىعىپ جاتقان باتاتتاردى تەمىرشى جىگىت قولىنداعى قىسقاشىمەن اۋدارىستىرا مەيمانالى بەينەدە ىڭىلداپ قويادى: احاۋ، كورمەگەن ەم كەزسەم دە، نانجيڭنەن دە، بەيجيڭنەن. دامبالىندا شام جايناتقان سەرىلەردى. بۇل قالاي. كورمەدىك دەرسىڭ كودەگىم سەن ءبىر شالاعاي، وكىل شەشەڭ مەن بىلگەندە ءدال سولاي……
تەز بول،- دەدى قارا بالاعا تەمىرشى جىگىت الدە نە ەسىنە كىلت تۇسە قالعانداي،- تىزگىن ۇشىندا بارىپ ەكى شالعام جۇلىپ اكەل، سي اقىڭا مەنەن ەكى باتات الاسىڭ.
قارا بالانىڭ كوزى ءبىر جارق ەتتى. تەمىرشى جىگىت ونىڭ كىشكەنتاي جۇرەگىنىڭ جۇلقىنا ەكى مارتە قاتتى سوققانىن دا قابىرعاسىنىڭ اراسىنان بايقاپ قالدى. سونان بالا بىردەڭە ايتقىسى كەلسە دە اۋزىن اشۋعا ۇلگەرمەي، سىرتقا قاراي قويانشا ىتقىپ شىعا جونەلدى.
قارا بالا قاباققا ورمەلەپ بارا جاتقاندا، قۇلاعىنا جۇيزى بويجەتكەننىڭ ۇزاقتان شاقىرعان داۋىسى ەستىلدى. ول ارتىنا بۇرىلدى، ءبىراق شاقىرايعان كۇن وعان ەش نارسە كورسەتپەدى. ول وزەن قىرىنان قيالاپ ءتۇسىپ، كەندىرلىككە كىرىپ كەتتى. كەزىندە كەندىر تۇقىمىن جەرگە سىڭىرگەندە، قاتار نەمەسە جۇيەك بويىنشا ەمەس، قولمەن شاشقان ەكەن. تۇقىمنىڭ ءجيى تۇسكەن جەرىندەگى كەندىرلەر ءجىپ-جىڭىشكە ءشيديىپ تۇر دا، سيرەك تۇسكەن جەردەگى كەندىرلەر جۋانتىق، ءتىپتى كىسىنىڭ بىلەگىندەي جۇپ-جۋاندارى دا بار ەكەن. ءبىراق بويلارى ءبىر كەلكى كورىنەدى. كەڭ القاپتى الىپ جاتقان كەندىرلىك قىر باسىنان كوز تاستاعان بالاعا بۇيرالانىپ جاتقان شالقار كولدەي ەلەستەدى. بالا جۋاندى-جىڭىشكەلى كەندىر ساباقتارىن قولىمەن سىرىپ العا ىلگەرلەپ كەلەدى. كەندىر ساباعىنىڭ تىكەنەكتەرى ەتىنە ءالسىن-ءالى قادالادى. پىسكەندەرىنىڭ جاپىراعى ءۇستى-ۇستىنە توگىلەدى. ول كوپ ۇزاماي شالعاممەن قاتارلاساتىن تۇسقا تامان كەلدى. سونان ول تىك بۇرىش جاساي بۇرىلىپ باتىسقا قاراي بەت تۇزەدى. شالعام تانابىنا تاياعاندا ەكپەتتەپ جاتىپ، ازدان سوڭ اقىرىن ەڭبەكتەۋگە كوشتى. كوپ وتپەي شالعامنىڭ قارا كوك جاپىراقتارى كورىندى. شالعامنىڭ شاشاق جاپىراعىنىڭ ارا-اراسىنان تۇسكەن اق ساۋلە قىپ-قىزىل شالعامداردى ارايلاندىرىپ جايناتىپ تۇر. بالا كەندىرلىكتەن شىعا بەرىپ، ىشىنە قايتا كىردى. ءبىر كاريا شالعامنىڭ جۇيەگىن بويلاپ ورمەلەپ كەلەدى ەكەن. بۇل ونىڭ جۇيەك ارالىعىنداعى وزەكشەلەرگە قالتاسىنان ءبيداي الىپ، ونى ۇيالاپ وتىرعىزىپ جۇرگەن بەتى ەدى. كۇز ماۋسىمىنىڭ كەربەز كۇنى قارتتىڭ جون-ارقاسىن اشتى اپتابىمەن قارىپ تۇر. ۇستىنە كيگەن اق جەيدەسىنىڭ جاۋىرىن ورتاسى شىلقىلداپ كەتىپتى. سول ءسات، بولىمسىز جەل شىعا قالدى دا جەردەن شاڭ-توزاڭ كوتەرىلدى. اق جەيدەنىڭ تەردەن شىلقىعان جەرلەرى ىلەزدە سارعايىپ شىعا كەلدى. قارا بالا ارتىنا تىزەسىمەن سىرعىپ تاعى دا بىرنەشە مەترگە شەگىندى. ول ەكپەتتەگەن بويى جاعىن تايانىپ ەكى شىنتاعىمەن جەر تىرەپ جاتىر. ول كەندىر ساباقتارىنىڭ ارا-اراسىنداعى ساڭىلاۋلاردان شالعامدارعا كوز تىگەدى. شالعام تانابىنان دا سانسىزداعان قىزىل جانار بالاعا دا تەلمىرە قاراپ تۇرعان سياقتى. شالعامنىڭ شاشاق جاپىراقتارى دا ەدەمدە قولاڭ شاشقا وزگەرىپ، قۇستىڭ قۇيرىق قاۋىرسىنىنداي جەلپىلدەي قالسىن……
- باتات تانابى جاقتان ءبىر قىزىل شىرايلى ازامات ادىمداي باسىپ كەلدى دە كاريانىڭ ارت جاعىنا تۇرا قالىپ بۇيقىت سۇراۋ تاستادى:
- اۋ، اقساقال، كەشە ءتۇنى ۇرى ءتۇسىپتى دەدىڭىز بە؟
- سولاي، التى شالعام ۇرلاندى. ءبارىنىڭ جاپىراقتارى جۇلىنعان ەكەن. سەگىز باتات ۇرلانىپتى. ولاردىڭ دا شىرماۋىق ساباقتارى ورنىنان تابىلدى.
- داۋدە بولسا، مىنا توسپا جوندەۋگە كەلىپ جاتقان ءيت-شوشقالار ۇرلادى عوي. ساق بولىڭىز. تۇسكى تاماققا جايىراق بارارسىز.
- ءبىلدىم، اترەتباسى،- دەدى كاريا.
قىزىل شىرايلى ازاماتتى قارا بالا دا، كاريا دا قاباققا شىققانشا جانارىمەن ۇزاتىپ سالدى. كاريا، مىنە، بەتىن قارا بالاعا بەرىپ شالعام تانابىندا وتىر. قارا بالا ابىرجىپ تاعى دا ءبىر تالاي جەرگە شەگىندى. بۇل تۇستا ءجيى وسكەن كەندىرلەردىڭ ساباعى ەش نارسەنى كورسەتپەي، ونىڭ كوز الدىن ءبىر-اق توسىپ قالدى.
- قارا بالا!
- قارا بالا!
بويجەتكەن مەن ءبادىزشى جىگىت توسپانىڭ قاباعىنا شىعىپ ايعاي سالدى. شالقار ءتۇستىڭ شاقىرايعان كۇنى بۇلاردىڭ تۋ سىرتتارىنان قىزدىرسا، جۇمىستان قايتقان ادامدارعا دا شۇلەن شۇعىلاسىن اياماي توگىپ تۇر.
- مەن ونىڭ كەندىرلىككە كىرىپ بارا جاتقانىن كورگەمىن. ونى دارەت سىندىرعالى ءجۇرعوي دەپ ويلاپپىن،- دەدى بويجەتكەن.
- جالعىزكوز پەرى وعان شىنىمەن زورلىق-زومبىلىق جاساپ ءجۇر مە؟- دەدى ءبادىزشى جىگىت.
بويجەتكەن مەن ءبادىزشى جىگىتتىڭ قوس داۋىستى ايعاي ءۇنى كەندىرلىكتە قالىقتادى. سول كەندىرلىكتە سۇر كوبەلەكتەردى اڭدىعان ءبىر قارلىعاش شوشىنا شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلىپ، ءبىر ۋاقىتتا ارەڭ كەلىپ قوندى. تەمىرشى جىگىت ۇڭگىردىڭ اۋزىندا تۇر. ول قارسى الدىندا يىق سۇيەسىپ تۇرعان قىز بەن جىگىتكە جالعىز كوزىمەن سۇقتانا قارايدى. ولاردىڭ مىنا تۇرىسىن كورگەندە مۇنىڭ جىنى ءتىپتى قوزدى. الگىندە بويجەتكەن مەن ءبادىزشى جىگىت قارا بالانى ىزدەپ مۇندا كەلگەن. ءسوز سىڭايى، كەيپى بەينە ءوز بالالارىن ىزدەپ جۇرگەن ادامدار سياقتى.
- بالەم، تۇرا تۇرىڭدار، تەكسىز نەمەلەر!- دەپ قۇجىرلانا كۇبىرلەدى ول.
- قارا بالا! قارا بالا!- دەدى بويجەتكەن،- سول بالا كەندىرلىكتە ۇيىقتاپ قالىپ جۇرمەسىن.
- بارىپ بايقايىق پا؟- دەدى ءبادىزشى جىگىت جالىنىشتى بەينەدە بويجەتكەنگە قيىلا قاراپ.
- بارايىق پا؟ بارساق بارايىق.
- ەكەۋى قول ۇستاسا قاباقتان ءتۇسىپ كەندىرلىككە كىرىپ كەتتى. تەمىرشى جىگىت ءىز سۋىتپاي وزەن قىرىنا كوتەرىلدى دە كەندىرلىككە كوز تاستادى. كەندىر جاپىراقتارى بۇيرالانا تولقىپ، ساباقتارى سىبدىر قاعۋدا. قىز بەن جىگىتتىڭ قارا بالا دەپ شاقىرعان داۋىسى سۋ تۇبىنەن شىققانداي قۇمىعىپ ەستىلۋدە……
قارا بالا ەڭبەكتەي-ەڭبەكتەي قالجىرادى دا كەڭىرەك ءبىر تىنىس الىپ اۋناپ ءتۇستى. ەندى مىنە اسپانعا قاراپ شالقاسىنان جاتىر. استى قۇرعاق قۇمداۋىت توپىراق. ونىڭ ۇستىندە ءبىر قابات توگىلگەن كەندىر جاپىراعى توسەلۋلى. ول ساۋساقتارىن ايقاستىرىپ ەكى قولىن جاستانىپ الدى. قارنى قابىسىپ، ءىشى وياڭ تارتقان ەكەن. قىزىل نوقاتتارى بار ءبىر سارى جاپىراق قالىقتاپ كەلىپ، بالانىڭ كومىر توزاڭىنا تولىپ كەتكەن كىندىگىن جاپتى. ول اسپانعا كوز ۇزاتتى. كەندىر جاپىراقتارىنىڭ ساڭىلاۋلارىنان تۇسكەن جۋاندى-جىڭىشكەلى كوگىلدىر ساۋلەلەر ساعىمدانىپ كورىنەدى. كەندىر جاپىراقتارى لەپىلدەگەن توپتى التىن تورعاي بولىپ ەلەستەيدى. توپتى التىن تورعاي بىردە تورە كوبەلەك تۇرىندە، ونىڭ قاناتىنداعى تەڭبىلدەر تەمىرشى جىگىتتىڭ كوزىندەگى كۇرەڭ ءتۇستى شەل تاقىلەتىندە قالتاڭدايدى.
- قارا بالا!
- قارا بالا!
تانىس داۋىستار ونى ادەمى قيال الەگىنەن سەلت ەتكىزدى. ول باسىن كوتەردى، جانىنداعى جۋانتىق كەندىردى قولىمەن ىرعادى.
- بۇل بالا ۇيقتاپ قالعان با؟
- مۇمكىن ەمەس. ءبىز وسىنشا ايعايلادىق. ول ەندىگى زىتىپ بەردى.
- وسى بالاقاي……
- مىنا جەر جاقسى ەكەن……
- يا، جاقسى……
سۋ بەتىندە كوبىگىن توگىپ جۇرگەن ەكى بالىق سىندى ولاردىڭ داۋىستارى بارعان سايىن باسەيىپ ۇندەرى ءوشىپ بارا جاتتى. دەنەسىنەن بولىمسىز توك وتكەندەي بولعان قارا بالا ءبىراز قوبالجي باستادى. ول تىزەرلەپ قۇلاعىن قايشىلادى. كورۋ اياسىن رەتتەدى. اقىرىندا جانارى سانسىز بوگەتتەردەن ءوتىپ، كەندىر ساباقتارى قالقالاپ تۇرعان دوسىنىڭ قىلاڭىتقان قاراسىن دا كوزى شالدى. ءزاۋىم مەزگىل جىم-جىرتتىق ورناعان كەندىرلىكتە ءسال-ءپال جەلەمىك تۇرعانداي بولدى دا، ءبىراز جاپىراقتار ساباقتارى قوزعالماسا دا ىرعالدى. بىرنەشە جاپىراق ءۇزىلىپ ءتۇستى. دىرىلدەگەن اۋانىڭ دىبىسى دا ەستىلدى. ول ءبىر كۇلگىن قىزىل جاۋلىقتىڭ جەڭىل قالىقتاپ كەلىپ، كەندىر ساباعىنا تۇسكەنىن، سونان ونىڭ تىكەنەگىنە اتەيلەپ اسقان جالاۋداي ءىلىنىپ قالعانىن بايقادى. قىزىل شاقپاقتى حالەت تە جەرگە كەلىپ ءتۇستى. سونان ءۇي ورنىنداي كەندىر بەينە تولقىنداي وعان تامان لىقسىدى. ول اقىرىن ورنىنان تۇردى. سونان ارتىنا بۇرىلدى دا، الدىنا قاراي ءتۇزۋ ءجۇرىپ كەتتى. ول مىنە وزگەشە ءبىر سەزىمنىڭ سۇراپىل سوققىسىنا تاپ بولعانداي كۇيزەلىپ كەلەدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
