باعالاۋ رەفورماسى مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋدى ءتىپتى دە جاريا ەتتى (وسىزامانداندىرۋدى كوزدەپ، رەفورمانى ونان ارى تەرەڭدەتۋ)

جاريالى، ءادىل، ادىلەتتى بولۋ − مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋدىڭ تەتىگى.

2023 - جىلى 5 - ايدا حىبەي بۇكىل ولكە كولەمىندە مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ ”قوس بەيمالىم“ باعالاۋ - تەكسەرۋ رەفورماسىن جۇرگىزىپ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىنىڭ ۇزدىك بولۋى ارقىلى ەكونوميكانىڭ ورنىقتىلىعىن، دامۋدىڭ ىلگەرىلەۋىن جەبەدى.

7 - ايدىڭ 4 - كۇنى مەردىگەردى جاريالادى، جەلىدە ماتەريال تاپسىردى، ماماندار مەردىگەردى باعالادى. 7 - ايدىڭ 8 - كۇنى شانشي شي - اننان كەلگەن شانماي عىلىم - تەحنيكا شەكتى جارنا سەرىكتەستىگى حىبەي سۋ رايى اقىل - پاراسات تۇعىرى قۇرىلىسى نىسانىنىڭ مەردىگەرلىككە ءىلىنۋ ناتيجەسىن تاپسىرىپ الدى. مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ بارىسىن ەسكە العاندا، شانماي عىلىم - تەحنيكا سەرىكتەستىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى ۋاڭ لۇڭپيڭ بىلاي دەپ باعا بەردى: ”كاسىپورىننىڭ سيپاتىن قۋزامادى، تەك ناقتى قۋاتى كورنەكتى بولسا بولعانى، توپ جارىپ العا شىعۋعا بولادى“.

بۇل رەتكى مەردىگەرلىك قالاي باعالانىپ شىقتى؟

حىبيدىڭ ولكە، قالا، اۋدان ءۇش دارەجەلى الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا ورتالىعى جابىق باعالاۋ رايونىن قۇردى. ەلەكتروندىق مەردىگەردى باعالاۋ جۇيەسىنە تىركەلگەندە، ۇلگىسى بىرلىككە كەلگەن تەحنيكالىق مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ قۇجاتىن كورۋگە بولادى، وندا تەك ينفورماتسيا پارامەترلەرى عانا بار، كاسىپورىن اتى - ءجونى جوق. حىبەيدىڭ سۋ رايى اقىل – پاراسات تۇعىرى قۇرىلىس نىسانىنا جاۋاپتى مەردىگەر شاقىرۋ ۋاكىلدىك قۇرىلىمىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى فۋ ۋەي مۇنى ”بەيمالىم باعالاۋ“ ءنومىر قويۋى دەپ اتادى، جۇيە بارلىق مامانداردى اۆتوماتتى جيناقتاپ، مەردىگەرلىككە قابىلداناتىن كانديداتتى بەلگىلەيدى.

ماماندار قايدان كەلەدى؟

جۇيە ”بەيمالىم جولمەن“ تاڭداپ شىققان. جىنتىكتەي بولىنگەن كاسىپتىك ادامداردىڭ سانى 100 دەن اساتىن ماماندار قويماسىنان جۇيە كەز كەلگەن ۋاقىتتا تاڭداپ الادى. مەردىگەردى باعالاۋدان بۇرىن جەرەبە سۋىرىلعان ماماندار مەردىگەردى باعالاۋ ۋاقىتى، ورنى ينفورماتسياسى عانا قامتىلعان كەلتە حات تاپسىرىپ الادى؛ مەردىگەر باعالاۋ ناق مايدانىندا ارناۋلى ادام ارناۋلى ارنا ارقىلى مامانداردى تۇيىق باعالاۋ رايونىنا باستايدى.

كىمنىڭ مەردىگەرىن باعالاۋدى، مەردىگەردى كىم باعالاۋدى بىلمەيدى، مۇنداي ”قوس بەيمالىم“ باعالاۋ ەكى جەردە بىردەي جۇرگىزىلەدى. ۋاڭ لۇڭپيڭ ىستەن كەيىن سەرىكتەستىكتەرى مەردىگەر بولعان نىساننىڭ نەگىزگى الاڭى مەردىگەر شاقىرۋشى جاق حىبەي ولكەسى سۋ رايىن بارلاپ - ولشەۋ، زەرتتەۋ ورتالىعى تۇرعان شىجياجۋاڭدا ورنالاستىرىلعانىن، قوسىمشا الاڭنىڭ شيۇڭ - ان جاڭا رايونىندا ورنالاستىرىلعانىن بىلەدى.

نە ءۇشىن ەكى جەردە باعالايدى؟ الىس ارالىقتى باسقا جەردە مەردىگەر باعالاۋ جۇيەسىنە سۇيەنىپ، مەردىگەر شاقىرۋشى جاق پەن باسقا جەردەگى ماماندار جەلىدە تالقى جۇرگىزىپ، جەرگىلىكتى مامانداردىڭ سول جەردەگى مەردىگەر شاقىرۋشى جاقپەن ءبىرشاما تانىس بولۋ، مەردىگەر باعالاۋعا ىقپال جاساۋ جاعدايىنىڭ تۋىلۋىنان ساقتانۋعا بولادى. ”ىستەن بۇرىن كىم باعا بەرەرىن، قاي جەردەگى مامانداردىڭ باعا بەرەرىن بىلمەيمىز. جەلىدە مەردىگەردى باعالاعاندا، جۇيە بەت قالقالاۋ، دىبىس قۇبىلتۋ سياقتى تاسىلدەردى قولدانادى، بارلىق ادام ماسەلەنى عانا ايتادى، كىممەن سويلەسىپ جاتقانىن قۋزامايدى“ دەدى فۋ ۋەي.

مەردىگەرلىككە شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ ءتىپتى دە جاريا بولىپ، كاسىپورىنداردىڭ تابىس سەزىمى ءتىپتى دە كۇشەيدى. ۋاڭ لۇڭپيڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزەتىن كاسىپورىن حىبيەدە ەمەس، ول سىناپ كورۋ نيەتىمەن مەردىگەرلىككە مالىمدەلدى، ءبىراق وسىنشاما ءونىمدى، قولايلى تۇردە مەردىگەرلىككە قابىلداندى. بۇرىندارى مەردىگەرلىككە مالىمدەلگەندە، قالىڭ قاعازدان ءبىر بۋدا كىتاپ باسىپ، مەردىگەر شاقىرۋ ورنىنا اپارۋ كەرەك ەدى. قازىر مەردىگەردى جاريالاۋ، مەردىگەردى باعالاۋ، مەردىگەر بەلگىلەۋ، توقتامعا قول قويۋ سياقتى ىستەردە ”ءبىر جەلىدە ءبىر تۇتاس ءبىتىرۋدىڭ“ تۇتاس بارىسىن انىق قۋزاۋعا بولادى. ۋاڭ لۇڭپيڭ: ”بۇرىن بىرنەشە رەت جۇگىرەتىنبىز، قازىر ءبىر رەت تە جۇگىرمەي توقتامعا قول قويدىق“ دەدى.

ساۋدا ورتاسى جاقسى ما، جوق پا، مۇندا كاسىپورىنداردىڭ ايتقانى ەسەپ. بيىل 1 – ايدان 7 – ايعا دەيىن حىبەي ولكەسىنىڭ مەردىگەرلىككە شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ قيمىلىنا قاتىناسقان شارۋاشىلىق تۇلعالارى 71 مىڭنان اسىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %13.4 ارتتى، باسقا ولكەلەردەن 6 مىڭ 800 دەن استام كاسىپورىن حىبەيدىڭ 8 مىڭ 800 دەن استام نىسانىنا مەردىگەر بولىپ، مەردىگەرلىككە ءىلىنۋ شاماسى %44.2 كە جەتتى.

وسى رەفورما اتقارىلعاننان بەرى حىبەيدىڭ مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ شارۋاشىلىق نەگىزگى تۇلعاسى قامباسىنا 45 مىڭنان استام شارۋاشىلىق تۇلعاسى تىڭنان قوسىلدى، مۇنىڭ ىشىندە باسقا ولكەلەردە 19 مىڭنان استام كاسىپورىن قوسىلىپ، سالىستىرماسى %40 تەن استى.

پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ «قاۋلىسىندا»: ”ءبىر تۇتاس ارناعا تۇسكەن، ينفورماتسيادان ورتاق يگىلىكتەنەتىن مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ جانە ۇكىمەت، ءىسورىن، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن ساتىپ الۋى سياقتى الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا تۇعىرى جۇيەسىن ورناتۋ جانە ونى اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك“ دەپ اتاپ كورسەتىلدى. ۋاڭ لۇڭپيڭ بولاشاقتاعى دامۋعا زور ءۇمىت ارتىپ بىلاي دەدى: ”مەردىگەرلىككە قابىلدانعان نىسانداردىڭ جوعارى ساپامەن تاپسىرىلۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ العى شارتىندا، ءبىز حىبەيدە اناعۇرلىم كوپ كاسىپ ءورىسىن كەڭەيتۋدى ءۇمىت ەتەمىز“.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى