ەرەجە - ءتۇزىم ورناتىپ، ۇدايى، ۇزاق ۋاقىت يگەردى (ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن قاجىماي - تالماي تياناقتاندىرۋ)

"فۋنكتسيالىق تاراۋلاردا ’جەۋ، الۋ، القىمداۋ، سۇراۋ‘، ءىس بىتىرگەندە ءبىر ـ بىرىنە يتەرمەلەۋ سياقتى ارەكەتتەر بار ما؟“ تاياۋدا جىجياڭ ولكەسى ليشۇي قالاسى جينيۇن اۋداندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ كادرلارى كاسىپورىندارعا بارىپ احۋال ۇعىستى.

جينيۇن اۋدانى ۇكىمەت پەن ساۋدا بارىس - كەلىسىندەگى ۇنامدى، ۇنامسىز، جاقتار، دارىپتەيتىن جاق سىندى ”ءۇش تىزىمدىكتى“ كەمەلدەندىرىپ، 10 جاقتاعى ”ىستەۋ كەرەكتى“، 10 جاقتاعى ”ىستەمەۋ كەرەكتى“ ايقىن بەلگىلەپ، قابىلداۋ، تارتۋ - تارالعى الۋ سياقتى ماسەلەلەردى شەكتەلگەن سالالار تىزىمدىگىنە ەنگىزدى.

ورتالىقتىڭ سەگىز ءتۇرلى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرۋ ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى جەر - جەر ”تاباندا تۇزەتۋ“ مەن ”باياندى ورناتۋدى“ ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، ستيل قۇرىلىسىنىڭ ۇدايىلانعان، ۇزاق ءونىمدى ءتۇزىم، مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، حالىق بۇقاراسىنا وزگەرىستى كورسەتىپ، ناقتى تيىمدىلىك جەتكىزدى.

”الدىڭعى ءبىر مەزگىلدە ۇيدەگى سۋ قۇبىرى بۇزىلىپ، بولەك قىزمەتكەرىمەن بايلانىس جاساعاننان كەيىن كوپ وتپەي، قىزمەتكەرلەر كەلىپ جوندەدى“ دەدى جياڭشي ولكەسى فۋلياڭ اۋدانى جىتان قالاشىعى چىشي قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ليۋ جۇڭشين.

فۋلياڭ اۋدانى پارتيا قۇرىلىسى ارقىلى نەگىزگى ساتىنى جونگە سالۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ بولەككە ءبولىپ باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ قىزمەت جوباسىن جاساپ، جالعىز تۇراتىن قارتتار، مۇگەدەكتەر سياقتى قاۋىمعا قاراتا، ”ءبىر كنوپكامەن شاقىرىلاتىن“ بولەك قىزمەتكەرىن بەلگىلەپ، تالاپ ـ تىلەكتەرگە دەر كەزىندە جوعارى ونىمدىلىكپەن ءۇن قوستى.

”قورشاۋدى بۇزىپ جونگە سالدى، جول ىركىلىسسىزدەندى، كوڭىلىمىز دە جاي تاپتى“. تاياۋدا ءوز ءۇيىنىڭ ماڭىنداعى قورشاۋدىڭ اقىرى بۇزىلعانىن كورگەن جيلين ولكەسى يانبيان چاۋشيان اۆتونوميالى وبلىسى حۇيچۇن قالاسى جيڭحى ءمالى باسقارماسىنىڭ تۇرعىنى شان حۇڭمەي باس بارماعىن شىعاردى.

حۇنچۇن قالاسى جەلىدە، جەلىدەن تىس ”قوس ارنامەن“ بۇقارانىڭ پىكىرىن قابىلداۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جەلىدە ”حۇنچۇن زەردەلى قالا باسقارۋ“ شاعىن قولدانىسىنا، 12345 اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ ارناۋلى لەنياسىنا سۇيەنىپ، بۇقارانىڭ تالاپ ـ تىلەگىن دەر كەزىندە تاپسىرۋدى، جەدەل ءۇن قوسۋدى جۇزەگە اسىردى؛ جەلىدەن تىس مەرزىم بويىنشا احۋال ۇعىسۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى ناق مايداندا جۇمىس جۇرگىزىپ، ماسەلەنى شەشتى.

”تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ گرۋپپاسى سول جەردىڭ وزىندە شەشۋ جوباسىن جاسادى، بۇل وتە جاقسى بولدى“ دەدى جياڭسۋ ولكەسى نانتۇڭ قالالىق جاساۋ مەكەمەسى جارتىلاي وتكىزگىش (نانتۇڭ) شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى فۋ ۋەي. وسىدان بۇرىن سەرىكتەستىكتىڭ جاڭادان قوسىلعان نىساندارى ينجەنەريا قۇرىلىسىنداعى قيىن ماسەلەلەرگە تاپ بولىپ، جوعارى، جاڭا تەحنيكا رايونى نىسان كەڭسەسى تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ گرۋپپاسىن دەرەۋ سايكەستىرىپ، جاراتىلىستىق بايلىق، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى، ەلەكترمەن قامداۋ سياقتى تاراۋلاردىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە ءبىرىنشى شەپكە بارىپ، ناق مايداندا قىزمەت ىستەدى.

نانتۇڭ قالاسى تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ، قىزمەت تەكسەرۋ قيمىلىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، سايكەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ ماسەلەلەردى شەشۋ ءتىزىمىن، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن كادەگە جاراتۋ ءتىزىمىن جاساپ، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ بارىسىندا بايقالعان ماسەلەلەردى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋدى، ونىمدىلىگىن وكشەلەي قۋزاۋدى كۇشەيتىپ، نەگىزگى ساتىعا بارىپ ماسەلەنى شەشۋدى، ماسەلەنى ءبىرىنشى شەپتە شەشۋدى ىلگەرىلەتتى.

قانداي ماسەلە بولسا، سول ماسەلەنى شەشۋتى، قانداي ماسەلە كورنەكتى بولسا، سول ماسەلەنى ءتۇيىندى تۇردە جونگە سالدى. ۇيرەنۋ تاربيەسىندە جەر - جەر كورنەكتى ماسەلەلەردەن باستاپ كىرىسىپ، ”ءبىر ماسەلەنى بورشالاۋدان“ ”ءبىر تۇردەگى ماسەلەنى شەشۋگە“ قاراي كەڭەيۋدى ىلگەرىلەتتى.

”تەكسەرۋ رەت سانى ازايدى، ءبىزدىڭ بار زەيىنمەن وندىرىسپەن شۇعىلداناتىن، دامۋدى يگەرەتىن ۋاقىتىمىز كوبەيدى“. تاياۋداعى ”ءبىر رەت جان - جاقتى تەكسەرۋ“ رەفورماسىن تىلگە العاندا، حۋبەي ولكەسى ي - چاڭ ليمين قۇبىر كاسىبى عىلىم - تەحنيكا شەكتى جارنا سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى لي جۇڭحۋا وسىلاي دەدى.

كاسىپورىندارعا ساياتىن تەكسەرۋلەردىڭ تىم كوپ بولۋ ماسەلەسىنە قاراتا، ي - چاڭ قالاسى ۋ - جياگاڭ رايوندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتى، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ كوميتەتى بۇكىل رايونداعى كاسىپورىندارعا ساياتىن زاڭ اتقاراتىن 26 ورىننىڭ ”ءبىر رەت جاپپاي تەكسەرۋ“ رەفورماسىن اتقارۋىن قۋزاپ، ىلگەرىلەتىپ، بازاردى باقىلاۋ ـ باسقارۋ، شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋدى باسقارۋ، ەكولوگيالىق ورتا سياقتى تاراۋلاردىڭ تەكسەرۋ ىستەرىن سالالاپ، ”ۇيىرمە فورماسىندا“ بىرلەسىپ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، كاسىپورىنداردىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتتى.

”قالانىڭ سولتۇستىك ايلانبا جولىندا قازىر جول ءجۇرۋ وتە قولايلى بولدى!“ دەدى يۇننان ولكەسى يۇيشي قالاسى ىمشان يزۋ اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ۋاڭ جياڭپيڭ. بۇقارانىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان ويلى - شۇڭقىر جولداردى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ اياق الىسى باياۋ بولۋ ماسەلەسىنە نازار اۋدارعان قاتىستى تاراۋلار اۋداندىق تۇرعىن ءۇي جانە قالا قۇرىلىسى مەكەمەسى، اۋداندىق جالپىلىق اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ مەكەمەسى سياقتىلارعا ”سارى شىراق“ ەسكەرتۋىن جىبەردى، ءبىر ايعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا نىسان سالىنىپ بولدى.

يۇيشي قالاسى كادرلاردىڭ ستيل ماسەلەسىن توڭىرەكتەي وتىرىپ، ”سارى، قىزعىلت، قىزىل“ سىندى 3 ءتۇرلى قۋزاۋ، ساقتاندىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ءتۇيىندى قىزمەت اياق الىسى مەجەگە جەتپەسە نەمەسە تياناقتاندىرىلماسا، تۇڭعىش رەت ”سارى شىراق“ ەسكەرتۋىن بەرىپ شاقىرىپ اڭگىمەلەستى، ەكىنشى رەت ”قىزعىلت شىراق“ ەسكەرتۋىن بەرىپ شەكتى مەرزىم ىشىندە ءبىر جاقتى ەتۋگە قۋزادى، ءۇشىنشى رەت ”قىزىل شىراق“ جاعىپ جاۋاپكەرشىلىكتى قۋزادى، جاۋاپقا تارتتى.

”ءبىر ءتاۋىرى، بىرنەشە تاراۋ سايكەسە ارەكەتتەنىپ، ءبىزدىڭ قيىن ماسەلەلەردى شەشۋىمىزگە كومەكتەستى“ دەدى چۇڭچيڭ قالاسى ۋانجوۋ رايونى اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋ زالىندا بەلگىلى حالىقتىق شيپاحانانىڭ ءىس جۇرگىزۋشىسى جاڭ يىڭحۇڭ.

ءاسىلى، بۇل شيپاحانانىڭ تيجارات كۋالىگى مەن ەمدەۋ قۇرىلىمىنىڭ كاسىپ جۇرگىزۋ رۇقسات كۋالىگىندەگى اتى بىردەي بولماي، تاڭبا ويدىرۋعا امالسىز قالادى. قىزمەتكەر لي تيڭ ناق مايداندا رايونداعى قوعام حاۋىپسىزدىگى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق، بازاردى باقىلاۋ ـ باسقارۋ سياقتى تاراۋلاردى سايكەستىردى. ەڭ سوڭىندا ۋانجوۋ رايوندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق كوميتەتى تۇسىنىك بەرىپ، قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى دەر كەزىندە تۇراقتاندىرىپ، كاسىپورىن تاڭبانى ءساتتى ويدىردى.

ۋانجوۋ رايونى اكىمشىلىك قىزمەت وتەۋدىڭ ساپاسىن، ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ ارناۋلى ارەكەتىن اتقارۋ جوباسىن جاساپ، ”تاراۋ اتتاعان“ ءىس بىتىرۋدە شۇعىل كەڭەسۋ قىزمەت مەحانيزمى، ”ءىس بىتىرە الماي“ اڭىس ەتىلگەن تەرەزەلىك ماسەلەلەردى شەشۋ مەحانيزمى سياقتىلاردى ورناتىپ، ءىس بىتىرۋدەگى بوگەتتەردى نىسانالى تۇردە شەشىپ، كاسىپورىندار مەن بۇقارانىڭ كوڭىلدەرىنىڭ جاي تاۋىپ، اناعۇرلىم رازى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

(«حالىق گازەتىنىڭ» تىلشىلەرى لي لينۋەي، ۋ چۋچي، ۋ جۇن، ۋاڭ دان، ۋاڭ شينيۋە، باي گۋاڭدي، جىڭ جى - ۋىن، دوۋ حاۋ، جاڭ شى)

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى