2025.07.16 15:50 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
حىنان ولكەسى پۋياڭ قالاسى نانلى اۋدانى چيانكوۋ قالاشىعى جاڭجۋاڭجي قىستاعىنا بارعانىمىزدا، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ الدىنداعى الاڭدا التى بۇرىشتى ەسكەرتكىش سامالدىعى ەرەكشە كوز تارتىپ تۇردى، ول ”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىن“ (تومەندە قىسقاشا ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنى“ دەلىنەدى) قۇراعان 6 قىستاقتىڭ سيمۆولى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە، جاپون ارمياسىنىڭ ءجيى - ءجيى ”الاستاۋى“ الدىندا، وسى 6 قىستاق باستان - اياق جاۋعا ەشتەڭە تاتىرماي، نانلى اۋدانىنىڭ ”قىزىل قامالىنا“ اينالدى.
سولتۇستىك حىنان جازىعىندا 100 مىڭ ارىپتىك شىعارما جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس تاريحىن ەستەلىككە الدى
سولتۇستىك حىنان جازىعىنىڭ قويناۋىنا ورنالاسقان نانلى اۋدانىنىڭ شابۋىلعا ۇشىراۋى وڭاي، قورعانۋى قيىن، ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنى“ قالاي قورعاندى؟
”حالىق بۇقاراسى پارتيانىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا بارىنشا ىنتىماقتاستى“. چيانكوۋ قالاشىعى دۋجيا قىستاعى دا ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىنداعى“ 6 قىستاقتىڭ ءبىرى، قىستاق تۇرعىنى دۋ حۋاي - ىن بيىل 79 جاستا، وتباسى بۇرىن قارۋ - جاراق اترەتى مۇشەلەرىنىڭ قۇپيا بايلانىس ءتۇيىنى بولاتىن، شەشەسى وعان ۇنەمى ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىنىڭ“ حيكاياسىن ايتىپ بەرەتىن.
1941 - جىلى 8 - ارميا ورتا حىبەي اسكەري رايونى وڭتۇستىككە جورىق تارماق اترەتىنىڭ پايجاڭى حان چيڭجۋدىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، پارتيانىڭ باسشىلىعىندا، توڭىرەكتەگى 6 قىستاقتاعى 350 دەن استام ادام ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنى“ بولىپ ۇيىمداسىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، يكەمدى پارتيزاندىق سوعىس جۇرگىزىپ، جاپون ارمياسى مەن قۋىرشاق ارميانىڭ شابۋىلىن تالاي رەت تويتاردى.
”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىنىڭ“ ”ءتورت اسىلى“ بار: ءبىرىنشى، ءارقايسى قىستاقتىڭ داۋالى، بەكىنىسى جانە قىستاق توعانى بار؛ ەكىنشى، جەر استى جولى سوعىسىنىڭ تاجىريبەلەرىنەن پايدالانىپ، قىستاقتىڭ باس - اياعىن ىركىلىسسىزدەندىردى؛ ءۇشىنشى، كوپ ءتۇرلى شايقاس جوباسىن ەگجەي - تەگجەيلى جاسادى؛ ءتورتىنشى، جالپى حالىق اتتانىسقا كەلتىرىلىپ، ايەلدەر مەن بالالار دا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ قيمىلىنا قاتىناستى.
”قازىر كەيبىرەۋلەر وزدىكتەرىنەن جاڭجۋاڭجي قىستاعىنداعى قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنى پارتيا تاريحى سارايىندا ءتۇسىندىرۋشى بولىپ ىستەدى، كەيبىرەۋلەر نەشە ون جىل ۋاقىت جۇمساپ قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنى قاھارماندار شەجىرەسىن رەتتەدى... ءبىز وسى تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاپ، كەيىنگىلەردى تاربيەلەۋىمىز، شابىتتاندىرۋىمىز كەرەك“. 1967 - جىلدان باستاپ دۋ حۋاي - ىن ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىن“ باستان كەشىرگەندەرگە تالاي رەت امانداسا بارىپ، 100 مىڭ ارىپتىك شىعارما جازدى −
دۋ شى - ىن جاۋمەن سايىسىپ جارالانىپ، ومىرلىك مۇگەدەك بولادى؛ دۋ شىمەيدىڭ ۇيىندەگىلەر باققان جارالى ادام جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ۇيلەنىپ بالالى بولادى، ول حات جازىپ دۋ شىمەيدەن بالاسىنا ات قويىپ بەرۋدى وتىنەدى...
دۋ حۋاي - ىن بىلاي دەدى: قازىر ءبىر ءبولىم شىعارما رەتتەلىپ كىتاپشا بولدى.
چيانكوۋ قالاشىعىندا جۇرسەڭىز، ”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىنىڭ“ بيىك داۋالدارى، تەرەڭ شاتقالدارىن، جەر استى جولدارىن تابۋ قيىنعا سوعادى، ونىڭ ورنىن قاۋلاپ وسكەن جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزدارى، جەمىس - جيدەكتىڭ حوش ءيىسى اڭقىعان وسىزاماندانعان جەمىس باقشالارى، باكتەريا وسىمدىگى قۇلپىرا وسكەن جىلىجايلار باسقان...
قىزىل مادەنيەت اۋىل - قىستاقتى جونگە سالۋعا قۋات بەردى. «”قارۋلى بىرلەسكەن قورعانىس قوسىنىنىڭ“ تاڭداۋلى داستۇرىنە مۇراگەرلىك ەتكەن چيانكوۋ قالاشىعىندا ماسەلەنى بىرلەسىپ جونگە سالۋ، ساقشى مەن حالىق بىرلەسىپ ارەكەتتەنۋ، قايشىلىقتى بىرلەسىپ رەتتەۋ، ينفورماتسيانى بىرلەسىپ بايلانىستىرۋ، قوعام اماندىعىن بىرلەسىپ قورعاۋ سىندى ”5 بىرلەستىك“ قىزمەت ۇلگىسى قالىپتاستى.
دۋ حۋاي - ىن مىناداي ءبىر اڭگىمە ايتتى: جاڭجۋاڭجي قىستاعىنداعى لي x پەن ليجيا قىستاعىنداعى ۋاڭ x ۇيلىك جەرگە تالاسىپ قيعىلىق سالعان.
ەكى قىستاقتاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيلەرى قالاشىق ءادىليا بولىمشەسىمەن، قىستاق دارەجەلى جاراستىرۋشىلارمەن جانە 5 تۇردەگى قارتتارمەن بىرلەسىپ جاراستىرۋ اترەتىن ۇيىمداستىرىپ، سارجان جانە ۇيلىك جەر ىسپاتىن الىپ بارىپ ولشەۋ جۇرگىزدى. ساقا پارتيا مۇشەسى دە جاراستىرۋعا قاتىناسىپ: ليۋچى كوشەسىندەگى اڭگىمەلەردى ەستىگەن بە ەدىڭىز؟ وزگەلەرگە جول بەرسەڭىز، جولىڭىز ونان ارى كەڭەيەدى“ دەيدى. ءادىليا ورنىنىڭ قىزمەتكەرلەرى زاڭ بىلىمدەرىن ءبىر - بىرلەپ ءتۇسىندىردى. وسىلايشا ەكەۋى بىرتە - بىرتە كوڭىل تۇيىنشەگىن شەشتى.
كوپشىلىك كۋا بولۋىمەن ەكى وتباسى تاتۋلاسىپ، شەك سىزىعىن قايتادان بەلگىلەدى.
چيانكوۋ قالاشىعى پارتكومىنىڭ شۋجيى ۋ جيڭجيە بىلاي دەپ تانىستىردى: چيانكوۋ قالاشىعى قارتتار ۇجىمىن، ساقا اسكەرلەردىڭ مىندەتتى شارلاۋ اترەتىن ۇيىمداستىردى، مۇندا 15 توپ، 300 دەن استام ادام بار، سونداي ـ اق 200 دەن استام كوشە باستىعى زاڭدى جالپىلاستىرۋ ۇگىتىن ورىستەتىپ، مىندەتتى شارلاۋ جۇرگىزىپ، ”بەس بىرلەستىك“ قىزمەت ۇلگىسى ارقىلى كوپتەگەن قايشىلىقتى شەشتى.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعاسى مۇراگەرلىك ەتىپ، ۇدەرە العا تارتىپ، دامۋدىڭ جاڭا جولىمەن ويداعىداي ءجۇردى
1943 - جىلى 11 - ايدىڭ 16 - كۇنى تۇندە سولتۇستىك جەلى سارى قۇمدى ۇشىرىپ جاتتى. قىزىل شىراقتى بەلگى ەتىپ شايقاس باستالدى، جاۋىنگەرلەر سىرتقى اكوپتان ءوتىپ، قورعاننان اسىپ، قىستاق قاقپاسىن اشىپ، اسكەري ءبولىم لاپ قويدى. جاۋ سەزگەن كەزدە قورشاۋدا قالىپ، بۇلتارا المادى. شايقاس نە ءبارى 12 ساعاتقا سوزىلىپ، قۋىرشاق ارميادان نەشە مىڭ ادام جويىلدى.
− وسى رەتكى باگۇڭچياۋ شايقاسىندا الدىڭعى شەپ قولباسشىلىق شتابى پۋياڭ قالاسى پۋياڭ اۋدانى باگۇڭچياۋ قالاشىعى شىجياجاي قىستاعىندا قۇرىلدى، ورنى قىستاق تۇرعىندارى شى نايمين، شى يۋەشۋان اكەلى - بالالى ەكەۋىنىڭ تۇراعى بولدى. قازىر بۇل ارا باگۇڭچياۋ شايقاس ەسكەرتكىش سارايىنا اينالدى، كوك كەرپىش، سۇرعىلت قاڭىلتاق كەرپىشتى اۋلادا شىلان اعاشىنىڭ باسىنا قىزىل شىراق ءىلىنىپ، 80 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى وسى عاجايىپ شابۋىلدى باياندادى.
جەر استى جولى، جاسىرىن ەسىك، ەسكەرتكىش سارايىندا ورگاندار تىعىز ورنالاسقان. ”سول كەزدە اكەم كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بولاتىن، قۇپيا اقپارات قىزمەتىمەن شۇعىلداناتىن. ول كوز جۇمار الدىندا بىلاي دەدى: بۇدان كەيىن وتباسىمىزدىڭ تۇرمىسى جاقسارىپ جاتسا، ءسوز جوق، توڭكەرىستىك ىزگى ىستەردى ەستەلىككە الىپ، جالعاستىرا بەرۋلەرىڭ كەرەك...“ سوعىس اياقتاعاننان كەيىن شى يۋەشۋان اكەسىنىڭ وسيەتىن ارقالاپ، جاعدايدان حاباردار ادامدارعا امانداسا بارىپ، كونە سۋرەتتەردى، كونە اڭگىمەلەردى جيناپ، ەڭ سوڭىندا ءوزىنىڭ كونە ءۇيىن ەسكەرتكىش سارايىنا وزگەرتتى.
باگۇڭچياۋ شايقاسىنىڭ ارتقى شەپ قولباسشىلىق شتابى فانشيان اۋدانى يانسۇنپۋ اۋىلى يانسۇنپۋ قىستاعىندا ورنالاسقان. سول كەزدە بۇل ارا حىبەي، شاندۇڭ، حىنان شەكارا رايونىنداعى پارتيا، ۇكىمەت، ارميا باسشىلارى جانە ارتقى شەپ ورگاندارى تۇرعان جەر بولاتىن، حۋاڭ چىڭجياڭ قاتارلى كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيىندە 8 - ارميا تۇراتىن.
”8 ـ ارميا سوعىستان قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، الدىمەن كوشەنى تاپ ـ تازا سىپىرىپ، سۋ اكەلۋگە، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اۋرۋ كورسەتۋ، ءبيداي جيناۋ، ءۇي سالۋ جۇمىستارىنا كومەكتەستى...“ ول كەزدە حۋاڭ چىڭجياڭ 10 جاس شاماسىندا بولاتىن، 8 - ارميانىڭ يانسۇنپۋ قىستاعىنان لەك - لەگىمەن اتتانعانىن، باگۇڭچياۋ شايقاسى، نانلى شايقاسى، ياڭگۋ شايقاسى قاتارلىلاردى ارت - ارتىنان قوزعاپ، سوعىستىڭ بارىندە جەڭىسكە جەتىپ، حىبەي - شاندۇڭ - حىنان شەكارا رايونىنىڭ ءارقايسى بولىمشە رايوندارىن بىرتىندەپ تۇتاستىرعانىن ءوز كوزىمەن كوردى.
”ياڭگۋ اۋدانىنداعى جاۋ كۇشتەرىنە سوققى بەرگەندە ولگەندەر جانە جارالانعاندار وتە كوپ بولدى“. حۋاڭ چىڭجياڭ ەسكە الىپ: ”كوپتەگەن اۋىلداس ءوز ۇيىنەن كەتكەن جاۋىنگەرلەردىڭ قايتىپ ورالماعانىن كورىپ ەرىكسىزدەن جىلادى“ دەدى.
ال قازىر يانسۇنپۋ قىستاعىنىڭ سول كەزدەگى قولباسشىلىق شتابى مەن ورگانى مەملەكەت بويىنشا ءتۇيىندى مادەني مۇرا رەتىندە قورعالاتىن ورىنعا − حىبەي - شاندۇڭ - حىنان شەكارا رايونى توڭكەرىستىك بازاسىنىڭ كونە جۇرتىنا (فانشيان اۋدانى) اينالىپ، ساياحاتشىلاردىڭ ەكسكۋرسيالاۋىنا، ساياحاتتاۋىنا ۇسىنىلدى، ەسىك الدىندا جاڭادان سالىنعان مادەنيەت الاڭى بار، قىستاق شەتىندەگى ”شياۋشيحۋدان“ بەزىلدەك ءۇنى ەستىلەدى...
2018 ـ جىلى حۋاڭ چىڭجياڭنىڭ نەمەرەسى حۋاڭ تيچي داشۋە بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلىنا قايتىپ، يانسۇنپۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بولىپ سايلاندى. ول بۇكىل قىستاقتى باستاپ فانشيان اۋدانى يانحۋاڭ ەكپەشىلىك - باعىمشىلىق شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، 570 مۋ جەرگە جۇگەرى، ءبيداي ەگىپ، 400 نەشە سويىس سيىر ءوسىرىپ، جىلدىق ءونىم قۇنىن 3 ميلليون يۋاننان اسىردى؛ بايلىقتى قايتا تۋىنداتۋ شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، ءار جىلى شامامەن 100 مىڭ توننا قۇرىلىس قوقىر ـ قوقسىعىن ءبىر جاقتى ەتىپ، نەشە ءجۇز مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزدى... وسى بىرنەشە جىلدا قىستاق جاۋىن ـ شاشىن سۋىن بىتىراتۋ، كابەلدى جەرگە كومۋ، اسفالت جول سالۋ ارقىلى قىستاقتىڭ بەت ـ بەينەسىن شىت جاڭا تۇسكە ەنگىزدى.
تايحاڭ تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بوكتەرىندە مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرىپ، قىزىل مادەنيەتتى ساۋلەلەندىردى
2023 - جىلى كۇزدە حىنان ولكەسى شينشياڭ قالاسى حۇيشيان قالاسى پيڭديان قىستاعىندا ادامدار چىن گىڭنىڭ پيڭديان جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس قولباسشىلىق شتابىنىڭ كونە جۇرتىن اقتاعاندا، تامنىڭ ىشىنە جاسىرىلعان ءبىر مىلتىقتى بايقايدى.
”مىلتىق وقتاۋلى كۇيدە تۇر، مىلتىق يەسىنىڭ ماسسانى باسىپ قالۋعا قاي - قاشان دا دايىن تۇرعانىن مەجەلەۋ قيىن ەمەس“. ءتۇسىندىرۋشى كورمە ىشكابىنداعى مىلتىقتى تانىستىرىپ، ساياحاتشىلاردىڭ وي - قيالىن سول ءبىر سوعىس ورتىنە الىپ كەلدى.
1938 - جىلى جازدا چىن گىڭ 8 - ارميا 129 - ديۆيزياسىنىڭ 386 - بريگاداسىن باستاپ پيڭديان قىستاعىنا كوشىپ باردى. 9 - ايدىڭ 21 - كۇنى ارميا مەن حالىقتان 200 دەن استام ادام ”ارميا مەن حالىق سەلبەسۋ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى قۇتقارۋ“ ۇرانىن شاقىرىپ، 8 كيلومەترلىك تەمىر جولدى قيراتىپ، جاۋدى ءونىمدى تۇردە توستى. ”تەمىر جولدىڭ ەكى جاعىندا وق قارشا بوراپ، تەمىر بالعامەن رەليس ۇرعان داۋىس، بۇقارانىڭ رەليستىڭ كوتەرگەندەگى شۋىلى جانە جاۋ بومبىسىنىڭ قوپارىلىس داۋىسى باسەكەلەسكەندەي بولدى“. چىن گىڭنىڭ 9 - ايدىڭ 22 - كۇنىندەگى ەستەلىگىندە وسى رەتكى شابۋىل وسىلاي سۋرەتتەلىپتى.
قولباسشىلىق شتابىنىڭ كونە جۇرتى _ 8 - ارميانىڭ ارتقى شەپ شيپاحاناسىنىڭ كونە جۇرتى. چىن گىڭ قوسىندى باستاپ تۇرعان كەزدە ارميا مەن حالىق تىزە قوسا وتىرىپ، كۇندىز - ءتۇنى تىنىم الماي، قۇلاما قۇپيا جولدى بويلاپ، جارالىلاردى جازىقتاعى جاۋ باسىپ العان رايوننان تاۋعا ارقالاپ جەتكىزىپ، وسى ارادا قۇتقارادى. ”مەنىڭ وقىپ جاتقان كەزىمدە وسى توپىراق جولمەن جۇرەتىنمىن، كولبەۋلىگى 60 ـ 70 گرادۋس، تاۋدان تۇسۋگە 6 ساعات ۋاقىت كەتەدى“ دەدى پيڭديان قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ليان چۋانگىن.
بۇگىنگى تايحاڭدا داڭعىل جول شار تاراپقا تۇتاسادى. ەكى كونە ورىننىڭ الدىندا اۆتوموبيل توقتاۋسىز قايشالىسادى، قوناق ءۇي، ەرەن بازار، شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، اۋىل شارۋاشىلىق ەرەكشە ونىمدەرى جايماسى جول بويىنا قاتار - قاتار تىزىلگەن. بيىل 1 - توقساندا حۇيشيان قالاسى 3 ميلليون 799 مىڭ 800 ادام ـ رەت ساياحاتشى قابىلداپ، ساياحات كىرىسى ءبىر ميلليارد 693 ميلليون يۋان بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن جەكە ـ جەكە %16.02، %14.86 ارتتى.
تارس-تارس! قوپارىلىس ءۇنى كوكتى جاڭعىرتىپ، 1:1 ۇلگىسىمەن قايتا جاسالعان سوعىس ۇشاعى كەڭىستىكتەن ءوتتى. ساحنادا لي شياڭياڭنىڭ ارەكەتى ەلدەن ەرەك كورىنەدى، مىلتىق ۇستاۋ ءادىسى ەلدەن وزگەشە. وڭتۇستىك تايحاڭ ساياحات دەمالىس رايونىندا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ كولەمدى ناقتى كورىنىس تەاترى «تايحاڭشان حيكىمەتى» بيىل 7 - ايدان باستاپ تۇراقتى قويىلدى.
لي شياڭياڭنىڭ اڭگىمەسى گو شيڭنەن شىققان، 1940 - جىلى 8 - ارميا قوسىنى حۇيشيان اۋدانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا 16 جاسقا ەندى عانا تولعان گو شيڭ بويى الاسا بولعاندىقتان قوسىنعا قابىلدانباي قالادى. مويىنسال بولماعان ول اسكەري ءبولىمنىڭ سوڭىنان ەرىپ جۇگىرىپ، جەتەكشى اۋداندىق ۇكىمەتتىڭ قوعام حاۋىپسىزدىگى اترەتىنە قابىلداعانعا دەيىن تىنبايدى. كەيىن كەلە ول قارۋلى قىزمەت اترەتىن باستاپ، بەكىنىستى قوپارىپ، تەمىر جولدى قيراتىپ، جاپون قاراقشىلارىن جويىپ، استىق قامباسىن ورتەپ، كورنەكتى ەڭبەك ءسىڭىردى. ول دا جاۋدىڭ زارەسىن ۇشىرعان ”“قوس مىلتىقتى اترەت باستىعىنا“ اينالدى.
”تايحاڭشان تاۋىندا مۇنداي حيكىمەتتى اڭگىمەلەر وتە كوپ“. شينشياڭ نانتايحاڭ ساياحات شەكتى سەرىكتەستىگى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ۋاڭ جيانشين بىلاي دەدى: بيىل كورىنىس ءوڭىرى جەلىلەس قيمىلدار وتكىزىپ، قىزىل مادەنيەت بايلىعىن دامۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدىرىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ ۇلى رۋحىن تىنباي جاڭارتىپ وتىردى.
قىزىل بايلىقتان ويداعىداي پايدالانىپ، قىزىل گەندى جالعاستىرعان ورتا جازىقتىڭ بايتاق دالاسىندا قىزىل قۇتتى مەكەن جاڭا داۋىردە تىڭ ومىرشەڭدىك كۇشكە يە بولۋدا.
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى