امەريكانىڭ ”شينجياڭ ارقىلى جۇڭگونى شاۋجايلاۋ“ قاسكۇنەمدىگى، ءسوز جوق، ويراندالادى
□ شۇي گۇيشياڭ
2020.06.23 14:19 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ەلىمىزدىڭ جالپىلىق مەملەكەت قۋاتى مەن حالىقارالىق ورنىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا ساي، جۇڭگو بۇرىن بولىپ كورمەگەن دەڭگەيدە دۇنيە ءجۇزى ساحناسىنىڭ ورتالىعىنا تاياپ، حالىقاراداعى ىقپال قۋاتى ۇزدىكسىز كەڭەيدى. امەريكا باستاعان باتىس ەلدەرى شوق باسىپ وتىرعانداي بولىپ، ەرەكشە مازاسىزداندى جانە قۇسالاندى. ولار ايتىلمىس ”شينجياڭ ماسەلەسى“، ”شيزاڭ ماسەلەسى“، ”شياڭگاڭ ماسەلەسى“، ”تايۋان ماسەلەسى“ سياقتىلاردان پايدالانىپ تۇس - تۇستان انتالاپ، توسقاۋىل قويماقشى بولدى، بۇل رەت تاعى ايتىلمىس ”2020 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ العا تارتىپ، ەرەكشە قيسىنسىزدىقپەن ەل ءىشى زاڭى فورماسىندا جۇڭگونى جازالاپ، امەريكانىڭ قولىنان كەلگەن جاماندىقتىڭ ءبارىن ىستەيتىن، امالدىڭ بارىنشا كەدەرگىلىك جاسايتىن، ويران سالاتىن، جۇڭگونىڭ دامۋ اياق الىسىن بوگەۋگە ۇرىنعان سۇرقيا ماقساتىن تاعى ءبىر رەت ايپاراداي اشتى.
شينجياڭدى بىلىقتىرۋ، جۇڭگونى شاۋجايلاۋداي امەريكا ۇلگىسىندەگى ”ادامدىق ۇقىق“ جەلەۋىنە جات نيەت جاسىرىنعان
امەريكا نە ءۇشىن ايتىلمىس ”شينجياڭ ماسەلەسىن“ كوتەرىپ شىعادى؟ مۇندا، ءارى وتە تەرەڭ تاريحي توركىن، ءارى شۇعىل رەالدىق قاجەت بار.
دۇنيە جۇزىلىك 2 - سوعىستان كەيىن، امەريكا سوۆەت وداعىمەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ قوجايىنى بولۋعا تالاسۋداي ستراتەگيالىق ويدى تياناق ەتىپ، وتكەندە شينجياڭعا ۇزاق ۋاقىت ۇزدىكسىز نازار اۋدارۋ نەگىزىندە، جۇيەلىلەنگەن سىنالاپ كىرۋ ساياساتىن اتقاردى. باستىسى، اسكەري اقىلشىلاردى شينجياڭعا كەلىپ تەكسەرۋگە، اسكەري نىسانالار ينفورماتسيالارىن جيناۋعا جىبەردى؛ امەريكاعا جان تارتاتىن كۇشتەردى جەتىلدىرىپ، شينجياڭداعى ”ءپان ءىسلاميزم“، ”ءپان تۇركيزم“ ەلەمەنتتەرىنىڭ بولشەكتەۋ ارەكەتىن قولداپ، ”شينجياڭدى دەربەستەندىرۋ“ قاسكۇنەمدىگىن جانە ارەكەت قادامىن جوسپارلادى؛ قىرۋار تىلشىلەردى شينجياڭعا كەلىپ تىلشىلىك جاساپ، جاعدايدى بارلاپ، ۇعىسىپ، بەلسەنە قۋلىق ۇيرەتىپ، امەريكا ءۇشىن شينجياڭعا ساياتىن ۇزاق ۋاقىتتىق ستراتەگيالىق نىسانالاردى جاساۋعا قىزمەت وتەۋگە جىبەردى.
قىرعي قاباقتىق سوعىس اياقتاعاننان كەيىن، ەكى ۇيەكتى جۇيە ىدىراپ، امەريكا الەمدىك ستراتەگيالىق باعىتىن قايتادان رەتتەپ، بۇرىنعى وڭىرلىك ستراتەگياعا باسا ءمان بەرۋدەن امەريكا ۇلگىسىندەگى قۇن كوزقاراسىن سىرتقا شىعارۋعا باسا ءمان بەرۋگە قاراي بۇرىلىس جاسادى. 1990 - جىلدان كەيىن، امەريكانىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسى جىلدىق «ادامدىق ۇقىق بايانداماسىن» مەرزىم سايىن جاريالاپ، جۇڭگونى ادامدىق ۇقىققا اۋىر دارەجەدە قول سۇققان ەل دەپ سانادى، ءارى ايتىلمىس ”شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق ماسەلەسىن“ وسىنىڭ ىشىنە كىرگىزدى. امەريكاداعى ءىشىنارا ساياساتپازدار شينجياڭ ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلەرىنىڭ ۋاكىلدىك ەتەتىن ادامدارىن ءجيى قابىلداپ، امەريكا پارلامەنتى بولشەكتەۋشى كۇشتەردى اشىق - اشكەرە قارجىمەن قامدادى جانە تەحنيكالىق قولداۋ كورسەتتى، امەريكاداعى ءىشىنارا ادامدىق ۇقىق ۇيىمدارى، اۋەلى، شينجياڭعا جازالاۋ جۇرگىزەمىز دەپ كوپە - كورنەۋ داۋرىعىپ، شينجياڭدى امەريكانىڭ جۇڭگوعا شاۋجايلاۋ ستراتەگياسىن اتقاراتىن ماڭىزدى ساياسي شوقپارىنا اينالدىرماق بولدى.
جاڭا عاسىرعا اياق باسقاننان بەرى، امەريكا ايتىلمىس ”شينجياڭ ماسەلەسىندە“ ەلىرە ءتۇسىپ، ءبىرسىپىرا پالە شىعاردى. ”شينجياڭ ينجەنەرياسىن“ اتقارىپ، ايتىلمىس ”شينجياڭ ماسەلەسىن“ ساياسيلاندىرۋعا، حالىقارالاندىرۋعا ۇرىندى؛ ”قوس ولشەم“ جۇرگىزىپ، ”شىعىس تۇركستان“ بولشەكتەۋشى كۇشتەرىنىڭ زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن بارىنشا جۇرگىزۋىن قولدادى ءارى مەڭگەردى؛ ەلىمىزدىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا جالپى بەتتىك شابۋىل جاساپ، شينجياڭدى جامان كورسەتەتىن قوعامدىق پىكىر شابۋىلىن قوزعادى؛ شينجياڭعا ساياتىن ۇلت، ءدىن ماسەلەسىن دابىرالاپ، جۇڭگونىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ بويىنداعى مۇسىلمان ەلدەرمەن قارىم - قاتىناسىنا ىرتكى سالدى؛ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ باستاماسىن اتقارۋىنا توسقىندىق جاساپ، جۇڭگونىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ىقپال كۇشىن السىرەتپەك بولدى. امەريكانىڭ ناعىز ماقساتى شينجياڭدا ”سىنا“ قاعىپ، شينجياڭدى جۇڭگونى باتىستاندىرۋدىڭ، بولشەكتەۋدىڭ قامال الۋ تۇيىنىنە، ”ءتۇستى توڭكەرىستى“ اتقاراتىن وشاققا، جۇڭگونى شاۋجايلايتىن، قىسپاققا الاتىن الدىڭعى قامالعا اينالدىرۋ، ونىڭ سۇرقيا قاسكۇنەمدىگىنىڭ ”جات نيەتى جۇرتقا بەلگىلى“ دەۋگە بولادى!
شىندىقپەن ساناسپادى، ويدان قيىستىردى، امەريكانىڭ شينجياڭعا ساياتىن سوزدەرى بۇكىلدەي ساندىراق
ايتىلمىس ”شينجياڭ ماسەلەسى“ مۇلدە ادامدىق ۇقىق، ۇلت، ءدىن ماسەلەسى ەمەس. وتكەن ءبىر مەزگىلدە، حالىقارالىق جاعدايداعى وزگەرىستىڭ جانە لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ بۇكىل الەمدە ءورشۋىنىڭ ىقپالىندا، شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ ءدىني ۇشقارىلىقتى يدەيالىق نەگىز، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىكتى باستى شارا، ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىكتى ەڭ سوڭعى ماقسات ەتىپ، شينجياڭدا مىڭداعان زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ۋاقيعالارىن جوسپارلاپ ءارى ۇيىمداستىرىپ اتقارىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعى، سالاماتتىق ۇقىعى جانە دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىن اۋىر دارەجەدە تابانعا تاپتادى، قوعامدىق تارتىپكە، قىزمەت تارتىبىنە، ءوندىرىس، تۇرمىس تارتىبىنە اۋىر دارەجەدە ىقپال كورسەتتى، شينجياڭ ءوڭىرىنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا اۋىر دارەجەدە كەدەرگىلىك جاسادى. قىرۋار زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ۋاقيعالارىنىڭ استارىنداعى يدەيالىق قاينار ۇشقارىلىقتىڭ جەلىكتىرۋىنەن كەلگەن، لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ ۋلى وسپەسى الاستالماسا، شينجياڭدا ماڭگى تىنىشتىق بولمايدى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ماڭگى تىنىش تىرشىلىك كەشە المايدى.
”ءۇش ءتۇرلى كۇشتىڭ“ اۋىر حاۋىپ - قاتەرى الدىندا، شينجياڭ لاڭكەستىككە زاڭ بويىنشا سوققى بەرۋ مەن ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا سەس كورسەتۋدىڭ تەگەرۋىندى كۇيىن باستان - اياق ساقتادى، سونىمەن بىرگە حالىقتىڭ زاڭ بويىنشا يگىلىكتەنەتىن كەڭ كولەمدى ۇقىعى مەن ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتتى، قالىپتى قوعامدىق تۇرمىستى قامتاماسىز ەتتى. لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدى بەلگىلى ءبىر وڭىرمەن، ۇلتپەن، دىنمەن بايلانىستىرماۋعا تاباندى بولىپ، ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى مەن ۇلتتىق سالت - ساناسىنا، عۇرىپ - ادەتىنە قۇرمەت ەتىپ، ءوڭىر، ۇلت، ءدىن سياقتى سەبەپتەر نەگىزىندەگى ءارقانداي كەمسىتۋشىلىكتى شەكتەدى. كەڭشىلدىك جاساۋ، قاتاڭ بولۋدى بىرگە قولدانۋ مەن ساقتانۋدى، تاربيەلەۋدى، قۇتقارۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، از ساندى قىلمىسى باسىنان اسقان، توڭمويىن رايىنان قايتپاعان زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك توبىنىڭ اتاماندارىن، تىرەكتى ەلەمەنتتەرىن قاتاڭ جازالادى، زاڭ بويىنشا ءبىر جاقتى ەتتى؛ قىلمىسى ءبىرشاما جەڭىل جانە ۇشقارى يدەيانىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان كوپ ساندى ادامدى تاربيەلەۋدى، قۇتقارۋدى، قورعاۋدى نەگىز ەتىپ كومەكتەسىپ، تاربيەلەپ رايىنان قايتاردى. ورنىقتىلىقتى قورعاۋ مەن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، ەمدەۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ سياقتى سالالاردا حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ينجەنەرياسىن كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىنىڭ بۇقارالىق نەگىزىن اناعۇرلىم بەكەمدەدى. شينجياڭنىڭ ءادىسى لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا قاتىستى زاڭعا قايشىلىق جاساۋ نەمەسە قىلمىستىق ارەكەتى بار ادامداردى ەڭ جوعارى شەكتە قۇتقاردى، لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ ءوسىپ - ءوربيتىن توپىراعى مەن شارت - جاعدايىن ەڭ جوعارى شەكتە الاستادى، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ۇقىعىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانىنا ۇشىراماۋىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتتى، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن جۇزەگە اسىرۋعا بەرىك نەگىز قالادى. كەزەكتە شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىلدان استام ۋاقىت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ۋاقيعاسى تۋىلمادى، ۇشقارىلىق ءونىمدى شاۋجايلانىپ، قوعام اماندىعى جاعدايى كورنەكتى جاقسارىپ، ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى.
شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ءادىسى حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي ماداقتاۋىنا يە بولدى. 2018 - جىلى 12 - ايدىڭ سوڭىنان بەرى، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ءبىر ءبولىم ءمانساپتىلارى، شەتەلدىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى، قاتىستى ەلدەردىڭ جەنەۆادا تۇراتىن ۋاكىلدەرى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىلشىلەرى جانە ءدىني ۇيىمدار سياقتى 70 نەشە كەزەك توپ - گرۋپپا، 90 نەشە مەملەكەتتەن كەلگەن 1000نان استام ادام شينجياڭدا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولىپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىندە ادامدىق ۇقىقتى قۇرمەتتەگەندىگىنە جانە قامتاماسىزداندىرعاندىعىنا جوعارى باعا بەردى. 2019 - جىلى 3 - ايدا ءىسىلام سەلبەستىك ۇيىمى (OIC) سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى القالار كەڭەسىنىڭ 46 - رەتكى ءماجىلىسى قاۋلى ماقۇلداپ، جۇڭگونىڭ مۇسىلمان قاۋىمىنا قامقورلىق جاساۋداعى قۇلشىنىستارىن القادى. 7 - ايدا، 50 نەشە ەلدىڭ جەنەۆادا تۇراتىن ۋاكىلدەرى بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ادامدىق ۇقىق القالار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسىنا جانە ادامدىق ۇقىق ىستەرى جونىندەگى جوعارى دارەجەلى ارناۋلى ءمانساپتىسىنا بىرلەسىپ حات جازىپ، امەريكانىڭ، باتىس ەلدەرىنىڭ شينجياڭعا ساياتىن ماسەلەلەردە كۇيە جاعىپ، شابۋىل جاساعاندىعىن قاتاڭ جازعىردى. 10 - ايدا 60 نەشە ەل 74 - كەزەكتى بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى جينالىسىنىڭ 3 كوميتەت ءماجىلىسى كەزىندە ورتاق ءسوز سويلەپ، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ حالىقارالىق لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى ءۇشىن ماڭىزدى ۇلەس قوسقاندىعىن القادى.
ايتسەدە، باتىس ەلدەرىندەگى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەر مەن شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىن، جاراسىمدىلىعىن، دامۋىن كورگىسى كەلمەي، شينجياڭعا ساياتىن ماسەلەلەردە ويىنا كەلگەنىن ىستەپ پالە جاۋىپ، دابىرالاپ، ىلگەرىندى - كەيىندى ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ كوزىرىن“، ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ كوزىرىن“، ”ەڭبەككە ماجبۇرلەۋ كوزىرىن“، ”ىندەت كوزىرىن“، ”ادامدىق ۇقىق كوزىرىن“، ”ۇلت كوزىرىن“، ”ءدىن كوزىرىن“، ”تاربيەلەۋ كوزىرىن“، ”عىلىم كوزىرىن“ ويناتىپ، شينجياڭعا جۇيەلى شابۋىل جاساپ، كۇيە جاعىپ، ايتىلمىس شينجياڭ ”از ۇلتتاردى قىسپاققا الدى“، ”ءدىني ەركىندىكتى ءبۇلدىردى“، ”از ۇلتتاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا قول سۇقتى“ دەگەن ساندىراق، تەرىس ۋاعىزداردى ەشقانداي نەگىزسىز، ەشقانداي تومەنگى شەك ۇستانباي، ەشقانداي قيسىنسىز ويدان شىعاردى، مۇنىڭ ىقپالى ەرەكشە ورەسكەل بولدى. مىسالى، امەريكا، باتىس ەلدەرى ايتىلمىس ”تاربيەلەۋ، باۋلۋ ورتالىعىندا ميلليون ۇيعۇر قامالدى“ دەپ قايتا - قايتا دابىرالادى، كىسى شوشيتىن بۇل وسەك - اياڭدى، ءىس جۇزىندە، امەريكا ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىنداعى بەي ۇكىمەتتىك ۇيىم ”جۇڭگونىڭ ادامدىق ۇقىعىن قورعاۋشىلار تورى“ تەك 8 ۇيعۇرعا تىلشىلىك جاساۋعا جانە قيسىنسىز مەجەلەۋگە سۇيەنىپ عانا ويدان قۇراستىرىپ شىققان. ال، امەريكاداعى، باتىس ەلدەرىندەگى ءىشىنارا اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىلشىلەرى سىڭار جاقتىلى كوزقاراس ۇستانىپ، ءتۇستى كوزىلدىرىك تاعىپ، شينجياڭنىڭ جاعدايىن تالعامالى حابارلاپ، شىندىقتى قيسىنسىز بۇرمالاپ، شينجياڭنىڭ وبرازىنا كۇيە جاقتى، ولار شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كۇشتى قارسىلىعىنا ۇشىرادى.
سوراقىلىقتارى كوبەيىپ، جامان اتى جەر جارعان امەريكانىڭ ”ادامدىق ۇقىقتى قورعاۋشى“ سىندى بەت پەردەسى پارە - پارەسى شىققان تىرتىعىن جاسىرا المايدى
ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، امەريكا ”ادامدىق ۇقىقتى قورعاۋشى“، ”ءمورال تورەشىسى“ كىسىمىسىپ، ”ادامدىق ۇقىق شوقپارىن“ بەتالدى ءۇيىرىپ، قىمىس ەتسە باسقا ەلدەردى ”ادامدىق ۇقىق ولشەمىنە“ قايشىلىق جاسادى دەپ جازعىردى، الايدا امەريكانىڭ ءوز باسىندا ادامدىق ۇقىققا كەڭ كولەمدە قول سۇققان اۋىر ماسەلە ورىن تەۋىپ وتىر. امەريكا جۇرگىزىپ وتىرعان ”قوس ولشەم“ قىرىق شوقپىت باسىنا تارتسا اياعىنا جەتپەيتىن بۇركەنىش كەزدەمەگە ۇقسايدى، امەريكانىڭ ادامزات قوعامىنا جاساعان زۇلىمدىعىن مۇلدە جاسىرىپ - جابا المايدى.
امەريكانىڭ ەل ىشىندە، ”ەركىندىك پەريزاتىنىڭ“ ارتىندا بارعان سايىن شيەلەنىسكەن ادامدىق ۇقىقتىڭ قايعىلى كۇيى جاتىر، ازاماتتىق ۇقىقتىڭ اتى بار، زاتى جوق، كەدەيلەر مەن بايلاردىڭ پارقى كۇن سايىن زورايىپ، كوشى - قون ساياساتى بىرگە تۋىسقاندى ءبىر - بىرىنەن ايىرۋعا اپارىپ سوقسا، ەڭبەككە ماجبۇرلەۋ قۇبىلىسى ءجيى تۋىلدى، گۋانتانامو تۇرمەسىنىڭ جامان اتى جەر جاردى، ءدىننىڭ كەشىرىمشىل ەمەستىگى تۋرالى سوزدەر جەر - كوكتى شارپىپ، مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كەمسىتۋگە ۇشىراۋى كۇننەن - كۇنگە اۋىرلاسىپ، ”مۇسىلمانداردى شەكتەۋ بۇيرىعى“ حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي سىنداۋىنا تاپ بولدى. اسىرەسە، جۋىقتا 46 جاستاعى افريكا تەكتى ازامات جورج فرەيد ميننەاپوليس قالاسىندا ساقشىنىڭ تىزەسىمەن موينىنان باسىپ تۇنشىقتىرۋىنان جان ءۇزىپ، امەريكادا جانە الەمدەگى كوپتەگەن ەلدە كەڭ كولەمدە قارسىلىق ەرەۋىلىن وتكىزۋگە مۇرىندىق بولىپ، امەريكانىڭ ۇزاق ۋاقىت ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن جۇيەلى ۇلتتىق كەمسىتۋشىلىك جاراقاتىن تاعى ءبىر رەت اشىپ تاستادى.
دۇنيە جۇزىندە، امەريكا ”امەريكانى الدىمەن ويلاستىرۋ“ سىندى سىڭار جاقتىلىق ساياساتىن جان سالا جۇرگىزىپ، كۇشتىگە ارقا سۇيەپ، ءالسىزدى جابىرلەدى، شەتەلدەگى اسكەري ارەكەتتەرى، اۋەلى، ادامدىق ۇقىق اپاتىنا مۇرىندىق بولىپ، الدەقاشان حالىقارالىق قوعام جاپپاي جازعىرعان ”سويقان تۋدىرۋشىعا“ اينالدى. امەريكا اشىقتان - اشىق «بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ۋستابىنا» جانە حالىقارالىق زاڭ ولشەمدەرىنە قايشىلىق جاساپ، ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدى“ جەلەۋ ەتىپ، شىمىرىكپەستەن يراق سوعىسىن، اۋعانستان سوعىسىن، سيريا سوعىسىن قوزعاپ، 801 مىڭ ادامدى جانىنان جۇدا ەتىپ، 20 ميلليوننان استام ادامنىڭ سەرگەلدەڭ كۇيگە تۇسۋىنە مۇرىندىق بولىپ، جازىلمايتىن سوعىس جاراقاتىن قالدىردى. كەڭ كولەمدە ”پريزما جوسپارىن“ جۇرگىزىپ، ۇقىعىن الماي تۇرىپ كۇنى - ءتۇنى 24 ساعات بويى قالاعانىنشا بۇكىل الەمگە جاسىرىن تىڭداۋ، جاسىرىن باقىلاۋ جۇرگىزدى، اۋەلى، وداقتاس ەلدەردىڭ باسشىلارىن دا قۇر جىبەرمەدى. ءسات سايىن، ساعات سايىن بۇكىل دۇنيە ءجۇزىن باقىلاپ وتىرعان امەريكا شينجياڭ جوعارى عىلىم - تەحنيكانى قولدانىپ ادامدىق ۇقىققا سۇعاناقتىق جاسادى دەپ پالە جاپتى، سونداي - اق وسىنى جەلەۋ ەتىپ جۇڭگونىڭ جوعارى عىلىم - تەحنيكا كاسىپورىندارىن شاۋجايلادى، بۇل بۇكىلدەي وسپادار ءارى قيسىنسىز قاراقشىلىق لوگيكا بولىپ تابىلادى!
تەمىردەي فاكت امەريكانىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ سوعىس قۇمار مەملەكەت ەكەندىگىن، ادامدىق ۇقىقتى ەڭ اۋىر تابانعا تاپتاعان مەملەكەت ەكەندىگىن، ءمورال تومەنگى شەگىنەن ەشتەڭە جوق مەملەكەت ەكەندىگىن دالەلدەدى، امەريكانىڭ ادامزات قوعامىنا سالعان قىلمىسى ايتىپ تاۋىسقىسىز، ەندەشە، باسقا ەلدى سىناپ - مىنەپ، بەتالدى ءسوز ەتۋگە سالاۋاتى جەتە مە؟
اۋقىمعا قارسى ارەكەتتەندى، قاراما - قارسى ءجۇردى، امەريكانىڭ ”شينجياڭ ارقىلى جۇڭگونى شاۋجايلاۋ“ قاسكۇنەمدىگىنىڭ تاريحتىڭ نامىس باعاناسىنا شەگەلەنەتىنى داۋسىز
امەريكا ”شينجياڭ ارقىلى جۇڭگونى شاۋجايلاۋ“ قاسكۇنەمدىگىن جۇرگىزىپ، ”دەموكراتيا“ ارقىلى وكتەمدىگىن بۇركەمەلەپ، ”ادامدىق ۇقىق“ ارقىلى زورەكەرلىگىن قورعاپ، وسپادارلىقتى ادامگەرشىلىكتىڭ ورنىنا قويىپ، امەريكانىڭ سۇيەگىنە سىڭگەن ساياسي سىڭار جاقتى كوزقاراسىن، جۇڭگوعا قارسى تۇرۋ، جۇڭگودا دۇربەلەڭ تۋدىرۋ قاسكۇنەمدىك پسيحولوگياسىن، زورەكەرلىگىنەن ايرىلعانىنا توزبەگەن ولەرمەن جانتالاسىن اشكەرەلەدى، بۇل بۇكىلدەي تاريحقا قارسى جۇرگەندىك.
تاريح اعىنىنا اۋىر قايشىلىق جاسادى. بۇگىنگى دۇنيە جۇزىندە بەيبىتشىلىك، دامۋ، سەلبەستىك، ورتاق يگىلىكتەنۋ ءداۋىر اعىنىنا اينالدى. شينجياڭنىڭ جاراسىمدىلىعى، ورنىقتىلىعى شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءتۇبىرلى مۇدەدەسىنە ۇيلەسەدى، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ قۇن بەتالىسىنا ۇيلەسەدى، حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي كۇتكەن ۇمىتىنە ۇيلەسەدى. الايدا امەريكاداعى كەيبىر ادامدار الەمنىڭ تىنىشتىعىنان ۇرەيلەنۋدە، ولاردىڭ كورگىسى كەلەتىنى تىنىش، بەرەكەلى شينجياڭ ەمەس، قايتا اۋمالى - توكپەلى، تىنىشسىز شينجياڭ، ولاردىڭ ساناسى وتارلىقتى كەڭەيتۋدەي كونە داۋىردە توقتاپ قالعان، قىرعي قاباقتىق سوعىس وي جەلىسىندە، نولدىك جيىنتىق ويىنىنىڭ كونە قالىبىندا توقتاپ قالعان، دۇنيەنى دارا بيلەۋدەي ءتاتتى تۇسىندە توقتاپ قالعان، مۇنداي كەرى ارەكەت، تەرىس قيمىلدار، تۇبىندە، ءداۋىر جاعىنان ادىرا قالادى.
ادىلەتكە، ار - نامىسقا اۋىر قايشىلىق جاسادى. لاڭكەستىك، ۇشقارىلىق ادامزات وركەنيەتىنىڭ تومەنگى شەگىنە سايىس جاريالاپ وتىر، بارىپ تۇرعان ادامزاتقا قارسى، قوعامعا قارسى، وركەنيەتكە قارسى قىلمىستىق ارەكەت. جاقىنعى جىلداردان بەرى، لاڭكەستىك، ۇشقارىلىق بۇكىل الەمگە تارالىپ، ادامزات قوعامىنا اۋىر اپات اكەلدى، الايدا امەريكا قاراما - قارسى باعىتتا ءجۇرىپ، لاڭكەس كۇشتەرگە كورنەۋدە، كومەسكىدە قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ، نامىستانباي، بەزەندىرىپ، جاساندىردى. امەريكانىڭ قاراۋىنشا، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەت امەريكاعا باعىتتالسا، وندا ۇلكەن قىلمىس، ادامگەرشىلىكتەن بەزگەندىك؛ ەگەر شينجياڭعا باعىتتالسا، قىمباتتى بايلىق، اۋەلى، جۇڭگونىڭ شينجياڭىندا تۋىلعان زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەردى ”ۇلت ازاتتىق قوزعالىسى“ دەپ ساناپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستەردى ”دەموكراتيا جاۋىنگەرى“ ساناپ، ءتۇرلى ادىستەرمەن ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ ءۇشىن ”كۇشەيتكىش ۋكول“ سالىپ، ”قوزدىرعىش ءدارى“ بەردى، شىنىنا كەلگەندە، ولاردان پايدالانىپ سوعىس جەمى ەتىپ، وزدەرىنىڭ پاسىق نيەتتەرىنە جەتۋ.
حالىقارالىق زاڭمەن جونگە سالۋدى اۋىر دارەجەدە تابانعا تاپتادى. مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىق تەپە - تەڭدىگى بارلىق حالىقارالىق زاڭ پرينسيبىنىڭ وزەگى، حالىقارالىق قوعام جالپى بەتتىك بويسۇناتىن نەگىزگى ولشەمى. «بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ۋستاۆى» جانە بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى جينالىسى ماقۇلداعان «حالىقارالىق زاڭ پرينسيبى جارناماسىندا» بارلىق مەملەكەت، اسىرەسە، ءىرى ەلدەر، قۋاتتى ەلدەر تۇگەلدەي ”شىن ىقىلاس، ادال نيەت“ ۇستانۋى كەرەك، باسقا ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋگە بولمايدى دەپ تەگىس تالاپ ەتىلگەن. شينجياڭ جۇڭگو تەرريتورياسىنىڭ ايرىلماس ءبىر بولىگى، شينجياڭنىڭ ىستەرىنە ءارقانداي مەملەكەتتىڭ كيلىگۋ ۇقىعى جوق، ال امەريكا ”قولدى بارلىق جەرگە سوزىپ باسقارۋ“ سىندى قۋلىق - سۇمدىعىن بەيبەرەكەت ىستەتىپ، شينجياڭعا ساياتىن زاڭ جوبانى جاساپ، شىعارىپ، جۇڭگونىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا قانىپەزەرلىكپەن شابۋىل جاساپ، جۇڭگونىڭ قاتىستى ءمانساپتىلارى مەن ناقتى تۇلعاسىن جازالاۋعا ۇرىنىپ، حالىقارالىق زاڭ قاعيدالارىنا اۋىر قايشىلىق جاساپ، حالىقارالىق ءتارتىپتى اۋىر دارەجەدە ۋلاپ، دامۋ ورتاسىن اۋىر دارەجەدە ءبۇلدىردى، تۇبىندە، ادىلەت سوتىنا تارتىلاتىن بولادى.
ادىلەتتى جاقتاعاندارعا كومەك كوپ، ادىلەتتەن ايرىلعاندار كومەكتەن ماقرۇم قالادى. امەريكانىڭ ءوز بەتىمەن دارا شاۋىپ، جۇڭگوعا تەجەۋ سالىپ، قىسىم ءتۇسىرۋى تەك ونى ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جۇڭگو حالىقىنىڭ قارسى جاعىندا تۇراتىن، حالىقارالىق قوعامنىڭ قارسى جاعىندا تۇراتىن، ادامزات ءمورالى مەن ار - ۇجدانىنىڭ قارسى جاعىندا تۇراتىن كۇيگە تۇسىرەدى. شينجياڭنىڭ ورنىقتى، دامىعان، گۇلدەنگەن اياق الىسىن، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا العا ىلگەرىلەگەن قادامىن ءارقانداي كۇش توسا المايدى!
(اۆتور: شۇي گۇيشياڭ، شينجياڭ دامۋدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ەرەكشە ۇسىنىس ەتىلگەن زەرتتەرمەنى)
(ءتۇپ نۇسقا 6 - ايدىڭ 21 - كۇنگى «ساۋلە گازەتىنە» باسىلعان )
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
