”اقاۋسىز، پايدالى، اقىل – پاراساتتى وياتاتىن مادەنيەت قيمىلدارىن ءتىپتى دە كوپ ورىستەتۋ كەرەك“ (باس شۋجيدىڭ حالىققا ىنتا - ىقىلاسى)

بيىل 3 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ حۋنان چاڭدىحى كوشەسىنە كەلىپ قىزمەت تەكسەردى. جەرگىلىكتى ورىننىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ شەبەرلىك كورمەسىن كورگەننەن كەيىن، باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جەرگىلىكتى ورىننىڭ سان الۋان ەرەكشەلىككە يە ءداستۇرلى مادەنيەتى شۇعىلالى جۇڭحۋا وركەنيەتىن بىرگە قالىپتاستىردى ءارى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا دەم بەردى. چاڭدى مادەنيەتتى جالعاستىرعان جەر، بۇل ارانىڭ سىشيان، گاۋچياڭ، حاۋزى سياقتىلارىن ۇيلەسىمدى دانەكەر ارقىلى ويداعىداي جالعاستىرىپ، ودان ويداعىداي پايدالانىپ، داۋىرمەن بىرگە ىلگەرىلەپ ويداعىداي دامىتۋ كەرەك“.

بيىل 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ شاندۇڭدا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”مادەنيەت ىستەرى مەن مادەنيەت كاسىپ سالاسىن كوركەيتىپ، دامىتىپ، مادەنيەت جاعىندا حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ينجەنەرياسىن جاسامپازدىقپەن اتقارىپ، مادەنيەتتى سيفرلاندىرۋدى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، سوتسياليستىك وزىق مادەنيەت ارقىلى ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قوزعالىس قۋاتىن ارتتىرۋ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ، ساياحات، سەيىل - سەرۋەننىڭ ىشكى مازمۇنىن ارتتىرۋ، باۋرامدىلىعىن ارتتىرۋ، قالا، اۋىل قوعامىندا دۇرىس سالتتى كۇشەيتۋ، ومىرشەڭدىك كۇشتى ارتتىرۋ كەرەك“.

مادەنيەت بەينە سۋ سياقتى، نارلەندىرەدى، حالىقتىڭ رۋحاني مادەني تۇرمىسقا قاجەتى قاي - قاشان دا ءومىر سۇرەدى.

قازىر جىجياڭنىڭ اۋىل - قىستاعىندا اۋىل - قىستاق مادەنيەت زالىنا كەلۋشىلەردىڭ قاتارى قاۋىرت كوبەيدى. ءان ايتۋ، ءبي بيلەۋ، كىتاپ وقۋ، جازۋ جازۋ، تەاتر تىڭداۋ... اۋىلداستاردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا ءنار بەردى.

”نەگىزگى ساتى مادەنيەت شەبىن، نەگىزگى ساتى مادەنيەت مازمۇنىن جانە نەگىزگى ساتى مادەنيەت قوسىنى قۇرىلىسىن ويداعىداي يگەرىپ، جاستار مەن ورەندەردىڭ، اسىرەسە، ازامات جاسىنا تولماعانداردىڭ، قارتتاردىڭ، اسىرەسە، اۋىل - قىستاقتاعى قارت ايەلدەردىڭ، سىرتتان كەلگەن ادامداردىڭ، سىرتتان كەلگەن حالىق جۇمىسكەرلەرىنىڭ مادەني تۇرمىسىن بايىتۋ كەرەك“. 2004 - جىلى 8 - ايدىڭ 24 - كۇنى سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولعان شي جينپيڭ جولداس جىجياڭنىڭ شاۋشيڭ قالاسىندا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە وسىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى.

حالىقتىڭ تۇرمىس ورەسىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا بايلانىستى، حالىقتىڭ ادەبيەت - كوركەمونەر تۋىندىلارىن قامتىعان مادەنيەت ونىمدەرىنىڭ ساپاسى، دەڭگەيى، ستيلى سياقتىلارعا بولعان تالابى ءتىپتى دە جوعارىلادى.

”اۋىل - قىستاقتىڭ مادەنيەت بايلىعىن بىرىكتىرىپ، شارۋالار قۋانا ات سالىساتىن بۇقارالىق مادەنيەت قيمىلدارىن كەڭىنەن ورىستەتۋ كەرەك“.

”اقاۋسىز، پايدالى، اقىل - پاراساتتى وياتىپ، كوڭىلگە شابىت بەرەتىن مادەنيەت قيمىلدارىن كوبىرەك ورىستەتىپ، وسى ارقىلى اناعۇرلىم زور وڭ ەنەرگيانى قاۋلاتۋ كەرەك“.

...

بۇكىل ەلگە كوز جىبەرسەك، اۋدانداردا كىتاپحانا مادەنيەت سارايى، اۋىلداردا جالپىلىق مادەنيەت پۋنكتى بار. ”كەشتە مۇراجايلاردى ارالاۋ“، ”كىتاپحانالارعا ات باسىن بۇرۋ“، ”اسەمونەر كورمەسىن ۇيىرمە ۇيىمداستىرىپ كورۋ“، ”مادەنيەت سارايىنا بارىپ ’كەشكى مەكتەپتەن ءبىلىم الۋ‘“... جاڭا دا وزگەشە، باي دا قىزىقتى قيمىلدار ادامداردىڭ رۋحاني دۇنيەسىن بايىتىپ، ادامداردىڭ جان دۇنيەسىن وياتتى. جاڭا جورىقتا قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ تۇرمىس ءتاسىلى مەن رۋحاني بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى.

ءمورال ارقىلى جۇرەكتى نارلەندىرۋ، مادەنيەت ارقىلى ادامدى اسەرلەندىرۋ، زاتتىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتىڭ سايكەستى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

”قۇرساق ماسەلەسى شەشىلگەن سوڭ بىلىكتىلىك جولىنا تالپىنۋ كەرەك“ − جۇڭگودا مىڭداعان جىلداردان بەرى بۇرىنعىلار وسىلاي تالپىنىپ كەلگەن، ال قازىر ”زاتتىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتىڭ ءوزارا سايكەسكەن وسىزاماندانۋى“ ارقىلى اناعۇرلىم ساپالى، اناعۇرلىم تەرەڭ بەينەلەندى.

چيڭليڭدەگى يۋەجۇي تەاترى جىجياڭ ولكەسى شىڭجوۋ قالاسى گانلين قالاشىعى دۇڭۋاڭ قىستاعىندا دۇنيەگە كەلگەن. بۇل جەردە ەكونوميكا تەز دامىپ قانا قالماي، مادەنيەت قيمىلى جاقسى قانات ورىستەتىلۋدە. 2004 - جىلى 12 - ايدىڭ 14 - كۇنى دۇڭۋاڭ قىستاعىندا شىڭجوۋ قالالىق يۇەجۇي تەاترى ۇيىرمەسى جىلىنا 130 − 150 رەت ويىن قويىپ وتىردى، مۇنىڭ %80ى اۋىل - قىستاققا باعىتتالدى، ونىڭ ۇستىنە بۇقارانىڭ ىرگەسىندە قويىلدى، وسىنى ەستىگەندە سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ جولداس قاتتى قۋانىپ: ”رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسىندا، اسىرەسە، يدەيا - ءمورال قۇرىلىسىندا، ءسوز جوق، كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋعا بولاتىن ءتاسىل قولدانۋ كەرەك، ناقتى دانەكەر جاراتىپ، قالىڭ بۇقارانىڭ قۋانا قابىلداۋىنا، كوڭىلدى ورتادا تاربيەلەنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك“ دەدى.

مادەنيەتپەن ادام ادام تاربيەلەۋ، جاندى قالام ءىزى، كوركەم ريتىم، اسەرلى وبراز ىزگىلىككە تالپىناتىن قۇن كوزقاراسىن جەتكىزىپ، جۇرت كوڭىلىن جەلپىندىرىپ، جىگەردى تاسقىنداتتى.

”قىستاق كەشى“ اياقتاپ كوپ وتپەي، جياڭسۋ ولكەسى شۇيجوۋ قالاسى جياۋاڭ رايونى ماجۋاڭ قىستاعىنىڭ مادەنيەت زالى تاعى دۋمانعا بولەندى. قيمىل جۇرگىزۋدە، ءىس ىستەۋدە قىستاق تۇرعىندارى ىقىلاستى، جىگەرلى، ارىندى بولدى.

”اۋىل - قىستاقتىڭ رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى وتە ماڭىزدى، ماتەريا رۋحقا، رۋح ماتەرياعا وزگەرەدى، بۇل − ديالەكتيكالىق كوزقاراس، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋدا زاتتىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتى بىردەي يگەرۋ، اسىرەسە، شارۋالاردىڭ رۋحاني بەت - بەينەسىن كوتەرۋگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك“. 2017 - جىلى 12 - ايدىڭ 12 - كۇنى وسى ارادا قىستاق تۇرعىندار وركەسترى دايىنداعان كونسەرتتى كورگەننەن كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ زاتتىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتىڭ ديالەكتيكالىق قاتىناسىن وسىلاي ءتۇسىندىردى.

قالتانى قامپايتۋمەن بىرگە، وي - سانانى دا بايىتتى، ”اۋىل - قىستاق فۋتبول ەرەكشە بىرلەسپە جارىسى“، ”قىستاق كەشى“ ومىرشەڭ كۇشكە تولىپ، قالا مەن اۋىل - قىستاق دۋمانعا بولەنىپ، ادامداردىڭ تاماشا باقىتقا تالپىنىسىن ايگىلەدى ءارى ومىرشەڭدىك كۇشكە تولى جۇڭگونى ايگىلەدى.

بيىل ”1 - ماۋسىم“ حالىقارالىق بالالار مەرەكەسى كەلۋ قارساڭىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ سىچۋان ولكەسى نانچۇڭ قالاسى جياليڭ رايونى جىجياڭ باستاۋىش مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارىنا جاۋاپ حات جازىپ، ولاردى شابىتتاندىرىپ، وقۋشىلاردان ” احىلاق، اقىل - وي، دەنە، ەستەتيكا، ەڭبەك جاقتارىنان جان ـ جاقتى جەتىلۋگە تاباندى بولىپ، پارتيانى سۇيەتىن، وتاندى سۇيەتىن، ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءوزىن الۋەتتەندىرەتىن، قايراتتانا ورگە ۇمتىلاتىن جاڭا ءداۋىردىڭ جاقسى ورەندەرى بولۋعا تالپىنۋدى“ ءۇمىت ەتتى.

” جاستار مەن ورەندەر − وتاننىڭ بولاشاعى. ءار دارەجەلى پارتكومدار مەن ۇكىمەتتەر، ءسوز جوق، جاستار مەن ورەندەردىڭ اقاۋسىز ەسەيىپ - ەرجەتۋىنە ءمان بەرۋى جانە كوڭىل ءبولۋى، ولارعا ءبىلىم ورداسىن ازىرلەپ بەرۋمەن قاتار، ولارعا رۋحاني شاتتىق باقشاسىن دا ازىرلەپ بەرۋى كەرەك“. 2005 - جىلى 5 - ايدىڭ 17 - كۇنى سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ جولداس جىجياڭ شاۋشيڭ قالالىق جاستار مەن ورەندەر قيمىل ورتالىعىنا كەلىپ قىزمەت تەكسەردى. ناق مايدانداعى شاتتىققا تولى ساباق بالالاردى جەلپىندىردى. شي جينپيڭ جولداس بالالارمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى ءارى جاساۋعا قاتىناستى.

جاس ءوسپىرىم كەزەڭ − ادام ءومىرىنىڭ ”بۋىن تارتۋ، جەتىلۋ كەزەڭى“، بۇل كەزەڭدە مەيلى وقۋ - اعارتۋ، وقىتۋ بولسىن، الدە مادەنيەت قيمىلى بولسىن، اقاۋسىز، پايدالى بولۋى، اقىل - پاراساتتى جەتىلدىرۋى، جۇرەككە جىلۋ باعىشتاۋى توتەنشە ماڭىزدى. بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن زەرتتەۋ، كلاسسيكالىق شىعارمالاردى وقۋ، توڭكەرىستىك قاسيەتتى جەرلەردى ارالاۋ سياقتى قيمىلدارعا قاتىناسۋ ارقىلى وتاندى ءسۇيۋدىڭ تۇقىمى جاستار مەن ورەندەردىڭ جۇرەگىندە تامىر تارتىپ، بۇرشىك جارىپ، ەرلىكپەن سايىسۋ اسقاق سەزىمى جاستار مەن ورەندەردىڭ جۇرەگىندە قاۋلادى...

مادەنيەت كوركەيسە، ەل كوركەيەدى، مادەنيەت كۇشەيسە، ۇلت قۇدىرەتتەنەدى. جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا مادەنيەت قيمىلىنىڭ تاقىرىبى الۋان ءتۇرلى، تارتىمدى بولىپ، ءجۇز ميلليونداعان حالىقتىڭ جىگەرى، جالىنى ۇزدىكسىز كۇشەيىپ، زەيىن - زەردەنى، كۇش - قۋاتتى شوعىرلاندىرىپ، جاڭا جورىقتا ۇدەرە العا تارتتى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى