ءوزىن الۋەتتەندىرىپ، دۇنيە جۇزىنە بۇلجىماستان بەت الايىق (بازارعا بەت الۋ، سەرپىمدىلىكتى كۇشەيتىپ، سەنىمدى نىعايتۋ)

”ءبىز ەرەكشە تالەيلى ەكەنبىز ءارى اسەرلەنىپ وتىرمىز، وسى رەتكى شىرعالاڭدا وسى حاۋىپسىزدىك ورىندىعى قىزىمىزدىڭ ءومىرىن قورعادى...“، بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا جياڭسۋ كۇنشانداعى حاۋحايزى توبى شەكتى سەرىكتەستىگى مۇحيتتان اتتاپ كەلگەن ءبىر پارشا حاتتى تاپسىرىپ الدى، حات جازۋشى ا ق ش - لىق بلاين ەدى.

تاياۋدا بلاين وتباسى ساپار بارىسىندا اۆتوموبيل شىرعالاڭىنا ۇشىرادى، باقىتقا جاراي ارتقى قاتارداعى حاۋىپسىزدىك ورىندىعىنا وتىرعان قىزى امان قالدى. شىرعالاڭدا وسى كىشكەنتاي قىزدى قورعاپ قالعان ءدال حاۋحايزى توبىنىڭ ا ق ش - دا بازارعا سالعان ءونىمى ”اپوللو“ اتتى اۆتوموبيل حاۋىپسىزدىك ورىندىعى بولاتىن.

كۇنشان − ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋداسىنداعى ماڭىزدى قالاشىقتاردىڭ ءبىرى. بيىل 1 - توقساندا كۇنشان قالاسىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورتى 186 ميلليارد 870 ميلليون يۋان بولىپ، %5.9 ارتىپ، يمپورت ـ ەكسپورت تاريحتاعى ۇقساس مەزگىلدەگى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتتى.

كۇنشاندا تىلشىلىك ىستەگەندە، ۇكىمەت پەن كاسىپورىننىڭ جاۋاپتىلارى جاپپاي بىلاي دەپ قارادى: دامۋ جولىندا بوران ـ شاشىندى باستان كەشىرۋ − قالىپتى جاعداي، ونىمدەردى ساپالىلاندىرىپ، ءوزىن الۋەتتەندىرىپ، تاباندىلىقپەن دۇنيە جۇزىنە بەت العاندا، بولاشاق باستان ـ اياق نۇرلى بولادى.

”ءونىمنىڭ ءوتىمدى بولۋى كەمەلدى، جوعارى ءونىمدى قامداۋ تىزبەگى جۇيەسىنەن ايرىلا المايدى“

كنوپكانى جەڭىل باسقاندا، ورىندىق 360 گرادۋس اينالا الادى، نارەستەنى ماشيناعا وتىرعىزۋعا قولايلى؛ ارقانىڭ بيىكتىگىن يكەمدى مەڭگەرىپ، تۇرلىشە جاس شاماسىنداعى بالالاردىڭ بوي وزگەرىسىنە ۇيلەسۋگە بولادى... كۇنشان لۋجيا قالاشىعىنداعى حاۋحايزى توبى باس شتابىنىڭ كورمە زالىنا وسى حاۋىپسىز ورىندىق قويىلعان. جاڭالىق اشىپ جوبالاۋ ۇستانىمىنا، ىسىلعان حاۋىپسىزدىك قاسيەتىنە جانە قولايلى پايدالانۋ تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، بۇل ورىندىق بازارعا سالىنعاننان كەيىن كەڭ كولەمدە قارسى الىنىپ، جىلدىق ساتىلۋ مولشەرى 400 مىڭنان استى.

”ءونىمنىڭ ءوتىمدى بولۋى كەمەلدى، جوعارى ءونىمدى قامداۋ تىزبەگى جۇيەسىنەن ايرىلا المايدى“. حاۋحايزى توبىنىڭ باس جوراسى سۇڭ جىڭ تاعى بىلاي دەدى: مەيلى كىشكەنتاي تۇيمە بولسىن، الدە كەزدەمە، مەتال بولشەكتەر بولسىن، نارەستەلەر ورىندىعى ونىمدەرىنە قاتىستى بارلىق ۇساق بولشەكتى نەگىزىنەن 30 كيلومەتر اۋماقتان تابا الامىز.

باستاماشى كاسىپورىندار جوعارعى، تومەنگى اعارداعى كاسىپورىنداردىڭ جەدەل شوعىرلانۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، "زەرتتەۋ - اشۋ + جاساۋ + جۇمىس جۇرگىزۋ + قىزمەت وتەۋ" سىندى تومەن كەڭىستىك ەكونوميكالىق كاسىپ تىزبەگىن قالىپتاستىردى؛ اۆتوموبيل كاسىپ سالاسى وزگەرىسىنىڭ شىت جاڭا ورايىن مىقتى يگەرىپ، چاڭجياڭ اتىراۋى اۆتوموبيل كاسىپ سالاسى جۇيەسىمەن ىشكەرىلەي توعىسىپ، مىڭعا جۋىق ساپالى كاسىپورىندى شوعىرلانۋعا باۋراپ، ءونىم قۇنى 150 ميلليارد يۋاننان اساتىن اۆتوموبيل كاسىپ سالاسى تىزبەگىن قالىپتاستىردى... كۇنشاندا قامداۋ تىزبەگىنىڭ، جاڭالىق اشۋ تىزبەگىنىڭ، كاسىپ تىزبەگىنىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىن جۇزەگە اسىرۋ كاسىپورىننىڭ حالىقارالىق بازار اشۋىنىڭ تىرەگىنە اينالدى.

”دۇنيە جۇزىمەن قوس باعىتتا اتتانۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ شىت جاڭا ارتۋ مولشەرىن جاراتتى“

”جۇڭگودا جاسالعاننان“ ”دۇنيە جۇزىلىك ايگىلى ماركاعا“ دەيىن، حاۋحايزى توبىنىڭ ”جاھاندانۋ ساپارى“ سۇبەلى تابىستارعا قول جەتكىزدى.

يىڭفۋلى − 100 جىلدىق تاريحقا يە ا ق ش - نىڭ جەرگىلىكتى نارەستەلەر تۇتىنۋ بۇيىمدارى ماركاسى، بۇرىن ونىمدەرى ورتا، تومەن ساتىنى نەگىز ەتىپ، باسەكەلىك قۋاتى كەمشىل بولىپ، ءبىر مەزەت جابىلۋعا تايادى. 2014 جىلى حاۋحايزى توبى ونى رەسمي ساتىپ الدى.

بازاردى ەگجەي - تەگجەيلى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ ارقىلى سەرىكتەستىك جاڭا تۇرپاتتى اۆتوموبيل حاۋىپسىزدىك ورىندىعىن بىرلەسىپ زەرتتەپ جاساۋدى ۇيعاردى. ىلگەرىندى - كەيىندى 7 اي تەحنيكالىق قامال العاننان كەيىن، 360 گرادۋس اينالاتىن حاۋىپسىز ورىندىق ”اپوللو“ بازارعا سالىنىسىمەن ا ق ش بازارىنداعى ءوتىمدى تاۋارعا اينالدى. ”اپوللو“ سىندى وسى ءونىمنىڭ تابىسقا جەتۋىنىڭ ارقاسىندا، يىڭفۋلى ماركاسى قايتا سەرپىلدى.

زەرتتەۋ ـ اشۋعا قاتىناسقان تەحنيك جاڭ يوۋساي ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ءار اپتادا جۇڭگو مەن ا ق ش ـ نىڭ قىزمەتكەرلەرى بەينە ەكران ءماجىلىسى ارقىلى ءتۇرلى جاي ـ جاپساردى، ءاربىر بولشەكتىڭ قانداي ماتەريالدان جاسالۋى، قانشالىق ولشەم بولۋى، قالاي قۇراستىرۋ سياقتىلاردى اقىلداسادى، كوپشىلىك ءوز كوزقاراستارىن بىلدىرەدى، تۇراقتانسا، دەرەۋ تياناقتاندىرىلادى.

”حاۋىپسىزدىككە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ ونىمدەرىمىز قاتاڭ تەكسەرۋدەن ءوتتى“. حاۋحايزى توبى زەرتتەۋ ـ اشۋ ورتالىعى اشۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ ۋەي بىلاي دەدى: ”ءبىز شىت جاڭا حاۋىپسىزدىك سىناعى تاجىريبەحاناسىن قۇرىپ، 3D ەلىكتەمەلى ناقتى كورىنىسى ارقىلى قايتا ـ قايتا تاجىريبە جاساپ، ماسەلەنى بايقاپ، دەرەۋ تۇزەتىپ وتىردىق“.

”كۇردەلى دە قۇبىلمالى حالىقارالىق ورتا الدىندا، دۇنيە جۇزىمەن قوس باعىتتا اتتانۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ شىت جاڭا ارتۋ مولشەرىن جاراتتىق“. سۇڭ جىڭ تاعى مىنانى ءبىلدىردى: قازىر حاۋحايزى توبى 7 ءىرى دەربەس ماركاعا يە بولىپ، 8 ءىرى دۇنيە جۇزىلىك زەرتتەۋ ـ اشۋ ورتالىعىن قۇرىپ، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ءبىر تۇلعالانعان سيفرلاندىرۋ تۇعىرىن قۇلشىنا قۇردى.

اشىق ەكونوميكا − كۇنشاننىڭ تابان تىرەر تياناعى، اشۋ رايونىن قۇرعان العاشقى مەزگىلدە، بۇكىل ەلگە ايگىلى ”كۇنشان جولىمەن“ ءجۇردى. سوڭعى 3 جىلدا كۇنشاندا ناقتى پايدالانىلعان شەتەل قارجىسى 5 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى 80 مەملەكەت پەن رايوننىڭ 10 مىڭنان استام شەتەل قارجىسى نىسانى شوعىرلاندى.

”كوپ نەگىزدى بازارمەن ءتۇيىلىسۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ ورايعا يە بولدى“

حاۋحايزى توبى كۇنشان زەرتتەۋ - اشۋ ورتالىعى جيىن زالىنىڭ قابىرعاسىندا مىناداي ءبىر قولمەن سىزىلعان سۋرەت بار: ۇلكەن مەيىر - شاپاعات نوباي سۋرەتىنە ”KRD (كۇنشان زەرتتەۋ - اشۋ ورتالىعىنىڭ اعىلشىنشا قىسقارتىپ جازىلۋى) وتە كەرەمەت“ دەپ جازىلعان، مۇنى جازعان ا ق ش - نىڭ بيىڭفۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ جوبالاۋشىسى ميشەل ەدى.

”سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ − جالپى جاعدايدىڭ بەتالىسى“. تاياۋدا ءتىلشى سوناۋ ا ق ش - دا تۇراتىن ميشەلگە تىلشىلىك ىستەدى. ول نىق سەنىممەن مىنانى ءبىلدىردى: سەلبەستىك بارلىق ادام جونىنەن العاندا ەكى جاققا پايدا جەتكىزەدى، ”ءبىز ا ق ش تۇتىنۋشىلارىنىڭ پايدالانۋ قاجەتىن تۇسىنەمىز، جۇڭگولىق قىزمەتتەستەر ونىمدەردى اشۋ، جاساۋ سياقتى جاقتاردا ەرەكشە ابزالدىققا يە“.

پاريج، ميۋنحەن، امستەردام، ميلان، بارسەلونا، پراگا، نيۋ - يورك، توكيو... حاۋحايزى جەلىدەن تىس جەتەكشى دۇكەنى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تارالىپ، دۇنيە جۇزىندەگى تۇتىنۋشىلارمەن ءجيى - ءجيى قارىم - قاتىناس جاساۋ بارىسىندا ىشكى ونەرگە ۇزدىكسىز جاتتىعىپ، قابىلەتتى كۇشەيتتى.

اناعۇرلىم كەڭ بازارعا بەت العان كوپتەگەن كاسىپورىن كۇنشاندا جەلكەن جايدى.

لىمەي قوراپتاۋ (كۇنشان) شەكتى سەرىكتەستىگىندە قىزمەتكەرلەر جاڭا عانا وندىرىلگەن سۇيىق كۇيدەگى ميكروپسىز دوربالاردى تاپتەشتەي ساناپ شىقتى، ”بۇل زاتتار قوراپتالىپ بولعاننان كەيىن دەرەۋ كەدەنگە مالىمدەلەدى، بۇگىن جيىنى 37 تيەۋىش قوراپ بار، زات جەكە - جەكە مەكسيكا، ۆيەتنام، وڭتۇستىك افريكا سياقتى ەلدەرگە ەكسپورت ەتىلەدى“.

2014 ـ جىلى لىمەي قوراپتاۋى كۇنشان جوعارى، جاڭا تەحنيكا رايونىنا ىرگە تەپتى ءارى وسى ارادا باس شتاپ قۇرىپ، دۇنيە جۇزىلىك بازاردى كەڭەيتتى. ءار كۇنى 50 ميلليون باكتەرياسىز سۇيىق كۇيدەگى ازىق - تۇلىك قورابى وسى ارادا جاسالىپ، تەڭىز تاسىمالى، زات اينالىمى تورابى ارقىلى دۇنيە جۇزىندەگى 80 نەشە مەملەكەت پەن رايونعا، 300 دەن استام ساۋداگەردىڭ قولىنا جەتكىزىلەدى. بىلتىر ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋشى ەلدەرگە ەكسپورت ەتىلگەن ءونىم سوماسى 870 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %30 ارتتى.

”ءبىز كوپ نەگىزدى بازارمەن ءتۇيىلىسۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ ورايعا يە بولدىق، حالىقارالىق وڭىرلىك ساياسيدىڭ وزگەرىسى الدىندا، حاۋىپ ـ قاتەرگە توتەپ بەرۋ قابىلەتىمىزدى كۇشەيتتىك، قازىر ونىمدەرىمىزدىڭ %90 ى ەكسپورتقا شىعارىلادى“. سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى سۇڭ جۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: كاسىپورىننىڭ 1 - توقسانداعى ءونىم قۇنى 730 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %12.3 ارتتى، تاياۋ مەزگىلدەگى ءوندىرىس جەلىسى دە تولىق ىسكە قوسىلدى.

الدىڭعى ءبىر مەزگىلدە كۇنشان قالالىق ساۋدا مەكەمەسى 100 دەن استام سىرتقى ساۋدا كاسىپورنىن ۇيىمداستىرىپ، ەلەكتروندىق ساۋدا تۇعىرىمەن سەلبەسىپ، كاسىپورىنداردىڭ ءونىم تاڭداۋىنا جانە شەتەلدەن جاڭا بازار اشۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى. ”كۇنشان ەرەكشە سىرتقى ساۋدا نەگىزىنە جانە ابزالدىعىنا يە، كاسىپورىننىڭ شەتەلدەرگە بەت الۋىنا دەمەۋشى بولۋ بولاشاعى زور“ دەپ تانىستىردى كۇنشان قالالىق ساۋدا مەكەمەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى شىن رۇيجى.

بيىل جىل باسىنان بەرى كۇنشان ساياسات پەن بازار سىندى ەكى جاقتان قوس باعىتتا كۇش سالىپ، سىرتقى ساۋداداعى باستاماشى كاسىپورىنداردى بار كۇشپەن ورنىقتىرىپ، قىزمەت وتەۋ ونىمدىلىگىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋشى ەلدەر سياقتى جاڭادان گۇلدەنگەن بازارلاردى اشۋىنا قولداۋ كورسەتتى. بيىل 2 ـ توقساندا مەجەمەن 60 نەشە ءتۇيىندى كورمە وتكىزىلىپ، كاسىپورىندارعا تۇرگە ءبولىپ تانىستىرىلادى.

كۇنشان قالاسىنىڭ قاتىستى تاراۋلارى كاسىپورىندارمەن بەلسەنە سايكەسىپ، ىرىقتىلىقپەن ىسكە كىرىسىپ، بىرىككەن كۇش قالىپتاستىرىپ، ىشكى ـ سىرتقى ساۋدانىڭ ءبىر تۇلعالانىپ دامۋىن ىلگەرىلەتتى. قازىر كۇنشان ”سىرتقى ساۋداداعى تاڭداۋلى بۇيىمداردى“، ”كۇنشان جاقسى بۇيىمدارىن“ كورمەگە قويىپ ساتۋ ارناۋلى اۋماعىن جەدەل اشىپ، قالا رايونىنداعى ساۋدا شەڭبەرلەرىنىڭ جاپپاي قامتۋىن تەز ارادا جۇزەگە اسىرۋعا كۇش سالۋدا. ”سۋجوۋ 5 - مامىر زات ساتىپ الۋ مەرەكەسى“ جانە ءتۇرلى كورمە سياقتى قيمىلداردى تۇڭعىش رەت وتكىزىپ، ازىق - تۇلىك مايتالماندارى، چىنيۇي مادەنيەت جاسامپازدىعى سياقتى 150 دەن استام كاسىپورىننىڭ ”تۇعىرعا، تىزبەككە، ءىرى ساۋدا ەرەن بازارىنا“ شىعۋىن جەدەل ىلگەرىلەتتى.

كۇنشان ىستەۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويىپ، تىڭعىلىقتى ناتيجە جاراتىپ، جوعارى ساپالى دامۋ جولىندا تاباندىلىقپەن العا باستى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى