- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
«... ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ – جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى...» *
(ءتۇس – ەلەس)
نۇربولات ءابدىقادىر
2015.06.30 13:55 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
مۇقاعالي ماعان: «... ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ – جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى... » دەگەندى ايتىپ ەدى... مەنشە، ءولى – ءتىرى ارۋاقتار ىشىنەن كىسى جانىنا جاقىن جاندار بولادى. ماسەلەن، ءوزىم جونىنەن اقىن مۇقاعالي، تاعى دا... جازۋشى ورالحانداي ارۋاقتى تۇلعالاردىڭ وزدەرى، ءتىپتى ولاردىڭ ومىردەن وزعان جىلدارى ارى قاراي الىستاعان سايىن دا، مەنىڭ جانىما ايتەۋ اناعۇرلىم جاقىنداي تۇسكەندەي ءبىر سەزىمدە جۇرەمىن. «ادام جانى – ءار ءتۇرلى زاتتاردىڭ قوسىندىسى، ءوزارا ۇقساس ادامداردىڭ جاندارى جاقىنداسادى، ۇقسامايتىن ادامداردىڭ جاندارى ءبىر – بىرىمەن قاراما – قارسى جۇرەدى» دەگەندى پايعامباردىڭ حاديسى سوندىقتان ايتسا كەرەك – تى. مەن بۇعان سەنەمىن.
وسىعان جانە مىسال، يسابەكوۆ دۋلاتتىڭ «ءدۇبىرى بولەك ءدۇلدۇل ەڭ» دەگەن ورالحان تۋرالى ەستەلىگىنەن ەفيزود: «... وسىنداي ءبىر وقيعا مەن 〈جۇلدىز〉جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەندە دە بولدى. وندا بۇكىل ءبولىم ءبىر بولمەدە بولاتىن. انا جەردە مۇقاعالي، مىنا جەردە ءجۇسىپ، ونىڭ قاسىندا اسقار (سۇلەيمەنوۆ)، ر. رايىمقۇلوۆ، و. سارسەنبايەۆ، تاعى باسقالار. جۋرنالدا ءبىر ماقالا باسىلىپتى. وندا، ورالحاننىڭ شىمبايىنا باتاتىنداي ءبىر ابزاتس بار ەكەن. سوعان 11 – 12 لەر شاماسىندا ورالحان وپىر – توپىر كىرىپ كەلدى. بىرەۋدى جەك كورسە، سونىڭ قاسىنداعىلاردىڭ ءبارىن ۇناتپايتىن باياعى مىنەزىمەن سىن بولىمىنە، رەداكتورعا، قالا بەردى بارىمىزگە ۇزىك – ۇزىك وكپەسىن ايتا باستادى. ءبىر ورىندا بارقادار تاۋىپ وتىرا الماي جۇرگەن وعان مۇقاعالي:
- ءاي، ورالحان! سەن نەگە كۇيىپ – پىسىپ ءجۇرسىڭ، - دەدى ونىڭ يىعىنان ۇستاپ. – سەن تالانتسىڭ عوي. تالانت كەڭ بولۋى كەرەك. ءبارىن كوتەرە ءبىلۋىڭ كەرەك. ايتا بەرسىن. بۇرىنعىڭنان دا ورشەلەنە جاز، نەمەنە كورىنگەن ادامنىڭ پىكىرىنە سونشا قاجىپ. وتىرمىز عوي بىزدە... كۇنى كەشە عانا نوكتاۋىن الىپ...
ونىڭ 〈وتىرمىز عوي بىزدە نوكتاۋىن الىپ〉 دەگەن سوزىندە ءمان بار. سونىڭ الدىندا عانا ول تۋرالى قاتتى سىناپ جازىلعان ءبىر ماقالا جاريالانعان بولاتىن. ماقالانى رەداكسيادا ءبارىمىز وقىدىق. مۇقاعالي بارىمىزدەن كەيىن كوردى. ويتكەنى، جۇمىسقا بارىمىزدەن كەشتەۋ كەلەتىن. وقىپ شىقتى دا، بەت – ءجۇزى قىزارىپ:
- قىزتالاق! قىزتالاقتار! – دەدى دە، گازەتتى ىسىرىپ قويىپ، ءوز جۇمىسىنا كىرىسە بەردى. “قىزتالاق” دەپ اۆتورعا، “قىزتالاقتار” دەپ رەداكسياداعى جىگىتتەرگە رەنجىگەنىن بىلدىك. ودان دا كەشتەتىپ جۇمىسقا اسقار كەلدى. ول دا ماقالانى وقىپ شىعىپ، مۇقاعاليعا وزىنشە باسۋ ايتتى.
- نورمالنو، - دەدى تومەن قاراعان بويى، - ءىشىپ كەتپەيسىڭ بە ەندى؟ كاك راز ءجونى كەپ تۇرعان جوق پا؟
- ەي، قىرسىق! – دەدى ول اسقاردىڭ قىرشىپ العان ساركايزمىنا شىداي الماي، - سەن اقىماقسىڭ. ا يا بولشوي پوەت!
- ءبارىبىر سەن مەنىڭ ولەڭىمسىز ءومىر سۇرە المايسىڭ.
- نەپراۆدا. تى بولشەي وسەل!
- بۇل جولى تاۋىپ ايتتىڭ. ك سوجالەنيۋ، سەنىڭ ولەڭىڭسىز جالعىز مەن ەمەس، بۇكىل قازاق ءومىر سۇرە المايدى. ارينە، ميى بارلارى. سەنىڭ ولەڭىڭدى جاتقا بىلەم. ال، سەنىڭ ءوزىڭنىڭ ماعان كوك تيىنعا كەرەگىڭ جوق. بولدىڭ با، الدە ارى قاراي اقىرا بەرەسىڭ بە؟
مۇقاعالي اسقاردىڭ ءسوزىن ءسىڭىرىپ بولدى دا:
- ايتقىش – ەي ءوزى، قىزتالاق! – دەپ ورنىنا جايعاستى. كەشكە قاراي ەكەۋى ءبىر جاققا بىرگە كەتتى عوي دەيمىن. مۇقاعالي ورالحانعا باسۋ ايتقاندا ءوزى تۋرالى ماقالانى ەسىنە العان ەدى. ول جونىندە ورالحان دا، ارينە، حاباردار بولاتىن.
الىپ دەنەلى، بالا مىنەزدى اعاسىنىڭ اقىلىنا توقتادى ما، الدە كوڭىل كىرى ايتسا كەتەدى دەگەندەي مە، ورالحان كابينەتتەن جايدارى شىقتى».
وندا نە كەرەك، انا مۇقاعاليدىڭ جانىنا مىنا ورالحاننىڭ جانى جاقىن ەكەن...
بىردە...، سۇمدىق جانارلار مەنىڭ سىرتىمنان ءتونىپ، سىناپ تۇر ەكەن دەيمىن... ۇزىن، اق جىلان بەلىمدە جۋساپ جاتىر. تاستاي سۋىق. قاسيەتتى جىلان!
جارىقتىق ءبىر كەزدە قوزعالدى – اۋ. بەلىمنەن باستاپ ءجۇرىپ، سول قولىمنىڭ ساۋساقتارىنىڭ ۇشىنان جوعارىلاپ، سول يىعىمنىڭ ۇستىمەن تومەندەپ، وڭ قولىمنىڭ ەڭ ۇشىنان ءبىر – اق شىقتى... يمان ايتىپ وتىرا بەردىم... ويانا كەلسەم، ەكى قولىمدى باۋىرىما الىپ شالقامنان جاتىر ەكەنمىن — جاڭاعى كيەلى جىلاننىڭ كىندىگىمنەن جوعارى دەنەمدى تولىق شارپىعانىنا قۇلدىق — ورىنىمنان تۇرىپ، تەرەزەدەن سىرتقا ءۇڭىلدىم. ءىڭىر قاراڭعىسى ەكەن. جاڭبىر جاۋاتىن ءتۇرى بار، اسپان الدە قاشان بۇلتتانىپ ۇلگىرىپتى. كۇزدىڭ بورانى قالانى كەزىپ ءجۇر...
كەنەت مەنى... شاشى جاۋىرىنىن جاپقان بوكەيەۆ ورالحان، كادىمگى جازۋشى ورالحان شاقىرادى، وندا دا كۇبىرگە تولى ءبىر ۇنمەن. تەرەزەگە قايتا جارماستىم... ونى قاراڭعى ءتۇننىڭ ارعى ءبىر تۇكپىرىنەن ىزدەيمىن اي كەپ سوسىن.
ورالحاندى ىزدەڭدەر...
وتكەندە مەن ونىڭ «ۇيقىم كەلمەيدى» اتتى اڭگىمە – پوۆەستتەر جيناعىن وقۋعا ۇلگىردىم. انەۋ كۇننەن باستاپ «ءوز وتىڭدى وشىرمە» رومانىنا سۇڭگىدىم.
جازۋشى ورالحان بوكەيەۆ ەڭ اۋەلى اقىن. اقىن دەيتىنىم – پروزاداعى پوەزيانىڭ كوكەسى سوندا... كەزىندەگى كەڭەس زامانىنىڭ «ابزالدىلىعى» دا سونىڭ شىعارماسىندا...
قايسىبىر گەرويىنىڭ دا نە ءبىر جولا بەرىك، نە ءبىر جولا ءالسىز بولىپ ورتاعا شىقپاۋى اسەرلىلىك. جەتەرلىك تۇشىندىرار جاۋقىن تۇلعا.
... ورالحاندى «ۇلتشىل» دەپ ايتاسىڭ با؟ ءما – ساعان! اقىن جازۋشىنى، جازۋشى اقىندى وقۋ كەرەك.
انەۋ كۇنى مۇقاعالي تۇسىمە كىردى: ەكى تىزەسى ات قۇلاعىن قاعارداي، الپامساداي مۇقاڭ مەنى قاسىنا الىپ ءۇيسىن تاۋدا، ءبىر توبەنىڭ باسىندا وتىر. جازدىڭ مامىراجاي كۇندەرىنىڭ ءبىر تاڭى. كولەڭكەلەر باتىسقا جۇگىرگەن. ۇشى – قيىرى جوق سارى ارقا تومەندە سۇلاپ جاتىر... ارىسىم مەنىڭ قىزۋ اڭگىمەدە بولدى، ءۇنسىز تىڭدادىم... عاجابى، ءبىر – اق اۋىز ءتاپسىرى ەسىمدە قاپتى — «... ولەڭدى جۇمىرتقاداي جۇپ – جۇمىر، جۇمىرتقاداي اق ەتىپ جازعان جارايدى...» دەگەنى سونداعى.
كۇن باتارعا شاق، اقشام الاۋى لاپ ەتتى. ءبىر كۇندىك ساۋلەنىڭ نۇرى قايتتى. ەندى كولەڭكەلەر شىعىسقا قاراي ۇمتىلدى. تۋمىسىمنان ءومىر – ورتا مۇنداي دا سۇلۋ كورىنگەن ەمەس... و، جارىق دۇنيە!
... ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ – جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى...
* ماقالا - شينجياڭ حالىق باسپاسىنان 2004 – جىلى جارىق كورگەن «پوەزيا، مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ؟» كىتابىندا (124 – 127 - بەتتەر) باسىلعان.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
