- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاق اۋا رايىن قالاي بولجاعان
گۇلدەن وسپانوۆ
2016.03.24 15:16
قازاق حالقى ەرتە زاماننان-اق تابيعاتقا ەتەنە جاقىن وسكەندىكتەن، اۋا رايىن سول تابيعات قۇبىلىستارى مەن جان-جانۋارلاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قاراپ بولجاعانى بەلگىلى.
ولار ەرتە كەزدەن اۋا رايىن الدىن الا باقىلاپ، مال-جاندى ءتۇرلى اپاتتاردان امان ساقتاۋ ءۇشىن ەرتە قامدانىپ وتىرعان. اۋا رايىن بولجاۋشىلار تابيعات قۇبىلىستارىن باقىلاپ، كۇن ەسەپتەۋدىڭ ءداستۇرلى ادىستەرىن قۇپيا ۇستاعان.
ونى اتادان بالاعا مۇرا ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان. ءسويتىپ ولار اسپان دەنەلەرى مەن تابيعات قۇبىلىستارىن باقىلاپ، ەستەلىككە الىپ وتىرۋمەن بىرگە، ءوز كەزەگىندە مال-جانعا قولايلى جاڭا ءورىس، ەل-جۇرتقا جايلى قۇتتى قونىس تاڭداۋدا دا شەشۋشى رول اتقارىپ كەلگەن.
بۇگىندە سول يگى ءداستۇر ۇمىتىلىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. سەبەبى، ينتەرنەت دامىعان زاماندا الەمنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىندە قانداي اۋا رايى ەكەنىن نەمەسە الداعى اپتادا كۇن رايى قانداي بولاتىنىن ۇيدە وتىرىپ تا بىلەتىن بولدىق.
ايتسە دە بۇل بولجامدار تابيعي اپاتتار مەن ءزىلزالالار دان كەيدە ساقتاپ، كەيدە بارماق تىستەتىپ جاتاتىنى دا بار. ال ەرتەدەگى قازاق حالقى اۋا رايىن قالاي بولجاعان؟ اكادەميك، عالىم اقسەلەۋ سەيدىمبەك «قازاق الەمى» عىلمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىندە وسى اۋا رايى بولجامدارىن دا جازىپ كەتكەن. ەندەشە، نازارلارىڭىزعا اتا-بابالارىمىزدىڭ اۋا رايى جايىنداعى جورامالدارى مەن ىرىمدارىن ۇسىنىپ كورمەكپىز.
* * *
قۇر مەن شىل قار استىن قورعالاسا، كەشىكپەي-اق بوران بولادى.
بوزتورعاي ۇياسىن ويپاڭعا سالسا، جاز قۋاڭ بولادى. بوزتورعاي ۇياسىن قىراڭعا سالسا، جاز جاۋىندى بولادى.
دۋاداق قىستاپ قالسا، قىس جايلى بولادى.
قامىس تورعايى ۇياسىن بيىككە سالسا، جاز جاڭبىرلى بولىپ، سۋ كوتەرىلەدى.
قىزىل قاز سازدان سوعاتىن ۇياسىنىڭ ىرگەسىن بيىك ەتسە، جاز جاڭبىرلى بولىپ، سۋ كوتەرىلەدى.
جىل قۇستارى توپتاسىپ ۇشسا، جىلىمىق كۇز سوزىلا تۇسەدى. جىل قۇستارى قايتقاندا تومەن ۇشسا، قىس قاتتى بولادى.
جارقاباقتاعى ۇيا بيىككە سالىنسا، سۋ تاسقىنى بولادى.
ساڭىراۋ قۇر بۇتاققا قوناقتاسا، تۇمان تۇسەدى.
قارعا توپتاسىپ قارقىلداسا، اۋا رايى بۇزىلادى.
شىل ءۇيىرىن مولايتسا، قىس سۋىق بولادى.
كوك جاسىل شەگىرتكە مولايسا، جاز قۋاڭ بولادى.
سۋىر ىنىنە ەرتە جاتسا، قىس قاتتى بولادى. سۋىر ءىنىنىڭ اۋزىن قورالاسا، كوكتەمدە سۋ تاسقىنى بولادى. سۋىر ىنىنەن ەرتە شىقسا، كەشىكپەي كۇن جىلىنادى. سۋىر مەزگىلسىز جايىلسا، اۋا رايى بۇزىلادى.
جاڭبىر جاۋىپ تۇرعاندا الا تىشقان شاقىرسا، كەشىكپەي جاۋىن باسىلادى.
سۇر تىشقان شاقىرۋىن قويىپ، ىنگە تىعىلسا، كەشىكپەي قار جاۋادى.
دالا تىشقاندارى شۇبىرىپ ءشوپ جيناسا، كەشىكپەي جاۋىن-شاشىن بولادى.
الا تىشقان قىرعا شىعىپ شاقىرسا، اۋا رايى بۇزىلادى.كورتىشقان ءىن قازعاندا توپىراعىن جاقىن ۇيسە، قىس قاتتى بولادى. توپىراقتى الىستاۋ ۇيسە، قىس جايلى بولادى. كورتىشقان ءىنىن وزەن جاعاسىنا جاقىن جەردەن قازسا، جاز قۋاڭ بولادى. ەگەر وزەننەن الىستاۋ قازسا، جاز جاۋىندى بولادى.
سۋ بەتىندە شاباق شورشىپ ويناسا، جاڭبىر جاۋادى.
كولباقا جاعاعا شىعىپ، سازعا باۋىر باسسا، جاڭبىر جاۋادى. كولباقا قىستا قۇرقىلداسا، قىس جايلى بولادى. كولباقا جازدا قۇرقىلداسا، كۇن ىستىعى كوتەرىلەدى.
شەگىرتكە شىرىلىن توقتاتسا، جاۋىن بولادى.
بۇگەلەك جىلقى باۋىرىندا بولسا، قىس جايلى بولادى، ەگەر جىلقى باسىنا شىعىپ ۇشسا، قىس قاتتى بولادى.
كوبەلەك پانالى جەرگە جابىسىپ قوناقتاسا، جاۋىن-شاشىن بولادى.
جىلان ءجيى-ءجيى بوي كورسەتسە، جاۋىن-شاشىن بولادى.
ارقار ويعا تۇسسە، قىس قاتتى بولادى.
ءتۇزدىڭ قوڭىر اڭى كۇزدە بۇلاق ساعالاسا، قىستا قار جۇقا تۇسەدى. ءتۇزدىڭ قوڭىر اڭى ءۇيىر قۇرىپ، ساي-سالانى پانالاسا، اۋا رايى بۇزىلادى. ءتۇزدىڭ قوڭىر اڭىنىڭ بۇيرەك مايى بىتەۋ بولسا، قىستا قار قالىڭ تۇسەدى.
بۇعى ءمۇيىزىن شايقاسا، اۋا رايى بۇزىلادى. بۇعى كەش شاقىرسا، قىس جايلى بولادى.
ايۋ اپانىن بيىككە سالسا، كوكتەم ەرتە شىعىپ، سۋ تاسقىنى بولادى.
قىستا كيىك، قاراقۇيرىق وزەننىڭ مۇزىن باسىپ، سولتۇستىك قاپتالىنا شىقسا، كەشىكپەي كۇن جىلىنىپ، سەڭ جۇرەدى. قىستا كيىك، قاراقۇيرىق سەكسەۋىلدى پانالاسا، بوران بولادى.
قوياننىڭ بۇيرەگى مايلى بولسا، قىس ايازدى بولادى.
جىلقى جازدا ىققا قاراپ جۋساسا، قىس قاتتى بولادى. جىلقى ءىشىن تارتسا، اۋا رايى بۇزىلادى.
جىلقى وقىرانىپ جۋساسا، بوران سوعادى. جىلقى قىستا وقىرانىپ، ەرنىن جىبىرلاتسا، كەشىكپەي كۇن جىلىنىپ، قار سۋىن ىشەدى.
جىلقى جازدا قىرعا شىعىپ ۇيەزدەسە، قىس قاتتى بولادى.
قوتانداعى قوي ءبىر باعىتقا قاراپ جۋساسا، كەشىكپەي تۋ سىرتىنان بوران سوعادى. ورىستەن قايتقان قويدىڭ ەزۋىندە ءشوپ كەلسە، قىس قىتىمىر بولادى. قوي قوراعا ەركىن كىرسە، قىس جايلى بولادى. قوي تۇياعىمەن ءتوسىن قاسىسا، قار قالىڭ تۇسەدى. قوي ءتىسىن قايراسا، كەشىكپەي بوران سوعادى.
تۇيە پىسقىرسا، بوران سوعادى. تۇيە ەرنىن جىبىرلاتسا، جىلىمىق بولادى. تۇيە سارى الا كۇزدەن ىقتاسا، قىس قاتتى بولادى.
ءيت پەن مىسىق ءيىرىلىپ جاتسا نەمەسە تۇمسىعىن باۋىرىنا تىعىپ ۇيىقتاسا، جاۋىن- شاشىن بولادى. مىسىق ۇيدەن شىقپاي بۇيىعا بەرسە، كۇن سۋىتادى.
تاۋىق قورالانىپ، جەردى قوپسىتسا، كۇن سۋىتادى.
كۇن قۇلاقتانىپ باتسا، اۋا رايى وڭالۋعا ءتيىس. كۇن قۇلاقتانىپ شىقسا، اۋا رايى سۋىتىپ، جاۋىن-شاشىن بولۋعا ءتيىس. كۇن قورالانسا، قار قالىڭ تۇسەدى.
كۇن كوزىن بۇلت شالسا، قىس قارلى، جاز جاڭبىرلى بولادى.
كۇن باتاردا كوكجيەك اشىق بولىپ، قىزىل شاپاق شاشسا، اۋا رايى جىلىنادى.
كۇن كوزى مۇنارتىپ شىقسا، ىستىق كوتەرىلەدى.
كۇن قىزىل شاپاققا ورانىپ باتسا، ەرتەڭىندە ىستىق بولادى.
اي قورالانسا، قىس قاتتى بولادى. اي شالقالاپ تۋسا، اۋا رايى مال-جانعا جايسىز بولادى.
اي مەن ۇركەر توعىس كەزىندە ءبىر-بىرىنە الشاق بولسا، اۋا رايى مال-جانعا جايسىز بولادى. اي مەن ۇركەر توعىس كەزىندە ءبىر-بىرىنە جاقىن بولسا، اۋا رايى مال-جانعا جايلى بولادى.
ۇركەر سۋعا تۇسسە، اۋا رايى جاۋىندى بولادى. ۇركەر قىرعا تۇسسە، قۇرعاقشىلىق بولادى.
جاز ايلارىندا كوك ءجۇزى بوزاڭ تارتسا، قىس قاتتى بولادى.
قىستا بۇلت جەلگە قارسى كوشسە، كوپ كەشىكپەي قار جاۋادى.
بۇلت ورتاسىنان ىدىراسا، اۋا رايى كۇرت بۇزىلادى. بۇلت شەت پۇشپاقتاپ ىدىراسا، اۋا رايى وڭالۋعا بەت العانى.
كوكجيەكتەن بۋداق بۇلت شىعىپ، وركەشتەنە كوتەرىلگەن كەزدە ىدىراپ كەتسە، قاتتى جەل تۇرىپ، ۇسكىرىك اياز بولۋعا ءتيىس.
كوكجيەكتەن كوتەرىلگەن بۋداق بۇلت كوك ءجۇزىن جاپسا، اتتىڭ قارا قاپتالىنان كەلەتىن قار جاۋادى.
ۇزاق ۋاقىت وڭتۇستىكتەن سوققان جەل باعىتىن وزگەرتىپ، شىعىس جاقتان سوعاتىن بولسا، اۋا رايى وڭالادى.
ەگەر ۇزاق ۋاقىت وڭتۇستىكتەن سوققان جەل باعىتىن وزگەرتىپ، باتىستان سوقسا، اۋا رايى بۇلىنەدى. وندا جاز بولسا اڭىزعاق جەل سوعىپ، قىستا ىزعىرىق سوعادى.
شىق قالىڭ تۇسسە، ءشوپ قالىڭ بىتەدى.
كوكتەمنىڭ العاشقى جاڭبىرىندا كۇن كۇركىرەسە، ءشوپ شۇيگىن شىعادى.
جازدىڭ جەلتەڭى قىستىڭ بورانىنا ساي كەلەدى.
جاز قۇيىندى بولسا، قىس قاتال بولادى.
قازان ايىندا كۇن كۇركىرەسە، قىس قىسقا بولادى.
جاز نايزاعايلى بولسا، قىس جۇمساق وتەدى.
ءشوپ بۋىنى ەرتە قاتسا، قىس جايسىز بولادى.
سارىمساق قابىعى قالىڭ بىتسە، قىس قاتتى بولادى.
دايىنداعان – قاجىبەك ايدارقان ۇلى
كەلۋ قاينارى: تارباعاتاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
