ۇزاق ۋاقىت ەڭبەك سىڭىرگەن ”APEC تىڭ كوك اسپانى“ ”بەيجيڭنىڭ كوك اسپانىنا“ اينالدى (باس شۋجي ءجىتى قاداعالاپ وتىرعان ماسەلە جانە ونىڭ تياناقتانۋ جاڭعىرىعى)

رەداكتوردان: ءسوز جوق، جۇزەگە اسىرۋ − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بيلىك جۇرگىزۋدەگى ايقىن ستيلى.

”ءىستىڭ جايىن ايتسام، تياناقتانۋدىڭ جاڭعىرىعىن ەستىپ، تياناقتاندىرۋدىڭ ءسىرا قانداي ەكەنىن كورۋىم كەرەك“. باس شۋجي شي جينپيڭ ناقتى ىستەپ، ەلدى كوركەيتۋدى، تياناقتاندىرۋدى مىقتى يگەرۋدى قايتا - قايتا باسا دارىپتەدى. ”14 - بەسجىلدىق“ اياقتالاتىن جىلى ادامدار تاماشا جوبانىڭ ەگجەي - تەگجەيلى قۇرىلىس چەرتوجىنا، ناقتى كورىنىستىك سۋرەتكە اينالعاندىعىن، ”بارلىق ءىستىڭ تياناقتانعاندىعىن، بارلىق ىسكە جاۋاپ قايتارىلعاندىعىن كوردى“. كەلەسى 5 جىلعا قادام تاستاعان ساتتە، ”15 - بەسجىلدىق“ نىسانا - مىندەتتەردى ويداعىداي جوبالاپ، ويداعىداي اتقارىپ، ”شەگە قاعۋ رۋحىمەن تياناقتاندىرۋدى مىقتى يگەرىپ“، سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋدا شەشۋشى ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزۋگە كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

بۇگىننەن باستاپ، گازەتىمىز ”باس شۋجيدىڭ ءجىتى قاداعالاپ وتىرعان ماسەلەسى، جانە ونىڭ تياناقتانۋ جاڭعىرىعى“ ارناۋلى ايدارىن اشىپ، جەر - جەردىڭ، تاراۋلاردىڭ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىن تياناقتاندىرۋدى، تياناقتاندىرۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋدەگى جاندى امالياتىن ايگىلەپ، سان سالالى كاسىپتەگى جاڭا وزگەرىستەردى، قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمىن ەستەلىككە الىپ، ءبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جۇڭگو حالقىنىڭ كوكىرەك كەرە العا ۇمتىلاتىن ”15 - بەسجىلدىققا“ كۇش - قۋات توپتايدى.

”كەيبىرەۋلەر قازىر بەيجيڭنىڭ كوك اسپانى APEC تىڭ كوك اسپانى، كوركەم دە قىسقا، وسى ءبىر مەزەتتەن كەيىن جوق بولادى دەستى، مەن قاجىماي - تالماي قۇلشىنۋ ارقىلى APEC كوك اسپانىنىڭ ساقتالاتىندىعىنا سەنەمىن“.

2014 - جىلى 11 - ايدىڭ 10 - كۇنى ءتوراعا شي جينپيڭ ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمى باسشىلارىنىڭ 22 - رەتكى بەيرەسمي ءماجىلىسىنىڭ قارسى الۋ قوناعاسىندا بىلاي دەپ باسا دارىپتەگەن ەدى:

سوناۋ جىلداردا ادامدار كوك اسپاندى كورسە سۋرەتكە ءتۇسىپ، كۇنگە قاقتالاتىن ەدى. ”قازىر اشىق اسپاندى ۇنەمى كورىپ جۇرەتىن بولدى، كۇنگە دە ونشا قاقتالمايتىن بولدى“، ـ دەدى بۇرىن كوك اسپانعا، كۇنگە قاقتاۋعا قۇشتار بەيجيڭ قالاسىنىڭ تۇرعىنى.

”تاڭدانىستان“ ”داعدىعا“ دەيىن قانداي قۇلشىنىستار جاسالدى؟

2014 - جىلى 2 - ايدا قايتا ورالعاندا، بەيجيڭدە شاڭ - توزاڭ قاپتاپ، اۋانىڭ لاستانۋ كورسەتكىشى ءۇرتىس بىرنەشە كۇن ”ەڭ ناشار“ كۇيگە تۇسكەن - دى. باس شۋجي شي جينپيڭ بەيجيڭدە قىزمەت تەكسەرگەندە: ”بەيجيڭ سياقتى ەرەكشە ءىرى قالالاردا قورشاعان ورتانى جونگە سالۋ جۇيەلى ينجەنەريا، ونى، ءسوز جوق، حالىق تۇرمىسىنداعى كەلەلى ناقتى ىستەر رەتىندە مىقتى يگەرۋ كەرەك“ دەپ ايقىن تالاپ قويدى. اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋ بەيجيڭنىڭ دامۋى ءدوپ كەلىپ وتىرعان ەڭ كورنەكتى ماسەلە بولدى.

سول جىلدارى، قىس باسى وتە سالىسىمەن، ازيا - تينىق مۇحيت رايونى ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمى باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي ءماجىلىسى بەيجيڭ قالاسىندا وتكىزىلدى، بەيجيڭنىڭ اشىق اسپانى كىسىنى تاڭداندىردى. ”APEC تىڭ كوك اسپانى“ دەيتىن بۇل ءسوز ينتەرنەتتە تەز تارالىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوكەيىنە ۇيالادى.

قارسى الۋ قوناعاسىندا باس شۋجي سالماقتىلىقپەن بىلاي دەدى: ”كەيبىرەۋلەر قازىر بەيجيڭنىڭ كوك اسپانى APEC تىڭ كوك اسپانى، كوركەم دە قىسقا، وسى ءبىر مەزەتتەن كەيىن جوق بولادى دەيدى ەكەن، مەن قاجىماي - تالماي قۇلشىنۋ ارقىلى APEC تىڭ كوك اسپانىنىڭ ساقتالاتىندىعىنا سەنەمىن“، ”ءبىز لاستانۋدى جونگە سالۋدى بار كۇشپەن جۇرگىزۋدەمىز، تەبىنىمىز بۇرىن - سوڭدى بولىپ كورمەگەن دارەجەدە، مەن بەيجيڭنىڭ، ءتىپتى، بۇكىل جۇڭگونىڭ اسپانىنىڭ ماڭگى اشىق بولۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.

ەكى ماڭىزدى ورىندا ءبىر نىسانانى تىلگە تيەك ەتتى. قيىندىقتان قامال الاتىن كوك اسپاندى قورعاۋ شايقاسى باستالدى. وسى رەتكى قورعاۋ شايقاسىندا بەيجيڭ ”كەستە تىگۋمەن“ جەڭىسكە جەتتى: PM2.5 قاينارىنا تالداۋ جاساۋ، ”كومىردى ەلەكترگە وزگەرتۋ“، ”كومىردى گازعا وزگەرتۋ“، ”بىتىراڭقى، بىلىققان، لاستاۋشى“ كاسىپورىنداردى جونگە سالۋ، كونە اۆتوكولىكتەردى قاتاردان قالدىرۋ... سىندى شارالاردىڭ اتقارىلۋى پارمەندى بولدى. كەڭىستىك پەن جەر ءبىر تۇلعالانعان ”سەزۋ تورابى“ اۋاداعى لاس زاتتاردىڭ قويۋلىعىن دەر كەزىندە مەڭگەرىپ تۇردى؛ اتموسفەرانىڭ جاعدايىن باقىلاۋ اۆتوموبيلى ارلى - بەرلى يكەمدى باقىلاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، بۇكىل قالاداعى جول تورابىنىڭ لاستانۋ جاعدايىن تولىق كۇزەتىپ تۇردى.

قاجىرلى ەڭبەكتىڭ بوداۋى بولادى. ”APEC تىڭ كوك اسپانى“ اقىرى باياندى ”بەيجيڭنىڭ كوگىلدىر اسپانىنا“ اينالدى.

”بۇرىن سەيىلدەپ جۇرگەندە اۋا رايىنان الدىن الا مالىمەتتى كورۋگە تۋرا كەلەتىن، قازىر تەرەزە پەردەسىن اشساڭىز، كوگىلدىر اسپاندى ۇنەمى كورە الاسىز، كوڭىل كۇيىڭىزگە دە ەرەكشە جايلى“ دەدى بەيجيڭ دۇڭچىڭ رايونىندا تۇراتىن جاڭ مىرزا.

اركىم ءوز اۋەنىنە باسىپ، بىرلەسىپ سيمفونيا ورىنداۋعا دەيىن، بۇل ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعاراتىن شايقاسقا اينالدى.

”13 - بەسجىلدىق“ كەزىندە، بەيجيڭ - تيانجين - حىبەيدىڭ 3 جەرى جانە ونىڭ توڭىرەگىندەگى ”26 + 2“ جەتكىزۋ ارناسىنداعى قالالاردىڭ اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ جونگە سالۋ مەحانيزمى جاپپاي باستالدى؛ بۇل 2023 - جىلى ”36 + 2“ قالاعا رەتتەلىپ، اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋداعى ولقىلىقتار ونان ارى تولىقتاندى.

بۇكىل ەلگە نازار سالساق، ەلىمىز دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن، دامۋى ەڭ تەز تۋىندامالى ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتتى، مەشەۋ كومىر ءوندىرىس قۋاتىنان ءبىر ميلليارد توننا، بولات - تەمىر ءوندىرىس قۋاتىنان 300 ميلليون توننا، سەمەنت ءوندىرىس قۋاتىنان 400 ميلليون توننا قاتاردان قالدىرىلدى، جاڭا ەنەرگيالى الەۋمەتتىك اۆتوبۋزداردىڭ ىستەتىلۋ سالىستىرماسى % 80 تەن استى...

بەكىم مەن سەرپىن بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن دارەجەدە بولىپ، ناتيجەسى جۇرتقا ايان بولدى. 2013 - جىلدان بەرى بۇكىل ەل بويىنشا اۋىر دارەجەدە لاستانعان كۇن سانىنىڭ ازايۋى % 90 تەن استى؛ 2024 - جىلى ايماق دارەجەلى جانە ودان جوعارى قالالاردا p m 2.5 تىڭ ورتاشا قويۋلىعى 29.3 ميلليگرام تەكشەمەترگە تومەندەپ، بۇل ولشەم جالعاستى 5 جىل ورنىقتى ولشەمگە جەتتى.

وزگەرىس جەلىلەس سۋرەتتى كىتاپشادا تىكە بەينەلەندى: حىبەي ولكەسىنىڭ شىجياجۋاڭ قالاسىندا ”اسپان فوتوگرافى“ ۋاڭ رۋچۇن 11 جىلدا ءار كۇنى ءبىر اسپان كەسكىنىن ءتۇسىرىپ، 4000 نان استام سۋرەتتى ەستەلىككە الدى، سۋرەتتى كىتاپشانىڭ اتى ”شاڭ - توزاڭدى ىزدەۋدەن“ ”كوك اسپاندى ىزدەۋگە“ وزگەردى.

كوك اسپان استىندا تەرەڭ جاسىل بۇرىلىس بولدى. جاڭا داۋىردە، جۇڭگو دۇنيە جۇزىندەگى اۋا ساپاسىن جاقسارتۋ قارقىنى ەڭ تەز مەملەكەتكە اينالدى.

2020 - جىلى جۇڭگو 2030 - جىلدان بۇرىن كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن جوعارى مانگە جەتكىزۋدىڭ سوڭعى مارەسىن، 2060 - جىلدان بۇرىن كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ نىساناسىن ايقىن العا قويدى. ”قوس كومىرتەگى“ ءدال وسى بۇرىلىس جاساۋداعى كىندىك ءسوز، جۇڭگو دامۋ بارىسىندا كومىرتەگىن تومەندەتۋگە، كومىرتەگىن تومەندەتۋ بارىسىندا اناعۇرلىم جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىنادى. شەتەلدىك وقىمىستىلار بۇل ”ماڭىزدى دۇنيە جۇزىلىك مانگە يە“ دەپ باعا بەرىستى.

اسپان اشىق ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن بايلانىستىرۋدا.

40 نەشە دامۋ ۇستىندەگى ەلمەن كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋ جونىندەگى وڭتۇستىك ـ وڭتۇستىك سەلبەستىگى تۇسىنىستىك ەسكەرتپە حاتىنا قول قويىپ، بۇكىل جەر شارىن جەل ەلەكتر جابدىقتارىمەن، فوتوۆولتتىق بولشەكتەر جابدىقتارىمەن قامدادى... جۇڭگو كليمات وزگەرىسى جونىندەگى حالىقارالىق سەلبەستىكتى ىلگەرىلەتىپ، نايتجەنى كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋعا كەلدى.

9 - ايدىڭ 24 - كۇنى، جۇڭگو تاۋەلسىز ەلدەر دوستاستىعى كىليمات وزگەرىسى باستىقتار جىينىندا، جاڭا ءبىر كەزەكتى مەملەكەتتىك دەربەس ۇلەسىن جاريالاپ، 2035 - جىلعا بارعاندا ”كليماتقا ۇيلەسەتىن قوعامدى نەگىزىنەن قۇرۋدى“ ورتاعا قويىپ، جاۋاپكەرلىك ارقالايتىن ءىرى ەلدىڭ جاۋاپكەرلىگىن ايگىلەدى. باياندى كوك اسپاندى قورعاۋ شايقاسى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋگە جۇڭگونىڭ اقىل - پاراساتىن، جۇڭگو جوباسىن ارنادى.

2024 - جىلعى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە، بەيجيڭ APEC ءماجىلىسىنىڭ جاي - جاپسارىن تاعى دا تىلگە تيەك ەتكەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ باتىل ەمەۋرىنمەن: ”سول بىرنەشە كۇندە اۋا رايى وتە جاقسى بولدى، سول كەزدە بىرەۋلەر: بۇل APEC تىڭ كوك اسپانى ەكەن، باياندى بولا ما؟ دەسكەن ەدى. مەن ولارعا: بۇل قىسقا ۋاقىتتىق كوك اسپان ەمەس، بىرنەشە جىلدان كەيىن ول ماڭگىلىك كوك اسپان بولادى دەپ جاۋاپ بەردىم“، - دەدى.

2024 - جىلى بەيجيڭدە PM 2.5 ءمانىنىڭ ورتاشا قويۋلىعى 30.5 ميلليگرام تەكشەمەتر بولىپ، 2013 - جىلعىدان %65.9 تومەندەگەن. قازىرگى تاڭدا، كوك اسپان قالىپتى جاعدايعا اينالدى.

”مەن بەيجيڭدەگى APEC ماجىلىسىندە بۇكىل دۇنيە جۇزىنە جاريالاعان APEC تىڭ كوك اسپانى دەيتىن ءسوزىم جۇزەگە استى“. ورتالىقتىڭ بيىلعى قالا قىزمەتى ماجىلىسىندە باس شۋجيدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىنىڭ سالماعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

كوك اسپان قالىپتى جاعدايعا اينالدى، بۇل جۇڭگونىڭ جاسىل دامۋىنىڭ تۇسىندىرمەسى ءارى دۇنيە ءجۇزى ورتاق يگىلىكتەنەتىن بايلىق سانالادى.