ءار سوزىندە وتاننىڭ قۇدىرەتتەنۋگە بەت العانىن ەستەلىككە الدى

44 قاتىرە كۇندەلىك ۋاقىت ورامىنداي باياۋ جازىلدى.

جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ ساقا جاۋىنگەرى، سولتۇستىك تەڭىز كەمە قۇراماسىنىڭ 97 جاستاعى دەمالىسقا شىققان كادرى چىڭ يۇڭفاڭنىڭ كۇندەلىگى 1942 - جىلدان باستاپ 83 جىل جازىلعان.

سارى ءتۇستى قاعاز بەتتەرىنىڭ اراسىندا جازۋدىڭ رەڭى الدەقاشان وشكىندەپ كەتكەن ەدى. وتباسى مەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، شۇعىلالى جىلدار كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇرت جۇرەگىن تەبىرەنتتى، بەينە ونىڭ قالام تەربەۋى قاس قاعىمدا بولعانداي.

تاڭعى شۇعىلادا رەتتى كيىنگەن چىڭ يۇڭفاڭنىڭ كەۋدەسىندەگى وردەن جارقىراپ تۇر. ول بۋدا - بۋدا كۇندەلىك قاتىرەلەرىن اشىپ، زەر سالا وقىپ، قايتا ەسكە الىپ، بىلايشا باياندادى −

”وتان ءۇشىن جاۋدى ءولتىرۋ، قۇربان بولۋ داڭقتى“.

1945 - جىلى 2 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك

1945 - جىلى 17 جاستاعى چىڭ يۇڭفاڭ وتاننىڭ تاۋ - وزەندەرىنىڭ ويراندالعانىن، بۇقارانىڭ سەرگەلدەڭ بولىپ مەكەنىنەن ايرىلعانىن ءوز كوزىمەن كورىپ، تايحاڭ بىرلەستىگىنەن ەندى عانا وقۋ بىتىرگەن سوڭ اسكەرگە قاتىناسادى.

”مەنىڭ كلاس جەتەكشىم ۇنەمى كوممۋنيستىك پارتيا عانا جۇڭگونى قۇتقارا الادى دەيتىن!“ سەنىم وتى وسىدان باستاپ چىڭ يۇڭفاڭنىڭ جۇرەگىندە لاۋلاپ جانادى. ول پارتيانىڭ باسشىلىعىندا جەڭىستىڭ شۇعىلاسىن كورە الامىز − ”وتان ءۇشىن جاۋدى ءولتىرۋ كەرەك، قۇربان بولۋ دا داڭقتى“ دەپ كامىل سەندى. كۇندەلىكتە ونىڭ جاستىق كوكتەمى ەستەلىككە الىنعان.

اقپار اقىلشىسى رەتىندە، چىڭ يۇڭفاڭ ءبىر مايدان شايقاسقا قاتىناسىپ، جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ ەرلىگىنە، ولىمنەن تايىنباۋىنا كۋا بولدى. ”ارتىمىزدا وتاننىڭ تاۋ - وزەندەرى، سان مىڭداعان باۋىرلاستار تۇر“. ول بىلاي دەدى: سول كەزدە بارلىق ادام ءبىر قادام العا باسىپ ولسە دە، ارتقا شەگىنىپ ءومىر سۇرۋگە بولمايدى دەگەن ويدا بولدى.

توڭكەرىستىك بەكىم، جاۋدى ءولتىرۋ ەركى كۇندەلىگىنە بىلاي دەپ جازىلعان: ”مەن توڭكەرىستىك قىزمەت ىستەيمىن، ءومىر بويى توڭكەرىستەن قول ۇزبەيمىن“. 1945 - جىلى 12 - ايدا چىڭ يۇڭفاڭ ءوز تىلەگىن ورىنداپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا كىرەدى.

حالىق ساياسي ءماسليحات كەڭەسى ءماجىلىسىنىڭ اشىلۋى ادامدى نەگە جەلپىندىرمەسىن؟ ... كوشەدەگى ادامداردىڭ قۋانىشى قوينىنا سيماي، ءتۇن اۋعانشا الاقايلادى.

− 1949 - جىلى 9 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك

1945 - جىلى 8 - ايدىڭ 15 - كۇنى جاپونيا شارتسىز تىزە بۇكتى. ”مەن بۇل حاباردى ەستىپ قۋانعانىمنان ايعايلاپ جىبەردىم. اسكەري ءبولىم باسشىلارى مەنى سىنداپ، جاپونيا تىزە بۇككەنىمەن، ءبىز، استە، بوساڭسىماۋىمىز كەرەك“ دەدى. سول كۇنى كەشتە چىڭ يۇڭفاڭ كۇندەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: بۇدان بىلاي، ءسوز جوق، سەرگەك بولىپ، داندايسۋدان، ۇشقالاقتىقتان ساقتانامىن.

بەيبىتشىلىك ءۇمىتى تەز ارادا سەلگە كەتتى. جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن، گومينداڭ كەرتارتپاشىلارى ”10 - قازان كەلىسىمىن“ ءوز بەتىمەن جىرتىپ تاستادى، چىڭ يۇڭفاڭ تاعى دا اسكەري بولىممەن بىرگە وڭتۇستىككە جورىق جاساپ، سولتۇستىكتە سوعىس جۇرگىزدى... 1949 - جىلى 9 - ايدىڭ اياق شەنىندە، اسكەري ءبولىم حۋبەيدە تىنىعىپ رەتتەلگەن كەزدە، چىڭ يۇڭفاڭ جۇڭگو حالىق ساياسي ءماسليحات كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتى جالپى ءماجىلىسىنىڭ جەڭىسپەن اشىلعانىن ەستىدى.

”سول كۇنى مەن اسەرلەنگەنىمنەن ءتۇن بويى كوز ىلمەدىم“ دەدى چىڭ يۇڭفاڭ ەسكە الىپ، ”سانسىز ادامنىڭ وسى نىسانا ءۇشىن كۇرەس جاساۋى اقىرى جۇزەگە استى! جاۋىنگەرلەردىڭ شاتتىق ءۇنى تولاستامادى“.

1949 - جىلى 10 - ايدىڭ 1 - كۇنى مەملەكەت قۇرۋ سالتى وتكىزىلدى. ”جۇڭگو حالقى وسىدان باستاپ ورنىنان تۇردى!“، اسكەري بولىممەن بىرگە شايقاس جاساپ جاتقان چىڭ يۇڭفاڭ ايرىقشا جەلپىندى، ”بارلىق ادام اسقاق جىگەرمەن جاڭا جەڭىستەرگە قول جەتكىزۋگە سەرت بەرىپ، جاڭا جۇڭگونىڭ قۇرىلعاندىعىن قۇتتىقتادى!“

”بەيبىتشىلىك وڭاي - وسپاق قولعا كەلگەن جٶق، مەن ءوزىمدى ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ، قابىلەتىمدى اتتىرىپ، وتانىمدى قورعايمىن“.

1950 - جىلى 11 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك −

1950 - جىلى ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا چىڭ يۇڭفاڭ تەڭىز ارمياسىنا اۋىسىپ كەلەدى.

تەڭىز ارمياسىنىڭ كاسىبىنەن مۇلدە حابارسىز چىڭ يۇڭفاڭ نولدەن باستاپ الگەبرا، ورىس ءتىلى، تەڭىزشىلىك، اۋا رايى سياقتى بىلىمدەردى قۇلشىنا ۇيرەنەدى.

”ۋاقىت وتە كەلە ءبارىن يگەرىپ الدىم“ دەدى ول. كۇندەلىگىندەگى ءار كۇنگى ۇيرەنۋ جوسپارىن اقتارىپ كورگەن چىڭ يۇڭفاڭ تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”قۇلشىنا ۇيرەنىپ، قاجىرلىلىقپەن جاتتىعۋدان باسقا ەشقانداي قۇپيالىق جوق“.

چىڭ يۇڭفاڭنىڭ بىرنەشە بالاسى دا ىلگەرىندى - كەيىندى دۇنيەگە كەلدى. ”تۇرمىسىمىز قىسىلتاياڭ بولعانىمەن، ءبىراق سوعىس ءورتى لاڭ سالۋدان الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق، قاراپايىم دا باقىتتى تۇرمىس كەشىرەمىز“. چىڭ يۇڭفاڭ بار كۇشىن سالىپ، قۇلشىنا ۇيرەنىپ، مۇقيات قىزمەت ىستەدى، ”شاعىن وتباسىنىڭ باقىتى ءۇشىن ءارى مەملەكەتتىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن“.

چىڭ يۇڭفاڭ تەڭىز ارمياسىنىڭ چيڭداۋ بازاسىندا تەڭىز قاتىناسىنىڭ كاسىپتىك باستىعى، جاتتىعۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، اعا زەرتتەۋشى قاتارلى مىندەتتەردە بولىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 3 - دارەجەلى ازاتتىق وردەنى، جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ دەربەس ەڭبەك سىڭىرگەن داڭق وردەنىن الدى.

1985 - جىلى 1 - ايدا چىڭ يۇڭفاڭ دەمالىسقا شىقتى، ول: ”قانداي باقىتتىمىن! مەن حالىق تەڭىز ارمياسىنىڭ بىرتىندەپ دامىپ زورايۋىنا كۋا بولدىم“ دەدى.

”پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ مازمۇنداماسىن راديودان ەكى رەت تىڭدادىم، مەن مۇنى باتىل قولدايمىن، دايەكتى اتقارامىن“.

− 1978 - جىلى 12 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك

1978 - جىلى پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە، پارتيا مەن مەملەكەت قىزمەتىنىڭ ءتۇيىنىن ەكونوميكالىق قۇرىلىسقا اۋدارىپ، رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ سىندى تاريحي شەشىم جاسالدى. 1984 - جىلى چىڭ يۇڭفاڭ تۇرعان قالا چيڭداۋ تەڭىز جاعالاۋىنداعى تۇڭعىش توپتاعى 14 اشىق قالانىڭ بىرىنە اينالدى.

”رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان بەرى چيڭداۋ كۇن سايىن تۇرلەنىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقساردى“. چىڭ يۇڭفاڭ ەسكە الىپ بىلاي دەدى: وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىندا وتباسىمىز بىرتىندەپ توڭازىتقىش، ءتۇستى تەلەۆيزور سياقتىلاردى ساتىپ الدى، ”بالالار ۇيلەنگەننەن كەيىن دە ءوز تۇراعىنا يە بولدى“.

سوڭعى جىلداردان بەرى چىڭ يۇڭفاڭ نەمەرەسىنىڭ كومەگىندە كومپيۋتەر ۇيرەندى، كومپيۋتەردە شاحمات ويناۋ ونىڭ اۋەسىنە اينالدى. ەرلى - زايىپتى ەكەۋى ۇنەمى سىرتقا شىعىپ ساياحاتتاپ جۇرەدى، ”قازىرگى جوعارى قارقىندى تەمىر جولدىڭ جىلدامدىعى وتە تەز ەكەن، بۇرىن ءبىر اپتا جۇرەتىن جولىمىزدى جوعارى قارقىندى تەمىر جول ءبىر ساعاتتا - اق باسىپ بولادى“.

چىڭ يۇڭفاڭ قول تەلەفونىن اشتى، البومداعى سۋرەتتەردىڭ بارلىعى بالالاردىكى. ”بالالاردىڭ ەسەيىپ - ەرجەتكەنىن كورىپ قاتتى قۋاندىم، بۇرىنعى ەڭبەگىمنىڭ ەڭ جاقسى قارىمجىسىنا يە بولدىم“ دەدى چىڭ يۇڭفاڭ.

”باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسىندا سويلەگەن ءسوزى شىنىندا ماڭىزدى، قايتا - قايتا ۇيرەنۋىمىز كەرەك“.

− 2021 - جىلى 7 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك

”عاسىرلىق ۇلكەن پارتيانىڭ بۇعاناسى بەكىپ، قاۋلاپ جەتىلدى. جاسىم ۇلعايىپ قالعانىمەن، باس شۋجيدىڭ ءسوزىن ەستىپ كوڭىلىم تولقىپ كەتتى“. توڭكەرىسكە قاتىناسقاننان بەرى چىڭ يۇڭفاڭ مەملەكەتتىڭ كەدەيلىك پەن مەشەۋلىكتەن گۇلدەنىپ - كوركەيۋگە بەت العاندىعىنا كۋا بولدى، ”تاريح جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولۋ جۇڭگونىڭ بارلىق ىستەرىن ويداعىداي ىستەۋدىڭ ءتۇبىرلى العى شارتى ەكەندىگىن تالاسسىز دالەلدەدى“.

”پارتيانىڭ باۋلۋى بولماسا، مەنىڭ بۇگىنگى كۇنىم بولماس ەدى“. دەمالىسقا شىققاننان كەيىن چىڭ يۇڭفاڭ زەيىن - زەردەسىن مەملەكەت قورعانىسى تاربيەسىنە جۇمساپ، اسكەري ءبولىم تۇرعان جەرگە جانە مەكتەپكە بارىپ ۇگىت - لەكسيا جاسايدى. تاياۋ جىلداردان بەرى ونىڭ دەنساۋلىعى بۇرىنعىداي بولماي، ۇيىندە ”قىزىل شاعىن ساباقحانا“ اشىپ، كۇندەلىك قاتىرەسى ارقىلى امانداسا كەلگەن كوماندير - جاۋىنگەرلەرمەن، وقۋشىلارمەن بىرگە سوعىس ءورتى جىلدارىن ەسكە الدى، ”مەن قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ ستيلىن باستان - اياق ويداعىداي ساقتاپ، جاستارعا جاقسى ونەگە بولامىن“.

97 جاستاعى چىڭ يۇڭفاڭ ءالى دە ءار كۇنى ۇيرەنۋگە تاباندى بولىپ كەلەدى ەكەن. بيىل 7 - ايدىڭ 1 - كۇنى چىڭ يۇڭفاڭ گازەتتەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ ”ستيلدى يگەرۋدى“ تاعى دا باسا دارىپتەگەنىن كوردى، ول كۇندەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: ءوز - وزىنە توڭكەرىس جاساۋ − ءاربىر پارتيا مۇشەسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، ءبىز ۇزدىكسىز ۇيرەنۋ ارقىلى يدەيالىق دەڭگەيىمىزدى جوعارىلاتىپ، پارتيانىڭ قادامىنا ىلەسۋىمىز كەرەك.

”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسىنىڭ 80 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ كۇنى، مەن تەلەۆيزوردىڭ قاسىنان كەتپەيمىن“.

− 2025 - جىلى 8 - ايدا جازىلعان كۇندەلىك

بيىل − جۇڭگو حالقىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسى مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ فاشيزمگە قارسى سوعىسى جەڭىسكە جەتكەندىگىنىڭ 80 جىلدىعى، سونداي - اق چىڭ يۇڭفاڭنىڭ اسكەرگە قاتىناسقاندىعىنىڭ 80 جىلدىعى.

”9 - ايدىڭ 3 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بەيجيڭدەگى تيان - انمىن الاڭىندا جۇڭگو حالقىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسى مەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ فاشيزمگە قارسى سوعىسى جەڭىسكە جەتكەندىگىنىڭ 80 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسى وتكىزىلەدى، بۇل ەسكە ءتۇسىرۋ قيمىلى اسكەري پاراتتى دا قامتيدى“. تاياۋدا چىڭ يۇڭفاڭ تەلەۆيزوردان بۇل حاباردى ەستىگەننەن كەيىن، كوڭىلى جاي تاپپادى.

”سول كۇنى مەن تەلەۆيزوردىڭ قاسىندا تۇرامىن. مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرىمە جاڭا ۇرپاق حالىقتىڭ پەرزەنت اسكەرلەرىنىڭ قانشاما ايباتتى، ءبىزدىڭ قارۋ - جاراقتارىمىزدىڭ قانشاما وزىق ەكەنىن كورسەتكىم كەلەدى“. چىڭ يۇڭفاڭ تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”سان - ساناقسىز قاھارماننىڭ قۇربان بولۋىمەن بۇگىنگى تاۋ - وزەندەردىڭ كوركەمدىگىنە، زاماننىڭ تىنىشتىعىنا قولىمىز جەتتى“.

كۇن نۇرى كىتاپ ۇستەلىنە توگىلىپ تۇر، كۇندەلىك قاتىرەدەگى بىرنەشە ۇلكەن ءارىپ بارعان سايىن ايشىقتالا ءتۇستى − ”ءسوز جوق، پارتيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسىپ، پارتياعا ىلەسەمىز!“.

بۇل ءسوزدى چىڭ يۇڭفاڭ كۇندەلىگىنە تالاي رەت جازعان. ”مەن سوعىستىڭ ىس - تۇتەگىن باستان كەشىردىم، وتاننىڭ قۇدىرەتتەنۋگە بەت العانىنا كۋا بولدىم، وسىلاردى ەستەلىككە الىپ وتىرمىن، مەن وتە تالەيلى ءارى وتە باقىتتى جانمىن“. چىڭ يۇڭفاڭ: ”ومىرىمە وكىنبەيمىن!“ دەدى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى