- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
جەتى اتا جانە ازاماتتىڭ ءۇش جۇرتى تۋرالى
ونەر حاميت ۇلى
2016.11.14 14:01 كەلۋ قاينارى : ورتالىق حالىق راديو ستانسياسى تورابى
قازاق حالقى تاريحي دامۋ بارىسىندا قانداستىق، تۋىستىق قاتىناسقا ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرعان. مۇنىڭ دالەلى تۋىستىق ۇعىمدار ناقتى اتاۋلار بويىنشا جۇيەلىلەنىپ اتالعان.
جەتى اتا: اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە، بۇدان ارى تۋىستىق اتاۋلار: جۇرەجات، تۋاجات، جۇراعات، جات جۇراعات، جەگجات، جاماعايىن بولىپ كەتە بەرەدى. قازاق حالقى جەتى اتا ارالامايىنشا ءوز-ارا قىز الىسپايتىن داعدىنى وسىلاي اتاپ قالىپتاستىرعان ەكەن.
قازاق حالقى داستۇرگە باي، ءداستۇر تاربيەسىن ۇستانىپ ۇرپاق تاربيەلەۋ، الەۋمەتتىك ورتا تاربيەسىن، بەرەكە - بىرلىك، ەڭبەك، ەل قورعاۋ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ، ادامدار ارا قارىم - قاتىناس قالىپتاستىرۋ، ادەپ - يبا، ونەر - ءبىلىم، ساپا ءتالىم - تاربيەسىن تۇتاس ۇلتتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتىمىزدىڭ شىنشىلدىق، ەڭبەكشىلدىك، ساپالى، اق كوڭىل ادال نيەتىنىڭ ادامداردى بەرەكە - بىرلىككە شاقىرۋداي ۇلتتىق وبرازىن تىكتەۋدە ءداستۇر تاربيەسى وزىندىك الەۋمەتتىك زاڭ - جارعىلىق رول اتقارىپ كەلگەن. مۇندا ادامدار ارا قارىم - قاتىناسقا ساياتىن، تاريحتان ءداستۇرلى سالتتىق اتاۋ بولىپ قالىپتاسقان، دۇنيە جۇزىندەگى ۇلتتارمەن قارايلاس قازاق حالقىنىڭ دا ءۇش جۇرتى بولعان. ەندى ءوز جۇرتى، ناعاشى جۇرتى جانە قايىن جۇرتى سىندى تۋىستىق قارىم - قاتىناستار تۋرالى ازىراق ايالداپ وتەلىك.
قازاق حالقىنىڭ ازاماتتىق ءۇش جۇرتىندا رۋلىق تۇلعا بويىنشا ادامدار اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، ءوزارا جاقىنداستىق، قانداستىق بايلانىس بولۋمەن بىرگە، قۇداندالىق قارىم - قاتىناس ارقىلى ءوزارا قارىم - قاتىناس تەرەڭدەپ، كولەمدەنىپ، ءورىسى كەڭەيىپ، ىرگەسى كەڭگە جايىلىپ كەلگەن. سوندىقتان دا قازاق حالقى
«سۇراسا بەرسەڭ قاسىڭداعى حانىمىڭ قارىن بولە بولىپ شىعادى» دەپ تەككە ايتپاعان.
1. اتا جۇرت
اتا جۇرت دەپ وتىرعانىمىز ازاماتتىڭ ءوز جۇرتى، اكە - شەشە، اعا - ءىنى - باۋىر، اپەكە - قارىنداس - ءسىڭلى قاتىناستاعى وتباسى ورتاسى، وسى وتباسى رۋلىق نارقى بويىنشا جەتى اتاسىن نەمەسە ونان ارعىسىن ءتىزىپ، رۋلىق شەجىرەسىن قالىپتاستىرادى. ال جوعارىداعى شاڭىراقتاعى ۇرپاقتار ەسەيە كەلە ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرادى. ۇل - قىزدارىنىڭ ەسەيۋىنە بايلانىستى باسقا رۋلار ارا قۇداندالىق قارىم - قاتىناس ورنايدى. مۇنداعى ۇرپاقتاردىڭ ءوسىپ - ونگەن شاڭىراعى اتا جۇرتى نەمەسە ءوز جۇرتى.
2. ناعاشى جۇرتى
ەر جىگىتتىڭ ناعاشى جۇرتى نەگىزىنەن اناسىنىڭ (شەشەسىنىڭ) جۇرتى، تۋىس - تۋعاندارى. رۋلىق تۇرعىدان العاندا، بالانىڭ ءوز جۇرتى مەن ناعاشى جۇرتى تەڭ تۇرعىدا قۇرمەتكە بولەنەدى. بۇل تۋرالى ۇرپاقتاردىڭ قانداستىق اۋەستىگىنە، اتا تەگى مەن ناعاشىلارىنىڭ تەگىنە تارتىپ تۋعان. بولعانمەن ناعاشى، جيەن ارا قاتىناسىنداعى باۋىرمالدىق، الىم - بەرىمدىك قارىم - قاتىناس قويۋ بولعان. تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، جيەندەر ءار دايىم ناعاشىسىنان الام دەگەنىن الا الاتىن ءداستۇر قالىپتاسقان. قازاق حالقى «قىزدىڭ جولى جىڭىشكە، قىز بالانى بوساعادان جىلاتىپ شىعارماڭدار» دەگەن داعدى بويىنشا قىزى توركىنشىلەي كەلگەندە، اتا - اناسى، تۋىستارى ەشنارسەدەن تارتپاعان. ال ونان تۋعان جيەنىن دە مارتەبەلى ساناپ كەلگەن. سول ءۇشىن دە، جيەن ناعاشىسىنان «قىرىق سەركەش ەنشى الاتىن» ءداستۇر بار. «ءۇيدىڭ جاقسى بولۋى اعاشىنان، بالانىڭ جاقسى بولۋى ناعاشىدان» دەپ ۇرپاق تاربيەسىندە ناعاشىنىڭ ىسكەرلىك، ەڭبەكشىلدىك ىستەرى جاعىنان ونەگە الۋعا باۋلىپ وتىرعان.
3. قايىن جۇرتى
اتا جۇرتتان ءوسىپ - ونگەن ۇرپاقتار نەكە جاسىنا تولعان سوڭ، ءسوز بايلاسىپ ۇيلەنۋ بارىسىن قالىپتاستىرا باستايدى. مىنە مۇنان بارىپ رۋلار ارا قۇداندالىق قارىم - قاتىناس ورناپ، قىز - ۇلداردا قايىن جۇرت قالىپتاسادى. بۇل بارىستا وتاعاسىلارى نەمەسە وتباسى مۇشەلەرىندە قۇدا - قۇداعي، قۇدا بالا، قۇداشا، قالىڭدىق - كۇيەۋ سىندى اتاۋلارعا سايكەس قارىم - قاتىناس قالىپتاسادى. قۇدا تۇسۋدەن نەكە تويى جاسالعانعا دەيىن ءوز ءداستۇرى بويىنشا نەكەسى قيىلىپ، وتاۋ تىگىلىپ، ءبىر ءتۇتىن قالىپتاسادى. وسىدان كەيىن دە قايىن جۇرتپەن بولعان قارىم - قاتىناس ەشقاشان ۇزىلىستە بولماي، قايتا بارعان سايىن قويۋلاپ تەرەڭدەي تۇسەدى. مۇنان جانە نەمەرە، جيەن سىندى ۇرپاقتار قالىپتاسىپ، ونان بالاسىنىڭ ناعاشى جۇرتى بارلىققا كەلەدى. مۇنداعى ناعاشى جاعى دەپ ەرلى - زايىپتىلاردىڭ ۇرپاعىنىڭ شەشە جاعىنداعى تۋىستارىنان بالانىڭ ناعاشى اپاسى، ناعاشى اتاسى، ناعاشى اعا - باۋىرى، ناعاشى اپەكە - سىڭلىلەرى بارلىققا كەلەدى. «جيەن نەگە ەل بولماس جايلى بولسا، جەلكە نەگە اس بولماس مايلى بولسا، ناعاشىڭ كەدەي بولماسىن» دەگەن سياقتى اقىليالى، ناقىلدى سوزدەر قوعامدىق امالياتتان قالىپتاسقان. سوندىقتان قازاقتا ازاماتتار ءوز جۇرتىن، قايىن جۇرتىن، ناعاشى جۇرتىن بارىنشا قۇرمەتتەپ، قارىم - قاتىناستى تەرەڭدەتىپ وتىرعان. ءسويتىپ، قازاق حالقى وسى ءبىر ءوزارا قۇدالىقتان وربىگەن قوعامدىق ۇلكەن قاتىناس ارقىلىءوزارا بەرەكە - بىرلىك پەن قوعامدىق قارىم - قاتىناستى تەرەڭدەتە تۇسكەن.
قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى دە وسى تۇلعالىق تۋىستىق قارىم - قاتىناستاعى داستۇرلەرمەن جىمداسىپ، تۇتاس ۇلتتىق سالت - سانا وركەنيەتىن قالىپتاستىرىپ، دامۋ قاينارى ءداستۇرلى سالت - سانانىڭ ىقپالىنان بولە قارالمايدى.
ال بۇگىنگى قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زاماندا، ەرجىگىتتىڭ ءۇش جۇرتتىق قارىم - قاتىناسى جويىلعان جوق. سوندىقتان جاستارىمىزعا ايتارىمىز اق وتاۋىمىزدىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشسىن دەسەك، اتا جۇرتتى، قايىن جۇرتتى جانە ناعاشى جۇرتتى قادىرلەپ، سيلاپ، ءوزارا بارىس - كەلىس جاساپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، قارتتاردى ايالاپ، قۇرمەتتەپ، اتا ءداستۇرىمىزدى سيلاپ، بەرەكە - بىرلىكتى كۇشەيتىپ وتىرساق، وتباسىمىز كوڭىلدى بولسا، بەرەكەلى بولسا، تۇتاس قوعام تىنىش، ورنىقتى بولىپ، تۇرمىسىمىز كوڭىلدى، باقىتتى ورتادا باياندى تۇرمىس كەشىرۋگە تاماشا زاتتىق جانە رۋحاني نەگىز قالانادى.
ءبىر وتباسىنىڭ كوڭىلدى، بەرەكەلى بولۋى تۇتاس قوعامنىڭ تىنىش، ورنىقتى بولۋىمەن تاعدىرلاس، ويتكەنى وتباسى دا قوعامنىڭ ەڭ كىشكەنتاي بولشەگى. ال ەرجىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى تامىرىنىڭ تەرەڭدىگى قوعام قويناۋىنداعى ماڭىزدى بارىس - كەلىس وشاعى. سول ءۇشىن ءۇش جۇرتتى سيلاۋ، قۇرمەتتەۋ قوعام ورنىقتىلىعى مەن دامۋى ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى فاكتور ەسەپتەلەدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
