ءومىر بويى سۇيىسپەنشىلىك ارناپ، تىنباي كۇرەسەمىز

بۇلت قالىقتاپ، تولقىن كوتەرىلۋدە، بەيدايحى جاسىل جەلەك جامىلىپ، باياۋ سامال ەسەدى.

ەرەكشە ۇسىنىس ۋادەلەسكەندەي ورىندالدى. بيىل 8 - ايدا ءبىر توپ تاڭداۋلى مامان، دارىندىلاردىڭ ۋاكىلدەرى پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۇسىنىسىمەن وسى اراعا كەلىپ جازعى دەمالىس قيمىلىنا قاتىناستى.

كۇشتى قامقورلىق ىستىق مەيىردى سەزىندىردى. تەڭىزدى تاماشالاپ، مالتاۋعا، اۋلانى سەرۋەندەۋگە، كينودان ءلاززاتتانۋعا بولادى... جىل بويى قاجىرلىلىقپەن ەڭبەكتەنگەن ماماندار بۇل ارادا ءارى بوي جازىپ، ءارى ءوزارا اۋىس - كۇيىس جاسايدى.

”ءبىز بۇرىنعىداي وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىكپەن، وتان ءۇمىتىن اقتاۋ جىگەرىمەن جەكە مۇرات تالپىنىسىن مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىمەن، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ىسىمەن توعىستىرامىز“. بۇل − مامانداردىڭ ورتاق جۇرەك ءۇنى.

قامقورلىقتى، تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكتى سەزىنىپ، داۋىرلىك ۇلى ءۇمىتتى اقتادى

”بۇل − ءمانى زور تارتۋ، مەن ونى ماڭگى قاستەرلەيمىن!“ قىپ - قىزىل تاڭبا باسىلعان دەمالىس شاقىرتۋىن العان ساتتە جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى ەسەپتەۋ تەحنيكاسىن زەرتتەۋ ورنى عىلمي كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى سۇن گۋاڭحۇي ماقتانىشپەن بىلاي دەدى: ”پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ قالىڭ زيالىلارعا دەگەن ىقىلاستى قامقورلىعى ءبىز ءۇشىن اسا زور شابىتتاندىرۋ جانە جەبەۋ بولدى“.

پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان مامانداردىڭ، دارىندىلاردىڭ ۋاكىلدەرىن جازعى دەمالىس كەزىندە بەيدايحىعا بارىپ دەمالۋعا ۇسىنىس ەتۋ − پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ دارىندىلار قىزمەتىندەگى ماڭىزدى تۇزىمدىك ورنالاستىرۋى. بيىلعى دەمالىس ”وتانشىلدىق كۇرەستى“ نەگىزگى تاقىرىپ ەتەدى، دەمالىس قيمىلىنا قاتىناساتىن ماماندار نەگىزىنەن جاراتىلىستىق عىلىم، ينجەنەريا تەحنيكاسى، فيلوسوفيا - قوعامدىق عىلىم، مادەنيەت - كوركەمونەر سياقتى سالالاردان كەلگەن.

دەمالىس كەزىندە ماماندار ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى جانە قامقورلىقتى سەزىندى. ”دەمالىس قيمىلى توتەنشە جان - جاقتى ورنالاستىرىلدى. ”دەمالىس قيمىلى توتەنشە جان ـ جاقتى ورنالاستىرىلدى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى مەن مەملەكەتتىك كەڭەس عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنە وسىنشاما ءمان بەرىپ وتىر، ءبىز قاتتى اسەرلەندىك جانە شابىت الدىق“ دەدى حۋنان عىلىم ـ تەحنيكا داشۋەسى تەڭىز ـ مۇحيت كەن بايلىعىن بارلاۋ جابدىقتارى جانە حاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى ورىن بىرلەسكەن ينجەنەريا تاجىريبەحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋان بۋيان.

8 – ايدىڭ 3 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تاپسىرۋىمەن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ورتالىق كوميتەت شۋجيچۋىنىڭ شۋجيى ساي چي بەيدايحىدا جازعى دەمالىسقا كەلگەن ماماندارعا امانداسا بارىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس اتىنان بۇكىل ەلدىڭ ءار شەپ، ءار سالاسىنداعى قالىڭ مامان ـ دارىندىلارعا شىنايى سالەم جولدادى.

ىزگى تىلەك، ىقىلاستى تاپسىرما، شىنايى ءۇمىت مامانداردى ايرىقشا جەلپىندىردى. ”بۇل − پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ دارىندىلارعا جاساعان قامقورلىعى، بارلىعىمىز ەرەكشە تەبىرەنىپ وتىرمىز“. سانشي داشۋەسى مەكتەپ باستىعىنىڭ ورىنباسارى چىڭ فاڭچين بىلاي دەدى: ”ۇلى داۋىرگە العىس ايتامىز، ۇلى ءداۋىردىڭ ءۇمىتىن ءتىپتى دە اقتايمىز، ءبىز قويۋ وتباسى، وتان سۇيىسپەنشىلىگى جانە كۇشتى قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قيىندىقتاردى جەڭىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل قۇرۋعا ءبىر كىسىلىك ۇلەسىمىزدى قوسامىز“.

اۋىس - كۇيىس يدەيالىق جاقتان شابىت بەرىپ، عىلىم - تەحنيكانىڭ شىڭىنا شىعۋ ءۇشىن باتىلدىقپەن كۇرەستى

بۇل جولعى بەيدايحىداعى دەمالىس ماماندار ءۇشىن عىلمي توعىسۋدىڭ، بايلىقتان بىرگە يگىلىكتەنۋدىڭ، ينفورماتسيانى بىرگە ءبولىسۋدىڭ تاپتىرماس ورايى بولدى.

اۋىس - كۇيىس بولسا، يدەيا توعىسادى، جاڭالىق اشۋ سەلبەستىگىنە دە اناعۇرلىم زور مۇمكىندىك تۋىلادى.

”قيۋادان قيىستىق، بۇرىن ەكەۋمىز زەرتتەگەن سالالارىمىز جونىندە قولىمىزدان كەلمەس پە ەكەن دەپ ويلايتىنبىز، بۇگىن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ ءتيىمدى جوبانى تاپقانداي بولدىق، جەتەكشىلىكتىڭ كوبىرەك بولعانى جاقسى ەكەن“، ”ارداقتى اتىڭىزعا ءتانتىمىن، ءسىزدىڭ عىلمي زەرتتەۋ باعىتىڭىزعا بۇرىننان قىزىعاتىنمىن، ءبىراق بۇرىن ۇيرەنەتىن وراي بولمادى، بۇدان كەيىن دە كوپ سەلبەستىك جاساسۋدى ءۇمىت ەتەمىن“... مەيلى جولدا، تاماق ىشكەندە بولسىن، الدە باقشادا، ورمان اراسىندا، تەڭىز قايراڭىندا بولسىن، ماماندار وي الماستىرىپ، تابىستان ورتاق يگىلىكتەندى.

وزدەرىنىڭ زەرتتەۋ سالالارىن تىلگە تيەك ەتكەندە، ماماندار قىزۋ ىنتامەن اڭگىمە شەرتەدى؛ باسقالاردىڭ وي ورتاقتاسۋىنا قۇلاق اسقاندا، ماماندار كىشىپەيىلدىلىكپەن اقىل سۇراپ، سابىرلىلىقپەن ۇيرەنەدى. اۋىس - كۇيىس بارىسىندا ماماندار ءوزارا ۇيرەنۋ، كىشپەيىل، يبالى بولۋ سىندى تاماشا ستيلدى ۇستانىپ، ەلىمىزدىڭ جاڭالىق اشا دامۋ ىستەرىنە كوپتىڭ اقىل - پاراساتىن شوعىرلاندىردى.

”مەن شيپاگەرمىن، ەگەر ءاربىر ماماندا دەنساۋلىق جاعىندا قانداي ماسەلە بولسا، مەن كومەك كورسەتە الامىن. مەن عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جاعىندا ماماندارمەن كوبىرەك اۋىس - كۇيىس جاساپ، ءوزارا توعىسىپ جاڭالىق اشۋ ارقىلى مەديتسينالىق سالاماتتىق جاعىندا اناعۇرلىم زور قامال الۋعا قول جەتكىزۋدى ءۇمىت ەتەمىن“ دەدى استانا مەديتسينا داشۋەسىنە قاراستى بەيجيڭ دوستىق شيپاحاناسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ۋاڭ جىنچاڭ.

باس شۋجي شي جينپيڭ مامان - دارىندىلارعا باستان - اياق كوڭىل ءبولىپ، قامقورلىق جاساپ، دارىندىلار قىزمەتى جونىندە ءبىر قىدىرۋ ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ، مامان - وقىمىستىلاردىڭ ۇسىنىس - پىكىرىن تىڭداۋعا باسا ءمان بەرىپ، ماماندار مەن عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۋاكىلدەرىنە جاۋاپ حات قايتارىپ، قالىڭ مامان دارىندىلاردى جاڭالىق اشۋعا، جاسامپازدىق جاراتۋعا، ەرلىكپەن شىڭعا شىعۋعا ىنتالاندىردى.

”مەن پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ عالىمدارعا دەگەن وسكەلەڭ قۇرمەتىن، عىلىم ىستەرىنە ايرىقشا ءمان بەرەتىندىگىن، سونىمەن بىرگە، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ كوكەي تەستىلىك سەزىمىن، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى وتان ءۇمىتىن اقتاۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن تەرەڭ سەزىندىم“. نانفاڭ عىلىم - تەحنيكا داشۋەسىنىڭ باستىعى، چيڭحۋا داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى شۋە چيكۇن بىلاي دەدى: ”مەيلى بىلىمگە تالپىنۋدا بولسىن، الدە عىلمي زەرتتەۋدەن قامال الۋدا بولسىن، بارلىعىنىڭ وڭاي جولى جوق. 0 دەن 1 گە دەيىنگى جاسامپاز جاڭالىقتار عالىمداردىڭ جۇرەك قانىن سارقا جۇمساۋىن قاجەت ەتەدى، ءبىز ارقالاعان جاۋاپكەرشىلىگىمىز بەن بورىشىمىزدى ونان ارى تانىپ، ۇزاق بارىستا شىڭدالىپ جەتىلۋ بەكىمى مەن تاباندىلىعى ارقىلى شوگەلدىكپەن ىستەپ، بەرىلە زەرتتەپ، جاڭالىق اشۋىمىز كەرەك“.

دەمالىس كەزىندە شۋە چيكۇن پاريج وليمپياداسىنىڭ ايەلدەر تور دوپ جارىسىنىڭ شەشۋشى جارىسىن تاماشالادى، ”جۇڭگو قۇراماسىنىڭ ساڭلاقتارى كەرەمەت ەكەن، دۇنيە جۇزىلىك ساحنادا جوعارى ورەدە جارىسىپ، تاماشا كەلبەتتى ايگىلەدى! بۇل ءبىزدىڭ عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىمىزدى دە حالىقارالىق جارىستا التىن مەدال الىپ قايتۋعا ىنتالاندىرىپ وتىر“ دەدى ول.

ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىنا كوز جىبەرسەك، جاڭالىق اشۋ باستان - اياق ءبىر مەملەكەتتىڭ، ءبىر ۇلتتىڭ دامۋىنىڭ سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشى جانە وندىرگىش كۇشتى جوعارىلاتۋدىڭ شەشۋشى فاكتورى بولىپ كەلەدى. پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى رەفورمانى ونان ارى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ جالپى كورىنىستىك كارتاسىن سىزىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋعا كەڭ ساحنا ازىرلەپ، قالىڭ مامان دارىندىلاردىڭ ءىس تىندىرىپ، يگىلىك جاراتۋى ەڭ تاماشا مەزگىلدى قارسى الدى.

”اعا بۋىن ۇزدىك ماماندارمەن سالىستىرعاندا، قازىرگى عىلمي زەرتتەۋ شارت - جاعدايىمىز كوپ جاقساردى. مەن باتىلدىقپەن جاڭالىق اشىپ، باتىلدىقپەن الدا ءجۇرىپ، وتاندى ءسۇيۋ، كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرىپ، عىلمي زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە تاپجىلماي، قۇلشىنا كۇرەس جاساپ، جاڭالىق اشامىن“ دەدى بەيجيڭ قالا قۇرىلىسى توبىنىڭ باس ينجەنەرى لي جيۋلين.

مۇراگەرلىك ەتۋ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ ، مەملەكەت ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزۋگە بەل بايلادى

”عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى كەدەرگىگە ۇشىرامايتىن، دەن قويا زەرتتەيتىن كەڭ تىنىستى ورتانى اناعۇرلىم كەمەلدەندىرۋ كەرەك“؛

”دۇنيە ءجۇزى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ الدىڭعى لەگىنە جانە دارىندىلار ءبىرىنشى شەبىنە قاداعالاي نازار اۋدارىپ، اناعۇرلىم بەلسەندى، اناعۇرلىم اشىق ۇستانىم ارقىلى ساپالى دانەكەر قالىپتاستىرىپ، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى دارىندىلاردى كەڭىنەن قابىلداۋ كەرەك“؛

”مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق دارىندىلار كۇشىن جەتىلدىرۋ ساياساتىنىڭ ءتۇيىنىن جاس عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىنا قويىپ، ولاردىڭ ۇلكەن تىرەك بولۋىنا، باس رولعا شىعۋىنا شارت - جاعداي ازىرلەۋ كەرەك“؛

…

”دارىندىلار“ دەمالىس كەزىندە ماماندار ءجيى پىكىر اۋىستىرىپ، تالقى جۇرگىزگەن كەزدە ايتقان ءتۇيىندى ءسوز بولدى.

”عىلىم - تەحنيكا ىستەرى ءبىر ۇرپاق ادامداردىڭ قۇلشىنىسىمەن عانا ورىندالا قويمايدى، قايتا ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاپ كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك. ءبىز وزىمىزدەگى عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋمەن بىرگە، وتان ءۇشىن ءتىپتى دە كوپ، ءتىپتى دە ۇزدىك عىلىم - تەحنيكا جاسامپازدىعى دارىندىلارىن تاربيەلەپ، جاس وقۋشىلاردى وتاننىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن، حالىققا قىزمەت ەتەتىن ۇلى مۇرات ورناتۋعا جەتەكتەۋىمىز كەرەك“ دەدى كۇنميڭ جاراتىلىستىق عىلىمدار داشۋەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ياڭ بين.

مامانداردىڭ كۇندەلىكتى قىزمەتتەگى پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن ءتىپتى دە جاقسى تىڭداۋ ءۇشىن، دەمالىس كەزىندە ورتالىق ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى مامانداردى ۇيىمداستىرىپ اڭگىمە ءماجىلىسىن اشتى.

”بۇگىن ءبىز 3 - گرۋپپا، 4 - گرۋپپاداعىلار اڭگىمە ءماجىلىسىن بىرگە اشىپ وتىرمىز، كوپشىلىكتىڭ اقتارىلا سويلەپ، عىلمي زەرتتەۋ، جاڭالىق اشۋ جونىندەگى ويلارىن، دارىندىلار قىزمەتى جونىندەگى ۇسىنىستارىن ورتاعا قويۋىنا بولادى“ دەدى العاشقى اڭگىمە ماجىلىسىندە 3 – ماماندار گرۋپپاسىنىڭ باستىعى، جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى باستىعىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى لي پەيلين.

”شەشۋشى تەحنيكالاردى كۇتىپ وتىرمايمىز، اكەلە دە المايمىز، ءسوز جوق، وزىمىزگە سۇيەنۋىمىز كەرەك“، ”جاڭالىق اشۋ ۋاقىتىن قامتاماسىز ەتكەندىك − جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن قورعاعاندىق“، ”وقۋ - اعارتۋدىڭ دارىندىلاردى باۋلۋداعى نەگىزدىك رولىن ساۋلەلەندىرىپ، دارىندىلاردى باۋلۋ تەبىنىن ارتتىرۋىمىز كەرەك“... تالايلاعان ۇسىنىستاردا ەلىمىزدى عىلىم - تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل ەتىپ قۇرىپ شىعۋدىڭ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگى قامتىلعان؛ تالايلاعان سوزدەر جەكە ادامنىڭ ارمانىن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ بورىشىمەن، جاۋاپكەرشىلىگىمەن توعىستىرۋدى ايگىلەدى.

”مامانداردىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارى تۇگەلدەي باعىتتامالىلىققا يە، ءبىز قىزمەت بارىسىندا مۇقيات زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىق جاراتۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن اناعۇرلىم تاسقىنداتىپ، دارىندىلاردىڭ اركىم ءوز قابىلەتىن، اركىم ءوز ارتىقشىلىعىن ايگىلەۋىنە مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك“ دەدى ورتالىق ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى دارىندىلار قىزمەتى مەكەمەسىندەگى قاتىستى جاۋاپتى جولداس.

دەمالىس اياقتاعاننان كەيىن ماماندار وزدەرىنىڭ قىزمەت ورىندارىنا بارىپ، قاجىرلىلىقپەن زەرتتەۋ جۇرگىزەدى، ولار وتاندى ءسۇيۋ مەن عىلمي زەرتتەۋدى، جەكە مۇرات پەن مەملەكەتتىڭ دامۋىن تىعىز توعىستىرىپ، باستان ـ اياق قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، جانقيارلىقپەن قىزمەت ىستەيدى.

تالاي جىلدان كەيىن ماماندار، بالكىم، بيىلعى بەيدايحىداعى دەمالىستى ەسكە الار، مەيلى كوگالدا سۋرەتكە ءتۇسىپ ەستەلىك قالدىرسىن، الدە اڭگىمە وتكىزىپ، پىكىر اۋىستىرعان كەزدە اقتارىلا اڭگىمەلەسسىن، ءبارى دە ولاردىڭ ءومىر بويى ەستەن كەتپەس تاماشا ەستەمەسى بولىپ تابىلادى. تەڭىز بەتىنە كوز سالساڭىز، اپپاق تولقىن الىسقا قاراي جوڭكىلىپ، ەرلىكپەن ءداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە ءجۇرۋ، عىلىم ـ تەحنيكانىڭ شىڭىنا ەرلىكپەن شىعۋ سىندى كىرشىكسىز اۋەلگى ماقساتقا كۋا بولۋدا، بۇل ماڭگى مەملەكەتتىڭ زور ءىسىن كوكەيدە ساقتاپ، وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزۋگە بەل بايلاعان ادال نيەت ەدى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى