- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قاراجورعا قالىقتادى اسپانىندا شي-اننىڭ
2014.06.06 13:19 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى تورابى
تاڭعاجايىپ تاڭى مەن تامۇح كەشىن ماۋسىمنىڭ ءمارمار شىعى وراپ، قۇنداقتى اتىرابىنداعى اتان وركەشىندەي اسقار شىڭدارى سان تاريحتىڭ قۇپيا شەجىرەسىن جار تاسىنداعى ءار پاراعىنا جاسىرا جازىپ، ارۋدىڭ قوس بۇرىمىنداي قوس وزەنى مولدىرلىگىن كوبىك شاشقان ءار بۇيراسىندا مۇعجيزا ەتكەن شىڭگىل اۋدانىنىڭ حالقىمىزدىڭ رۋحاني وركەنيەتىن دامىتۋدا، ۇلتتىق ەتنوگرافيانى جالعاستىرۋدا تىنباي قۇلشىنىپ كەلە جاتقان جايى كوپكە بەلگىلى. «سۋىنان با، توپىراعىنان با؟» دەيتىن داڭقتى وردەندى كەۋدەسىندە جارقىراتىپ، تالايدى باس شايقاتا تاڭداي قاقتىرىپ، كەشەگىسىن التىنمەن كەستەلەپ، ەرتەڭىنىڭ ۇلى ءىسىن كۇمىسپەن كۇپتەگەن شىرايلى شىڭگىل توپىراعى شاتتىققا تولى تاعى ءبىر مەرەيدىڭ توستاعانىن تولتىرا تۇنىعىنان تۇتقاسىن ۇستادى.
شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت مەڭگەرمەسى مەن شانشي ولكەلىك مادەنيەت مەڭگەرمەسىنىڭ ەرەكشە سەلبەسۋىمەن اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت مەڭگەرمەسى شانشي ولكەسىنىڭ شي-ان قالاسىندا وتكىزىلگەن «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى بويىنداعى ەلدەردىڭ ساياحات-مادەنيەت كورمەسى جانە 5-كەزەكتى باتىس بولەك بەيزاتتىق مادەني مۇرالار كورمەسى» قيمىلىنا ارناۋلى كوركەمونەر ۇيىرمەسىن دايىنداۋ مىندەتى التاي ايماعىنىڭ شىڭگىل اۋدانىنا مىندەتتەلگەن ەدى. شىڭگىل اۋدانى مامىر ايىنىڭ باس شەنىنەن باستاپ ارناۋلى بۇقارالىق مادەنيەت، كوركەمونەر ۇيىرمەسىن قۇرىپ، 2014-جىلى 20-مامىر شانشي ولكەسىنىڭ شي-ان قالاسىنا جول العان بولاتىن. ۇيىرمە قۇرامىنداعىلاردىڭ ىشىندە، شىڭگىل اۋدانىنىڭ مادەنيەت-كوركەمونەر سالاسىنا 40 جىلعا تاياۋ ۋاقىت ەڭبەك سىڭىرگەن جاسى 60تى ەڭسەرگەن اعا ونەرپازدار قيبات داۋكەن ۇلى مەن شاكيرا مامەتەك قىزىنان تارتىپ، 11 جاسار كىشكەنتاي ونەرپاز ايسەرى داڭق ۇلى دا بار ەدى. شي-انعا اتتانعان بارلىعىمىزداعى ءبىر الاڭداۋشىلىق كىشكەنتاي ءبيشىمىزدىڭ ءسال تىماۋراتقانى ەدى، ءبىراق بۇل الاڭداۋشىلىقتان پويەزداعى قىزمەت وتەۋشىلەردىڭ كومەگىندە ارىلدىق. پويەزداعى شيپاگەر كەلىپ، دەنە تەمپەراتۋراسىن ولشەپ، 40 گرادۋسقا شىققان قىزۋدى ءدارى-دارمەكپەن قايتاردى. پويەزداعى اق قالاتتى شيپاگەرگە راحمەت ايتىپ، تىلشىلىك سۇحباتقا تارتتىق. ول بىزگە: «ءيا، بارلىعىمىزدا ءبىر وتاننىڭ قۇشاعىندا جاساپ جاتقان باۋىرلاستارىمىز عوي، ءار قانداي ۇلتتىڭ وزىنە ءتان دارا مادەنيەتى، ەرەكشەلىگى بولادى. سول مادەنيەتتەرىڭىزدى دۇيىم جۇرتقا تانىتۋ ءۇشىن بارا جاتقان ساپارلارىڭىزدىڭ ءساتتى بولۋىن تىلەيمىن! بۇل مەنىڭ ىستەۋگە ءتيىستى بورىشىم »، - دەدى كۇلىمسىرەي.
ۇيىرمە قۇرامىنداعى اعا ونەرپاز، جۇباي بيشىلەر قيبات داۋكەن ۇلى مەن شاكيرا مامەتەك قىزىنا ءسوز كەزەگىن بەردىك. ول كىسلەر: «ءبىز ەڭ الدىمەن بىزگە شات-شادىمان تۇرمىس ورتاسىن جاراتىپ بەرگەن وتانىمىزبەن ماقتانامىز. ۇلت وركەنيەتىن دامىتۋعا ىستەلىپ جاتقان ىستەر قانداي تاماشا. باي مادەنيەتىمىزبەن ءداستۇرىمىزدى وشىرمەي جالعاۋعا، مۇراگەرلىك ەتۋگە ۇرپاقتار جۇرەگىنە ۇيالاتۋعا ءبىر كىسىلىك ۇلەس قوسساق، ونان ۇلكەن ماقتانىش جوق شىعار بىزگە»، - دەدى. قۋانىشتى كوڭىل كۇيلەرىن باسا الماي.
ۇيىرمە قۇرامىنداعىلار 30 ساعاتقا تاياۋ ۋاقىت جول جۇرسەدە، وزدەرىن شارعانداي سەزبەدى. 21-مامىر ءتۇن جارىمىندا شانشي ولكەسىنىڭ شي-ان قالاسىنىڭ پويەز ۋاگزالىنا ات باسىن تىرەگەن ونەرپازدار سول جەردەگى ارناۋلى قىزمەتكەرلەردىڭ ورنالاستىرۋىندا 22-مامىر قيمىل جاعدايىن ۇعىسىپ، باسقا دا ەلدەردىڭ مادەنيەتىمەن تانىس بولىپ، ساحنادا ءبىر رەت دايىندىق نومەرىن ورىنداعان ەدى، كورەرمەن ەرەكشە ىنتالىق تانىتىپ، قازاقتىڭ قاراجورعا بيىنە اسا جوعارى باعا بەرىپ ۇلگىردى. قيمىلدىڭ جالپى كۇن ءتارتبى 23-مامىردان 26-مامىرعا دەيىن وتكىزىلدى. ورىنى شي-ان قالاسىنىڭ بايىرعى تاڭ داۋىرىندەگى «ۇلى تاڭ باتىس بازارى» ەكەن. شي-ان قالاسى بايىرىعى مادەنيەتتىڭ التىن قازىناسى بولۋمەن بىرگە، جىبەك جولىنىڭ باستالۋ تۇيىندەرىنىڭ ءبىرى. 23-مامىر تاڭەرتەڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى بويىنداعى ەلدەردىڭ ساياحات مادەنيەت كورمەسى جانە 5-كەزەكتى باتىس بولەك بەيزاتتىق مادەني مۇرالار كورمەسى قيمىلى رەسىمي باستالىپ، ۇلتىمىزدىڭ قاسيەتتى «قارا جورعا» ءبيى ساحناعا كوتەرىلگەن ساتتە، كۇمبرلى ءتاتتى اۋەن شي-ان اسپانىن جاڭعىرتىپ، كورەرمەندەر كوڭىلىن وزىنە بىردەن اۋداردى. شاتىرلاعان شاپالاق، ايقايلاعان الاقاي الاڭدى كەرنەپ كەتتى. ءبىز ءدال وسى ساتتە كورەرمەن اراسىندا بولىپ ولاردىڭ لەپىرگەن كوڭىل-كۇيىنە كۋا بولدىق. شي-اندىق كورەرمەن بىزگە:
− «ايىرىقشا اسەرلەنىپ تۇرمىن. ونەرلەرىڭىز وتە كەرمەت ەكەن. بۇرىندا قازاق ۇلتىن ابدەن بىلەمىز. مادەنيەتتەرىڭىزدىڭ قاينارىنىڭ دا توتەنشە مول ەكەنىنەن حاباردارمىن. قازاق ۇلتىن كەڭ-بايتاق ساحارامەن تاعدىرلاس، تىنستاس ۇلت دەپ بىلەمىن. قازاقتىڭ قاراجورعا ءبيى ماعان ايىرىقشا كوڭىلدىلىك سيلادى»، - دەدى تەبىرەنىپ. وسى رەتكى ونەر ساپارى قازاقتىڭ قاسيەتتى ونەرى «قارا جورعا ءبيىن» تاعى ءبىر رەت ايگىلەدى. باسقار ۇلتتار كوردى، ءتۇسىندى، بۇدان رۋحاني ازىق قابىلدادى. 23-مامىردان 26-كۇنىنە دەيىن 5 رەت ۇلكەن ساحىنادا بيلەنىپ كورمەندەردى تاڭداي قاقتىردى، جۇرتتىڭ قىزعىن قولداۋى مەن قۋاتتاۋىندا بولدى. شىڭگىل اۋدانى وسى رەت تەك جالعىز «قارا جورعا» ءبيىن عانا ەمەس، قوسىمشا قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت-سانا، ەتنوگرافياسىن بەينەلەيتىن ويىن نومەرلەرىن حالىققا تارتۋ ەتتى. ۇلتىمىزدىڭ مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن بەينەلەيتىن بۇل مازمۇندار كورەرمەننىڭ تالابى، قيمىل ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا كۇنىنە ەكى رەتتەن ۇشتە ءتورت كۇنگە جالعاستى. شي-اندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر دە جامىراي كەلىپ ۇيىرمەمىزبەن كەزدەسىپ، ءوز جۇرەكتەرىنەن شىققان ىستىق لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ قايتتى. وسى رەتكى قيمىلدىڭ باس رەجيسسەرى حۋاڭ مىرزا قيمىل اياقتالعاننان كەيىن تىلشىلىگىمىزدى قابىلداپ، ايىرىقشا راحىمەتىن، قازاقتىڭ قارا جورعا بيىنەن العان اسەرىن ايتتى:
-«قازاق ۇلتى ەجەلدەن بەرى شۇعىلالى مادەنيەتى بار، وركەنيەتتى ۇلتتاردىڭ ءبىرى. قازاق ۇلتى تاعى ءوزى جاساپ وتىرعان ۇلى تابيعاتپەن ەتەنە بولعان ۇلت. سوندىقتان دا قازاق ۇلتىنىڭ مادەنيەتى، سالت-سانا، ەتنوگرافياسى بەينە سۇلۋ تابيعاتتان اۋمايدى، توتەنشە كوركەم. مەن بۇگىن قاتتى قۋانىپ، اسەرلەنىپ تۇرمىن. ويتكەنى التاي ايماعىنىڭ شىڭگىل اۋدانىنان كەلگەن شاعىن بەيزاتتىق بۇقارالىق مادەنيەت-كوركەمونەر ۇيىرمەسى قويعان ويىن نومەرلەرى قيمىلىمىزدىڭ ءسانى مەن ءمانىن اسىردى. بۇل اراداعى حالىقتاردىڭ دا قىزعىن قارسى الۋىنا بولەندى. ءبىز بۇدان بۇرىن تالاي رەت وسىنداي مەرەكەلەردى وتكىزىپ كەلەمىز. ءبىراق وسى رەتكى مەرەكەمىز، اسىرەسە، ءان-كۇيىمىز ەرەكشە بولدى. قازاقتىڭ قاراجورعاسى مەرەكەمىزگە ءسان قوستى، مەرەيىن اسىردى. ءبىز شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنا، التاي ايماعىنا، شىڭگىل اۋدانىنداعى بارلىق تۋسقاندارعا سالەم جولدايمىز. ەرەكشە راحىمەت ايتىپ، ريزالعىمىزدى بىلدىرەمىز. بۇدان كەيىندە ءبىز الدا بولاتىن ءبىرسىپىرا قيمىلعا ۇسىنىس ەتۋ ويىنا كەلدىك. سىزدەر دە جاپا شەكتىڭىزدەر، شارشادىڭىزدار، شارشامايتىن وسكەلەڭ رۋحتارىڭىزدان قاتتى اسەرلەنىپ تۇرمىن»، - دەدى.
ۇيىرمە قۇرامىنداعىلار 2014-جىلى 27-مامىر ويعا العان ءىسىنءساتتى اياقتاتىپ، اتا مەكەن شىڭگىلگە قايتتى. ول جەردەن اتتانعان ساتتە ەرتەدەگى ءۇيسىن تايپاسىنىڭ ەلجاۋ كۇنبيىنىڭ حانىمى شي ءجۇن حانىشا كۇلىمسىرەي قول بۇلعاپ قوش دەگەندەي ەلەس سيلاپ، ول اراداعى سول ەرتە زامان تاريحىنان بەرى جالعاسقان مادەنيەتىمىزدىڭ اسقاق ايبىنى بىزبەن بىرگە كوككە ورلەپ بارا جاتتى. وسى رەتكى ونەر ساپارىندا تىلشىلىك مىندەتىمەن بولعان ءبىز دە ءشي-ءان قالاسىنداعى وسى رەتكى ساپاردى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنا، التاي ايماعىنا ءتىپتى شىڭگىل اۋدانىنا ماقتانىش اپەرگەن قيمىل دەپ بىلەمىز. ويتكەنى بۇل رەتكى ونەر ساپارى، ءشي-ءان قالاسىن دۋمانداتقان قاسيەتتى قاراجورعا ءبيى-تاماشالاعان ءار ءبىر جاننىڭ جۇرەگىنەن تەرەڭ ورىن الدى، ولارعا كوڭىلدىك سيلادى. ولار توتەنشە قىزعىن تۇردە ءبىزدىڭ ۇلتتىق، داستۇرلىك مادەنيەتتەرىمىز بەن سالت-سانامىزدى كورىپ-ءبىلىپ،ۇعىسىۋدان سىرت، وزدەرىنىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنە دەگەن قۇرمەتىن دە ايىرىقشا جەتكىزدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
