”وقۋ – اعارتۋدا ەڭ نەگىزگى نارسەدەن ايىرىلۋعا بولمايدى“ (ەكى ماجىلىستەگى ناق مايدان بايقاۋى)

ۋاقىتى: 3 - ايدىڭ 6 – كۇنى تۇستەن كەيىن

كۇن ءتارتىبى: باس شۋجي شي جينپيڭ ساياسي كەڭەس ماجىلىسىنە قاتىناسىپ جاتقان جۇڭگو دەموكراتيالىق وداعىنداعى، جۇڭگو دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋ قوعامىنداعى، وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىنداعى مۇشەلەرگە امانداسا باردى ءارى بىرىككەن گرۋپپا جيىنىنا قاتىناستى.

جاساندى زەردە وقۋ - اعارتۋعا قۋات بەردى. جاڭا جارىس جولى، جاڭا وراي كەلدى، جاڭا سايىس، جاڭا الاڭداۋشىلىق تا تۋىنداۋدا.

ءماجىلىس زالىندا بەيجيڭ پوچتا ـ تەلەگراف داشۋەسىنەن كەلگەن مۇشە شۇي كۇن اماليات بارىسىندا قورىتقان تولعامىن بىلايشا جەتكىزدى: ”جاساندى زەردە وقۋ ـ اعارتۋداعى ءىرى ەلدەن وقۋ ـ اعارتۋداعى قۋاتتى ەلگە قاراي قادام تاستاۋدى جەدەل جۇزەگە اسىرۋداعى شەشۋشى اينىمالى شاماعا اينالدى“.

باس شۋجي شي جينپيڭ وسى تاقىرىپقا قىزىعىپ: ”وقۋ - اعارتۋدى سيفرلاندىرۋدا كەيبىر ماسەلەلەردى انىق ايىرۋ كەرەك“ دەدى.

”قازىر ءبىر جاعىنان، اقىل ـ پاراسات ينتەرنەتى، جاساندى زەردە بولعاننان كەيىن وقۋ ـ اعارتۋدىڭ قۇرالدارى مەن ادىستەرىندە وزگەرىس تۋىلادى، وقۋشىلاردىڭ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدە وزگەرىس بولادى، مىنە، بۇلار داۋىرمەن بىرگە العا باسىپ، رەفورما جاساۋدى قاجەت ەتەدى. ەندى ءبىر جاعىنان، وقۋشىلاردىڭ اقىل - پاراساتىن وياتۋ، جان دۇنيەسىن جەتىلدىرۋ جانە نەگىزگى تانىم قابىلەتىن، ماسەلەنى شەشۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدى بوساڭسىتۋعا بولمايدى. نەگىزگى ونەرگە ءالى دە يە بولۋ كەرەك“.

بۇگىنگى مەن كەشەگىنى سالىستىرعاندا، ول مىسال كەلتىرىپ بىلاي دەدى: بۇرىن ماگازيننەن زات ساتىپ العاندا، كەيبىرەۋلەردىڭ ۇساق اقشا قايتارۋدا ءبىر - بىرلەپ ەسەپتەيتىنىن بايقادىم، بۇل ونىڭ ماتەماتيكا نەگىزگى قابىلەتىنىڭ جەتەرسىزدىگىنىڭ بەينەسى بولىپ تابىلادى. ال كومپيۋتەردى ىستەتكەننەن كەيىن بۇل جاعىنداعى نەگىزگى قابىلەت بۇرىنعى ەسەپشوتپەن ەسەپتەۋگە ۇقساماي قالدى. وسىلاي بولا تۇرسا دا، ”وقۋ - اعارتۋدا ەڭ نەگىزگى نارسەدەن ايىرىلۋعا بولمايدى“.

سيفرلاندىرۋ تولقىنى جوڭكىلگەن بۇگىنگى تاڭدا، وقۋ - اعارتۋدا ايىرىلۋعا بولمايتىن ”ەڭ نەگىزگىلەردەن“ قايسىلار بار؟

مىسالى، قىزىل گەننىڭ جالعاسۋى.

مۇشە ما جيڭلين بەيجيڭ 4 ـ ورتا مەكتەبىنەن كەلگەن، ءسوزىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى _ مادەنيەتكە مۇراگەرلىك ەتۋ جانە مادەنيەت سەنىمى. باس شۋجي مۇنى ەستىگەننەن كەيىن تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”مەكتەپ ءبىر ادامنىڭ جۇرەگىنە ءبىر تال تۇقىم سەپتى. باستاۋىش، ورتا مەكتەپتەر، ءتىپتى بالالار باقشاسى ادام ومىرىندە اسا ماڭىزدى رول اتقارادى، ءسوز جوق، بالالاردان باستاپ يگەرۋ كەرەك“، ”يدەيالىق ـ ساياسي تاربيەنىڭ ’شاعىن ساباقحاناسى‘ مەن قوعامدىق ’ۇلكەن ساباقحانانى‘ ءونىمدى تۇردە توعىستىرۋ كەرەك“.

بۇل تاپسىرمادا ءداۋىر وزگەرىسى الدىنداعى تاباندىلىق قامتىلعان.

”وقۋ ـ اعارتۋدا، ءسوز جوق، نەگىزدى مىقتى يگەرۋ، كىشكەنتايىنان وتانشىلدىق سەزىمدى جەتىلدىرۋ كەرەك“. باس شۋجي شىن ىقىلاسپەن بىلاي دەدى: ”كىشكەنتايدان مۇرات ورناتىپ، سەنىمدى، بەكىمدى نىعايتۋ كەرەك، وسىلاي جۇرە الساق، جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرىنىڭ سەنىمدى ءىزباسارلارى بولادى“.

تاعى ءبىر مىسال، وقۋدى ايتايىق.

مادەنيەتتىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋى وقۋدان كەلەتىن رۋحاني قورەكتىكتەن ايىرىلا المايدى. وقۋ جاعىندا سيفرلاندىرۋعا ساياتىن كوپتەگەن ماسەلە بار.

”سيفرلانعان داۋىردە قوعامنىڭ ريتىمى تەز، كوڭىلدى ورنىقتىرىپ، سابىرلىلىقپەن كىتاپ وقۋ وڭاي ەمەس“. باس شۋجي بۇرىنعى وقىمىستىلار شاڭىراعىنان قازىرگى ۇيرەنىمپاز مەكتەپتى، ۇيرەنىمپاز قوعامدى قۇرۋدى دارىپتەگەنگە دەيىن تەرەڭ ءۇمىت ارتىپ وتىر، وندا ”ۇيرەنىمپاز بولۋ _ ءبىر ءتۇرلى اۋقىم“ دەگەن ءمان قامتىلىپ جاتىر.

فۋجيان پەداگوگيكا داشۋەسىنەن كەلگەن مۇشە جىڭ جياجياننىڭ ”بالالار مەن جاس وسپىرىمدەردىڭ كوپ نەگىزدى، سترەولدى وقۋ ەكولوگياسىن قالىپتاستىرۋدى“ العا قويعاندىعىن ەستىگەندە، باس شۋجي ”سيفرلى وقۋدى ءداستۇرلى وقۋمەن ۇشتاستىرىپ، وزەگىمىز بەن ساپامىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك“ دەپ تۇراقتاندىردى.

بۇل تاپسىرمادا تەحنيكانى ”ءوزىمىز ءۇشىن پايدالانۋ كەرەك“ دەگەن تاكتيكا جاتىر.

ءبىر توراپ جەلىسىنەن، ءبىر ەكراننان، ءبىر تۇعىردان پايدالانىپ، ساپالى وقۋ - اعارتۋ بايلىعى تاۋ – تەڭىز دۇنيە توپتادى. سوڭعى جىلدارى وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنە سان ـ سيفر دەم بەرىپ، سان ـ ساناقسىز وزگەرىستەر جارىققا شىقتى. ”مەملەكەتتىڭ وقۋ - اعارتۋدى سيفرلاندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋ“ «وقۋ - اعارتۋدا قۋاتتى ەل قۇرۋ جوبا باعدارلاماسىنا (2024 − 2035 - جىل)» ەنگىزىلدى. ەلىمىزدىڭ دۇنيە جۇزىلىك سيفرلى وقۋ - اعارتۋدىڭ دامۋ كورسەتكىشىندەگى قاتارى 9 - ورىنعا كوتەرىلدى.

”مەملەكەتتىڭ وقۋ ـ اعارتۋدى سيفرلاندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارىپ، ۇيرەنىمپاز قوعام قۇرىپ، ءتۇرلى تيپتەگى، ءار جىكتەگى دارىندىلاردىڭ باسەكەلەسە جارىققا شىعۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك“. وسى رەت ۇيىرمە، گرۋپپالارعا تۇسكەندە باس شۋجي وسى تاقىرىپ جونىندە كوپشىلىكپەن ىشكەرىلەي پىكىر اۋىستىردى. وقۋ ـ اعارتۋدى سيفرلاندىرۋ ورايى الدىندا ءارى تاباندىلىقتى ساقتاپ، ءارى ىرىقتىلىقپەن ءىس تىندىرىپ، ۇيرەنىمپاز اۋان قالىپتاستىرۋدى، دارىندىلاردى توپ ـ توبىمەن شىعارۋدى كوزدەپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن قىزمەت ەتتى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى