جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتەيىك

«حالىق گازەتى»، 4 – ايدىڭ 6 – كۇنى، بەيجيڭ. شينحۋا اگەنتتىگى 4 – ايدىڭ 6 - كۇنى «جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتەيىك» اتتى شولۋدى جاريالادى، تولىق ءماتىنى مىناداي:

4 - ايدىڭ 2 - كۇنى ا ق ش ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ جوسپارىن اتقارۋدى جاريالاپ، دۇنيە جۇزىلىك كولەمدەگى ساۋدا سوعىسىن قوزعاپ، حالىقارالىق قوعامدا كۇشتى اڭىس تۋدىردى، ا ق ش - نى قامتىعان دۇنيە جۇزىلىك فينانس بازارىندا زور ءدۇمپۋ تۋدىردى. جۇڭگو دەرەۋ قاجەتتى قارسى شارا قولدانىپ، حالىقارالىق قوعاممەن بىرگە ا ق ش - نىڭ كەدەن باجىسى زورەكەرلىك ارەكەتىنە قارسى تۇرىپ، كوپ جاقتىلىقتى جانە ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىن باتىل قورعادى.

ا ق ش - نىڭ ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ ساياساتىنىڭ لوگيكاسى بىلىققان، نەگىزگى ەكونوميكالىق زاڭدىلىققا قايشى. ا ق ش جاقتىڭ باجى شاماسىن ەسەپتەۋى قاراپايىم، دورەكى، ءار ەل (رايون) تۇراقتاندىرعان ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ باجى مولشەرى ا ق ش ايىتپ وتىرعانداي ”سول ەلدىڭ (رايوننىڭ) ا ق ش – عا قاراتقان كەدەن باجىسى باجى شاماسى + كەدەن باجىسىنان تىس قامال“ دەپ ەسەپتەۋ ەمەس، قايتا ا ق ش – نىڭ وسى ەلگە (رايونعا) قاراتقان تەرىس بالانىسىنىڭ سول ەلدىڭ (رايوننىڭ) ەكسپورت سوماسىنداعى سالىستىرماسىن جاي عانا ”تەڭ كەدەن باجىسى“ باجى شاماسىن بەلگىلەۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزى ەتەدى، وسى شامانى پروتسەنتتىك سالىستىرما بويىنشا تۇسىرگەننەن كەيىن، كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋدىڭ باجى شاماسى ەتەدى، ەسەپتەۋ ءتاسىلى تىم بەتالدى بولىپ، ۇيلەسىمدىلىك، ورىندىلىق نەگىزى كەمشىل. ا ق ش جاقتىڭ ”كەرى بالانىستى نولگە قايتارۋ“ ويىن جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگى جوق، ا ق ش - نىڭ قوماقتى سومالى ساۋداداعى كەرى بالانىسىنىڭ استارىندا ا ق ش - نىڭ ەل ءىشى ەكونوميكاسىنىڭ تەپە - تەڭدىگىنىڭ بۇزىلۋى جاتىر. حالىق شارۋاشىلىعى ەسەبى تۇرعىسىنان قاراعاندا، ءبىر ەلدىڭ ۇنەمىلىك وبيەكتىسى پايدا ما، الدە قىزىل سيفر ما، بۇل سول ەلدىڭ امانات اقشا قويۋ جانە قارجى قوسۋ قاتىناسىنا بايلانىستى بولادى. ا ق ش ەكونوميكاسىنىڭ تيپتىك ەرەكشەلىگى تومەن امانات اقشا، جوعارى تۇتىنۋ، امانات اقشا ۇزاق ۋاقىت قارجى قوسۋدان تومەن بولعاندىقتان، ساۋدا قىزىل سيفر فورماسى ارقىلى شەتەل امانات اقشاسىن كوپتەپ پايدالانۋعا ءماجبۇر بولدى، بۇل − ا ق ش ساۋداسىنىڭ كەرى بالانىسىنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ جانە ۇزاق ۋاقىت ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءتۇبىرلى سەبەبى، ا ق ش ەكونوميكاسىنىڭ ىشكى جاقتا پايدا بولعان، قۇرىلىمدىق، ۇزاق ۋاقىتتىق قۇبىلىسى. قورعانىمپازدىق ا ق ش - نىڭ جاساۋ كاسىبىن قايتا جانداندىرا المايدى، كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋ ساۋداداعى ”كەرى بالانىستى“جۇزەگە اسىرا المايدى.

ا ق ش - نىڭ ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ − تيپتىك كەدەن باجىسى زورەكەرلىك ارەكەتى، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەرەجەسىنە قايشى. ا ق ش جاقتىڭ ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ قازىرگى حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا ءتارتىبىن اۋدارىپ، ا ق ش - نىڭ مۇددەسىن حالىقارالىق قوعامنىڭ جالپىلىق پايداسىنان ۇستەم قويادى. ونىڭ ايتىلمىس ”تەڭدىك“ دارىپتەمەسى الدامكوستىك جانە الجاستىرۋ سيپاتىنا يە، ءمانى جاعىنان دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ايرىقشا جەڭىلدىك بەرىلەتىن ەل ساناتىندا مامىلە جاساۋ پرينسيبىنە قايشى، ونىڭ پارىقتاندىرىلعان باجى شاماسى دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى اراسىندا ءبىرىن - ءبىرى كەمسىتپەۋ ۋادەسىنە قايشى، ا ق ش ساۋداسىنىڭ كەرى بالانىسىن شەشۋ جانە كاسىپ سالاسىنىڭ باسەكەلىك قۋاتىن جوعارىلاتۋ سياقتى ءوز ماسەلەلەرىن شەشۋگە پايداسىز بولىپ قانا قالماستان، قالىپتى حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا ءتارتىبىن جانە دۇنيە جۇزىلىك كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن، ورنىقتىلىعىن اۋىر دارەجەدە بۇلدىرەدى. ا ق ش - نىڭ ساياساتى شىعارىلىسىمەن - اق حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي سىنىنا جانە قارسىلىعىنا ۇشىرادى. ەۆروپا وداعى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ۆوندەرلەيەن مىنانى ءبىلدىردى: ا ق ش - نىڭ ”تەڭ كەدەن باجىسى“ ساياساتى جەتەيىن دەگەن نىساناسىمەن قايشى كەلەدى، ەۆروپا وداعى جاق قارسى شارا قولدانادى. برازيليا پارلامەنتى ەكونوميكالىق تەڭدىك زاڭ جوباسىن ماقۇلداپ، ۇكىمەتكە شارا قولدانىپ، ا ق ش جاقتىڭ ساۋدا قورعانىنا توتەپ بەرۋ ۇقىعىن بەردى. چيليدىڭ زۇڭتۇڭى بوريچ مىنانى ءبىلدىردى: ا ق ش ۇكىمەتىنىڭ وسى سىڭار جاقتىلىق ارەكەتى دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى جۇلگەسىن قامتىعان بارلىق پرينسيپتى ءبىر جاققا قايىرىپ تاستايدى، بۇل − ”وكتەمدىك اكسيوماسى“ ۇستانىمىمەن قاۋىشقاندىق. اۆستراليانىڭ زۇڭليى البانيس سىنداپ بىلاي دەدى: ا ق ش – نىڭ كەدەن باجىسى ساياساتىنىڭ لوگيكالىق نەگىزى جوق، ەكى ەلدىڭ سەرىكتەستىك قاتىناس نەگىزىنە قايشى. ا ق ش – نىڭ اتالمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ ساياساتى ەل ىشىندە جۇرت كوڭىلىنە جاقپايدى، ا ق ش – نىڭ ىشكى كاپيتال بازارى كۇن سايىن كۇرت قۇلدىراپ، 4 - ايدىڭ 4 – كۇنى نيۋ – يوركتەگى 3 ۇلكەن جارنا كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋ شاماسى %5 تەن استى، ۋوللستريت بازارىنداعى ۇرەيلەنۋ كورسەتكىشى ءبىر كۇندە %46 كۇرت جوعارىلادى، قارجى قوسۋشىلار سەرىكتەستىكتىڭ بولاشاعىنان ءۇمىت ءۇزىپ، اتالمىش ”تەڭ كەدەن باجىسىنان“ تۋىلۋى مۇمكىن بولعان كەرى جالماۋعا قاراتا كۇشتى الاڭداۋشىلىق بايقاتتى.

جۇڭگو جاقتىڭ قارسى ارەكەتى اۋقىمعا، قيسىنعا ۇيلەسەدى، زاڭدى، ا ق ش - نىڭ ماسەلەنى شەشۋدىڭ دۇرىس ارناسىنا ورالۋىن ءۇمىت ەتەمىز. ا ق ش - نىڭ ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ ساياساتىنا قاراتا جۇڭگو دەرەۋ قاجەتتى قارسى شارا قولدانىپ، ءوزىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن جانە دامۋ مۇددەسىن باتىل قورعادى. جۇڭگو جاقتىڭ ساۋدا سوعىسىنا ۇستاعان تۇرعىسى دايەكتى ءارى ايقىن، جۇڭگو جاق ساۋدا سوعىسىن جۇرگىزۋدى قالامايدى، ويتكەنى ساۋدا سوعىسىندا جەڭىسكە جەتۋشى جوق، ءبىراق جۇڭگو جاق ساۋدا سوعىسىن جۇرگىزۋدەن دە قورىقپايدى، ا ق ش جاق ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسى“ شاراسىن شىعارسا، جۇڭگو جاق تابيعي تۇردە وعان تەڭ تۇرعىدا قارسى شارا قولدانادى. جۇڭگو مەن ا ق ش - نىڭ ەكونوميكا - ساۋدا قاتىناسىنىڭ ءمانى ءوزارا پايدا جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ. جۇڭگو مەن ا ق ش - نىڭ ەكى ءىرى ەل رەتىندە، كەيبىر ەكونوميكا - ساۋدا الاۋىزدىقتارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى قالىپتى جاعداي، ەكى جاق ءوزارا قۇرمەت ەتۋ، تەڭ تۇرعىدا مامىلە جاساۋ نەگىزىندە، كەڭەسۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ كوڭىل ءبولىپ وتىرعان ماسەلەلەرىن شەشۋ ءادىسىن تابۋى كەرەك، جالاڭ تۇرعىدان قىسىم ءتۇسىرۋ، تەجەۋ، ءتىپتى قالىپتان تىس قىسىم جاساۋ ءادىسىن قولدانباۋى كەرەك. ءبىز ا ق ش - نى قاتە ادىستەردى دەرەۋ تۇزەتىپ، جۇڭگومەن جانە قاتىستى جاقتارمەن اۋىس - كۇيىستى كۇشەيتىپ، ەكونوميكا - ساۋدا الاۋىزدىعىن ۇيلەسىمدى شەشۋگە قۋزايمىز.

جۇڭگو كوپ جاقتىلىقتى تاباندىلىقپەن قورعايدى، ءار ەلمەن بىرگە ەركىن ساۋدانى جەبەپ، ءوزارا پايدا جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىرۋدى قالايدى. ءبىز دۇنيە جۇزىندەگى نەگىزگى ەكونوميكالىق تۇلعالارمەن جانە قالىڭ وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەرمەن كوپ جاقتى ساۋدا ءتۇزىلىس - ەرەجەلەرىنە بىرگە رەفورما جاساپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدانىڭ، قارجى قوسۋدىڭ ەركىن، قولايلى بولۋىن ىلگەرىلەتىپ، جاراسىمدى حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا ەكولوگياسىن بەلسەنە سومداۋدى قالايمىز. ءبىز اناعۇرلىم زور تەبىنمەن دەربەس ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، شەتەل كاپيتالىمەن قۇرىلعان كاسىپورىنداردى قامتىعان ءتۇرلى شارۋاشىلىق تۇلعالارىنا تەڭ مامىلە جاساپ، شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىن جەبەۋ ءتۇزىلىس، مەحانيزمىنە رەفورما جاساپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، شەتەل كاپيتالىمەن قۇرىلعان كاسىپورىنداردىڭ فاكتورعا يە بولۋ، تولىمدىلىق رۇقساتى، ولشەم بەلگىلەۋ، ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋ سياقتى جاقتارداعى ازاماتتىق مامىلەسىن قامتاماسىزداندىرىپ، بازارلانعان، زاڭمەن باسقارىلاتىن، حالىقارالانعان ماڭداي الدى ساۋدا ورتاسىن بەلسەنە جاراتامىز. ءبىز بۇكىل جەر شارىنا باعىتتالعان جوعارى ولشەمدى ەركىن ساۋدا رايونى تورابىن جەدەل كەڭەيتىپ، الۋان ءتۇرلى فورماداعى كوپ جاقتى، ەكى جاقتى ەكونوميكا - ساۋدا كەلىسىمىنە قول قويۋدى ىلگەرىلەتىپ، ءار ەلمەن اناعۇرلىم تىعىز، ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكا - ساۋدا قاتىناسىن ورناتىپ، ساۋدا سەرىكتەرىنىڭ جۇڭگونىڭ دامۋ پايداسىنان اناعۇرلىم ويداعىداي يگىلىكتەنۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز. ءبىز اناعۇرلىم زور سەرپىنمەن دۇنيە جۇزىلىك كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن قورعاپ، كاسىپورىنداردى تارتىپپەن ”تەڭىزدەن شىعۋعا“ جەتەكتەپ، جەرگىلىكتى ورىنعا اناعۇرلىم كوپ قارجى قوسۋ، جۇمىستاندىرۋ جانە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ورايىن ازىرلەپ، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ گۇلدەنۋىن، ورنىقتىلىعىن جەبەيمىز.

جۇڭگو باستان - اياق دۇنيە جۇزىلىك ەكونوميكانىڭ ورنىقتى ياكورى جانە ىقتاسىن پورتى بولىپ كەلەدى، شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىنداردىڭ جۇڭگوعا كەلىپ قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىعىن شالقىتۋىن قارسى الادى. جۇڭگو − دۇنيە جۇزىندەگى ەكىنشى ءىرى ەكونوميكالىق تۇلعا، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى ۇزاق ۋاقىت بويى %30 اينالاسىندا بولۋدا، وتكەن ءبىر مەزگىلدە، مەيلى عاسىر سوڭىنداعى ازيا فينانس داعدارىسىنا توتەپ بەرۋ بولسىن، الدە 2008 - جىلعى حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنا توتەپ بەرۋ بولسىن، ءبارى دە دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتىلىعىندا ماڭىزدى رول اتقاردى. قازىر جۇڭگودا ەرەن كولەمدى بازار جانە كەمەلدى كاسىپ سالاسى جۇيەسى بار، دۇنيە جۇزىندەگى ەكىنشى ۇلكەن تۇتىنۋ بازارى، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ەڭ ۇلكەن كولەمدەگى ورتاشا كىرىستەگى قاۋىمعا يە، سىرتقى حاۋىپ - قاتەر مەن سىن - سايىسقا توتەپ بەرۋدىڭ بەرىك نەگىزى جانە قۋاتتى سەرپىمدىلىگى بار. سونىمەن بىرگە، جۇڭگو ەكونوميكاسى ”جاڭارۋعا“ قاراي ىلگەرىلەپ، وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن جەدەل قۇرىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋدا، جاساۋ كاسىبىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى بولۋ، جاسىل دامۋ اۋقىمى كورنەكتىلەنىپ، جاڭا تەحنيكا، جاڭا ءونىم، جاڭا كاسىپ كۇيىنىڭ جەدەل جارىققا شىعۋى شەتەل قارجىسىن باۋرايتىن قۇنارلى ورتاعا اينالدى. ونان دا ماڭىزدىسى، جۇڭگو ۇزاق ۋاقىت ساياسي جاعدايدىڭ ورنىقتىلىعىن، قوعامنىڭ تىنىشتىعىن ساقتادى، ساياساتتىق ورتانىڭ تۇراقتىلىعى مەن سىرتقى ورتانىڭ تۇراقسىزدىعى ايقىن سالىستىرما قالىپتاستىردى. پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اشىق ەكونوميكالىق جاڭا ءتۇزىلىس ورناتۋدى باسا دارىپتەپ، الداعى ءبىر مەزگىلدە جوعارى دەڭگەيدەگى سىرتقا ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋگە ءتۇزىم جۇلگەسىن ايقىندادى. جۇڭگو جاق سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ زاڭ - ەرەجە جۇيەسى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، شەتەل ساۋداگەرلەرى قارجى قوسۋ زاڭىن ءونىمدى اتقارىپ، شەتەل قارجى قوسۋشىلارىنا اشىق، ورنىقتى، مەجەلەۋگە بولاتىن ساياساتتىق ورتا جاراتادى. وسىنداي وڭاي – وسپاق قولعا كەلمەگەن، باعالى تۇراقتىلىقتىڭ سەبەبىنەن كوپتەگەن حالىقارالىق قارجى قوسۋشى جۇڭگونىڭ بازارى مەن دامۋ كەلەشەگىنە كوپتەپ قىزىعىپ وتىر. جۇڭگو جاق دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەل كاسىپورىندارىنىڭ جۇڭگوعا كەلىپ قارجى قوسىپ، كاسىپتى گۇلدەندىرىپ، جۇڭگو بازارىنىڭ دامۋىنداعى وراسان زور ورايدان بىرگە يگىلىكتەنۋىن قارسى الادى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى