- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
«دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ تۋرالى پىكىر»
2016.04.06 13:51 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
دارىندىلار − ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ ءبىرىنشى بايلىعى. دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمىن رەفورمالاۋ − رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، پارتيا قۇرىلىسى جونىندەگى جۇيەلى رەفورمانىڭ ماڭىزدى مازمۇنى. «ءتورتتى جاپپاي ورىنداۋ» ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، جاڭالىق اشا دامۋ، سايكەستى دامۋ، جاسىل دامۋ، اشىق دامۋ، بىرگە يگىلىككە كەنەلەتىن دامۋ يدەياسىن دايەكتى تياناقتاندىرىپ، «ەكى 100 جىل» كۇرەس نىساناسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىسى مەن مەحانيزمىنە تەرەڭ رەفورما جۇرگىزىپ، دارىندىلاردا قۋاتتى ەل قۇرۋدى جەدەلدەتىپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىق جاساۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ بەلسەندىلىگىن مۇمكىندىگىنشە ىنتالاندىرىپ، ءار تاراپتاعى تاڭداۋلى دارىندىلاردى پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنە جۇمىلدىرۋ قاجەت. دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىس - مەحانيزمىنىڭ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ جونىندە تومەندەگىدەي پىكىر شىعاردىق.
ءبىرىنشى، جەتەكشى يدەيا، نەگىزگى پرينسيپ جانە نەگىزگى نىسانالار
(1) جەتەكشى يدەيا
جۇڭگولىق ەرەكشەلىككە يە سوتسياليزم ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايى مەن پارتيا 18 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، دىڭ شياۋپيڭ نازارياسىن، «ۇشكە ۋاكىلدىك ەتۋ» ماڭىزدى يدەياسىن، عىلمي دامۋ كوزقاراسىن جەتەكشى ەتىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى سوزدەرىنىڭ رۋحىن تەرەڭ دايەكتىلەندىرىپ، بارلىق دارىندىلاردى ورتاق ىسكە جۇمىلدىرۋعا تاباندى بولىپ، دارىندىلار جونىندەگى عىلمي كوزقاراستى بەرىك ورناتىپ، دارىندىلار ءىسىن الدىمەن دامىتۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسىنىڭ زاڭدىلىقتارى مەن دارىندىلاردىڭ جەتىلۋ زاڭدىلىعىن باسشىلىققا الىپ، دارىندىلاردىڭ دامۋىنا تۇساۋ بولاتىن يدەيالىق كوزقاراستار مەن تۇزىلىستىك - مەحانيزمدىك كەدەرگىلەردى تالقانداپ، دارىندىلارعا كەڭ تىنىس بەرىپ، دارىندىلار ءىسىن دامىتۋدىڭ عىلمي، ءبىر ىزگە تۇسكەن، اشىق، قۇشاعى كەڭ، ءىسى ءونىمدى باسقارۋ جۇيەسىن ورناتىپ، حالىقارالىق باسەكەلەستىك قابىلەتكە يە دارىندىلار ارتىقشىلىعىن قالىپتاستىرۋ.
(2) نەگىزگى پرينسيپ
− دارىندىلاردى پارتيا باسقارۋعا تاباندى بولۋ. پارتيانىڭ يدەيالىق - ساياسي ارتىقشىلىعىن، ۇيىمدىق ارتىقشىلىعىن جانە بۇقارامەن تىعىز بايلانىس جاساۋ ارتىقشىلىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، پارتيانىڭ دارىندىلار قىزمەتىنە باسشىلىعىن ونان سايىن كۇشەيتىپ جانە جاقسارتىپ، دارىندىلاردى پارتيا باسقارۋدىڭ باسشىلىق ءتۇزىلىسى مەن قىزمەت جاعدايىن جەتىلدىرىپ، دارىندىلاردى پارتيا باسقارۋدىڭ ءادىس - امالدارىن جاڭالاپ، دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىسى مەن مەحانيزمىنە تەرەڭ رەفورما جۇرگىزۋگە بەرىك ساياسي جانە ۇيىمدىق كەپىلدىك ازىرلەۋ كەرەك.
− دامۋدىڭ جالپى جاعدايىنا قىزمەت ەتۋ. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ سۇرانىسىن ارقاۋ ەتىپ، نازاردى مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالارىنا اۋدارىپ، رەفورمانىڭ وي جۇلگەسى مەن ساياسات - شارالارىن عىلمي تۇردە وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، دارىندىلاردىڭ كولەم، ساپا، قۇرىلىمىنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋمەن سايكەسۋى مەن ۇيلەسۋىن جەبەپ، دارىندىلاردى دامىتۋدىڭ ەكونوميكا، ساياسي، مادەنيەت، قوعام، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىستارىمەن تەرەڭدەي توعىسۋىن ىسكە اسىرۋ.
− بازار باعىتىن كورنەكتىلەندىرۋ. بازاردىڭ دارىندىلار بايلىعىن ۇلەستىرۋدەگى شەشۋشى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ رولىن ءتىپتى جاقسى ساۋلەلەندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ دارىندىلاردى باسقارۋ فۋنكتسياسىنا جەدەل بۇرىلىس جاساپ، كادرلاردى پايدالانۋشى سۋبيەكتىلەردىڭ دەربەستىگىن قامتاماسىز ەتىپ جانە تياناقتاندىرىپ، دارىندىلاردىڭ تىك جانە كولدەنەڭ باعىتتار بويىنشا جىلجۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، دارىندىلاردى باعالاۋ، اۋىستىرۋ، ىنتالاندىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىق جاساۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ بەلسەندىلىگىن مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا ىنتالاندىرىپ جانە بوساتىپ، دارىندىلاردىڭ ءوز قابىلەتتەرىن تولىق ىسكە اسىرۋىنا، ءوز ارتىقشىلىقتارىن كورسەتۋىنە، تيەسىلى تابىسقا قول جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، دارىندىلاردىڭ قۇنىن تولىق قۇرمەتتەۋ جانە ىسكە اسىرۋ.
− تۇرلەر بويىنشا شارا قولدانۋدى ايگىلەۋ. ءتۇرلى سالالار مەن كاسىپتەردىڭ ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ، ءىس جۇزىندىك جاعدايدى تياناق ەتۋگە تاباندى بولىپ، ناقتى ماسەلەگە ناقتى تالداۋ جاساپ، رەفورمانىڭ باعىتتامالىلىعىن، دالدىگىن كۇشەيتۋ. دارىندىلاردى باسقارۋدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان اكىمشىلىك، «لاۋازىمدىق ارتىقشىلىق» جايتتەرىن تۇزەتىپ، عىلمي زەرتتەۋ، وقىتۋ قۇرىلىمدارىنداعى پاندىك باسشى قىزمەتكەرلەر مەن تەحنيكالىق دارىندىلاردى باسقارۋدا پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنداعى باسشى كادرلاردى باسقارۋ ءادىسىن كوشىرىپ پايدالانۋدان ساقتانۋ.
− دارىندىلار ءىسى بويىنشا ايقارا ەسىك اشۋ. عالامدىق نازار جانە ستراتەگيالىق كوزقاراس ۇستانىپ، ىشكى - سىرتقى دارىندىلار بايلىعىن تولىق يگەرىپ جانە پايدالانىپ، حالىقارالىق دارىندىلار باسەكەسىنە ىرىقتى تۇردە ات سالىسىپ، دارىندىلاردى دايىنداۋ، تارتۋ، پايدالانۋدىڭ ءتىپتى اشىق، ءتىپتى يكەمدى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردى وڭىرگە بولمەي ەنگىزىپ، دارىندىلاردى بوداۋسىز تاربيەلەپ، دارىندىلاردى شەكتەۋسىز پايدالانىپ، دارىندىلاردى تارتۋ، ورنىقتىرۋ، اۋىستىرۋ، پايدالانۋ جۇمىستارىن ويداعىداي جۇرگىزۋ.
(3) باستى نىسانالار
رەفورمانى تەرەڭدەتۋ ارقىلى 2020 - جىلى دارىندىلاردى دامىتۋ ءتۇزىلىس مەحانيزمىنىڭ ماڭىزدى سالالارىندا جانە شەشۋشى بۋىندارىندا تىڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتكىزىپ، دارىندىلاردى باسقارۋ ءتۇزىلىسىن ءتىپتى دە عىلمي، ۇتىمدى، دارىندىلاردى باعالاۋ، دارىندىلاردى اۋىستىرىپ تۇرۋ، ىنتالاندىرۋ مەحانيزمىن ءتىپتى دە كەمەلدى، بۇكىل قوعامنىڭ دارىندىلاردى تانيتىن، ايالايتىن، قۇرمەتتەيتىن، دارىندىلاردى جۇمىسقا قوياتىن اۋقىمىن ءتىپتى دە كۇشتى ەتىپ، سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعى تۇزىلىسىنە ۇيلەسەتىن، كەز كەلگەن ادامنىڭ ءبارى دارىندى بولا الاتىن، كىم - كىمدە ءوز دارىنىن تولىق كورسەتە الاتىن ساياساتتىق، زاڭدىق جۇيە جانە قوعامدىق ورتا قالىپتاستىرۋ.
ەكىنشى، دارىندىلاردى باسقارۋ ءتۇزىلىسى رەفورماسىن ىلگەرىلەتۋ
(4) ۇكىمەتتىڭ دارىندىلاردى باسقارۋ قىزمەتىنە بۇرىلىس جاساۋ. ۇكىمەت پەن قوعامدى، ۇكىمەت پەن ءىسورىندارىن اجىراتۋ جانە باسقارۋ مەن جۇمىس جۇرگىزۋدى اجىراتۋ تالابى بويىنشا، ۇكىمەتتىڭ دارىندىلاردى ماكرولىق جاقتان باسقارۋ، ساياسات - زاڭداردى بەلگىلەۋ، الەۋمەتتىك قىزمەت، باقىلاۋ، قامتاماسىز ەتۋ سياقتى قىزمەتتەرىن كۇشەيتۋ. دارىندىلاردى باسقارۋ تاراۋلارىنىڭ قۇرىلىمىن ىقشامداپ، ۇقىعىن تومەنگە بەرۋدى ىلگەرىلەتىپ، ادام ىستەتۋشى سۋبيەكتىلەردىڭ ارتىق كيلىگۋىن جوعالتىپ، ۇكىمەتتىڭ دارىندىلاردى باسقارۋ، ولارعا قىزمەت كورسەتۋ بيلىگى ءتۇزىمى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ءتۇزىمىن ورناتىپ، دارىندىلاردى جۇمىسقا قابىلداۋ، باعالاۋ، اۋىستىرىپ تۇرۋ سياقتى بۋىندارداعى اكىمشىلىك تەكسەرىپ بەكىتۋلەردى جانە اقىلى نىسانداردى اداقتاۋ جانە ارناعا ءتۇسىرۋ.
(5) ادام ىستەتۋشى سۋبيەكتىلەردىڭ دەربەس بيلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە تياناقتاندىرۋ. ادام ىستەتۋشى سۋبيەكتىلەردىڭ دارىندىلاردى تاربيەلەۋ، تارتۋ جانە ىستەتۋدەگى جەتەكشىلىك رولىن تولىق ىسكە قوسىپ، مەملەكەت يەلىگىندەگى كاسىپورىن، جوعارى وقۋ ورىندارى، عىلمي ينستيتۋتتار سياقتى كاسىپورىن، ءىسورىندار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ادام ىستەتۋدەگى دەربەس بيلىگىن جاپپاي تياناقتاندىرۋ. ءىسورنى شتاتىن باسقارۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشىپ، شارتقا ۇيلەسەتىن، الەۋمەت يگىلىگى بويىنشا 2 - توپتاعى ءىسورىنداردا ەستەلىك الۋ جۇيەسىمەن باسقارۋدى بىرتىندەپ ىسكە اسىرۋ. ءىسورىندارىنىڭ قىزمەت ورىندارىن باسقارۋ ۇلگىسىن جاقسارتىپ، ديناميكالىق رەتتەۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردىڭ جالاقىسىن كەلىسىپ بەلگىلەۋ سياقتى ءبولىس ادىستەرىندە ىزدەنىس جاساۋ.
(6) دارىندىلاردى باسقارۋ جانە ولارعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ بازار ۇلگىسىندەگى، قوعامداستىرىلعان جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. ءبىر تۇتاس، اشىق دارىندى بازارى جۇيەسىن قۇرىپ، دارىندىلار جونىندەگى سۇرانىس پەن ۇسىنىس، باعا جانە باسەكە مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. دارىندىلارعا الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ قۇرىلىمدارىنىڭ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. ماماندىق، سالالىق دارىندىلار بازارىن كۇش سالا دامىتىپ، جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى جۇمىسقا تارتۋشىلار سياقتى ماماندانعان قىزمەت قۇرىلىمدارىن دامۋعا ىنتالاندىرىپ، دارىندىلارعا قىزمەت كورسەتۋ كاسىبىنە رۇقسات بەرۋ شەكتەمەسىن بوساتۋ. ءتۇرلى كاسىپتىك قوعامدىق ۇيىمداردى جانە دارىندىلارعا دەلدالدىق قىزمەت كورسەتۋ قۇرىلىمدارىن بەلسەنە دامىتىپ، دارىندىلاردى باۋلۋ، باعالاۋ، اۋىستىرىپ وتىرۋ، ىنتالاندىرۋ سياقتى ۇكىمەتتەن اۋىسقان فۋنكتسيالاردى ءتارتىپتى قابىلداۋ. بۇلتتىق ەسەپتەۋ مەن ءىرى داتا سياقتى تەحنولوگيالاردان تولىق پايدالانىپ، ادام ىستەتۋشى سۋبيەكتىلەر مەن دارىندىلار ءۇشىن جوعارى ءونىمدى، قولايلى قىزمەت كورسەتۋ. قوعامدىق ۇيىمداردىڭ دارىندىلارعا الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ كولەمىن كەڭەيتۋ. دارىندىلاردىڭ سەنىمدىلىك جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، سەنىمدىلىكتەن ايرىلۋ بويىنشا جازالاۋ مەحانيزمىن ورناتۋ.
(7) دارىندىلاردى باسقاۋدىڭ زاڭدىق قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ. دارىندىلاردى اشۋدى جەبەۋ جانە دارىندىلار بايلىعى بازارى، دارىندىلاردى باعالاۋ، دارىندىلار حاۋىپسىزدىگى سياقتى جاقتارداعى زاڭدار مەن ەرەجەلەردى بەلگىلەۋ. شەتەلدىك دارىندىلاردىڭ جۇڭگوعا كەلىپ جۇمىس ىستەۋىن، ۆيزالارىن، ۋاقىتتىق تۇرۋىن جانە تۇراقتى تۇرۋىن باسقاراتىن زاڭ - ەرەجەلەردى كەمەلدەندىرۋ. دارىندىلاردى باسقارۋدىڭ داۋىرگە ۇيلەسپەيتىن زاڭ - ەرەجەلەرى مەن ساياساتتىق حۇجاتتارىن اداقتاۋ.
ءۇشىنشى، دارىندىلاردى تاربيەلەۋدى قولداۋ مەحانيزمىن جاقسارتۋ
(8) دارىندى تاربيەسىنىڭ باۋلۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشۋ. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ قاجەتتى بەتالىسىن كورنەكتىلەندىرۋ، جوعارى مەكتەپ پاندەرىندە كاسىپتەر، تۇرلەر، دەڭگەي جانە وڭىرلىك ورنالاسۋدىڭ ديناميكالى رەتتەۋ مەحانيزمىن قۇرۋ. كاسىپتەردىڭ دامۋى مەن دارىندىلاردى باۋلۋ، اشۋ جوباسىن ءبىر تۇتاس جوبالاپ، كاسىبي تالانتتىلارعا بولعان مۇقتاجدىق مەجەسىن كۇشەيتىپ، ءتۇيىندى كاسىپتەردەگى، ماڭىزدى سالالارداعى، ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپتەردىڭ دارىندىلارىن باۋلۋدى تەزدەتۋ. دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ تانىمى مەن جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن باۋلۋعا ءمان بەرىپ، جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋدى باعىت ەتكەن دارىندى تاربيەلەۋ مەحانيزمىن بەلسەنە قۇرىپ، ءوندىرۋ، ۇيرەنۋ، زەرتتەۋ، قولدانۋ سايكەسىم تاپقان ادام تاربيەلەۋ ۇلگىسىن كەمەلدەندىرۋ.
(9) ستراتەگيالىق عالىمدار مەن جاڭا تەحنولوگياداعى دارىندىلاردى تاربيەلەۋ، قولداۋ ءتاسىلىن جاقسارتۋ. مەملەكەتتىڭ جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلارىن ەرەكشە قولداۋ جوسپارىن (مەملەكەتتىڭ «مىڭ ادامدىق جوسپارى») زور تەبىنمەن كۇش سالا اتقارىپ، قولداۋ ساياساتىن جاقسارتۋ، قولداۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشۋ. عىلمي، تەحنيكالىق، ينجەنەريالىق مامانداردىڭ سايكەستى جاڭالىق اشۋ مەحانيزمىن قۇرۋ. دارىندىلار ينجەنەريا نىساندارىنىڭ ينفورماتسياسىن باسقارۋ تۇعىرىن ءبىر تۇتاس قۇرىپ، دارىندى ينجەنەريا نىساندارىنىڭ ءتۇرلى عىلمي زەرتتەۋمەن، بازالىق جوبامەن توعىسۋىن ىلگەرىلەتۋ. سۇرىپتاۋ، بىرىكتىرۋ، كۇشىنەن قالدىرۋ، تومەنگە ءتۇسىرۋ تالابىنا مەڭزەس، نىساندى باعالاۋ - تەكسەرۋ، دارىندى باعالاۋ، قۇرىلىمدى سارالاۋ رەفورماسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ.
نەگىزگى زەرتتەۋشى دارىندىلاردى تاربيەلەۋدىڭ ۇزاق، ورنىقتى قولداۋ مەحانيزمىن قۇرۋ. جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپتەر، سونداي - اق ءتۇيىندى سالا، كاسىپورىنداردا شۇعىل تاپشى بولىپ وتىرعان دارىندىلاردى قولداۋ تەبىنىن ارتتىرۋ.
جاڭاشا زەرتتەۋ قۇرىلىمى قۇرىلىسىن قولداپ، دارىندىلاردى زەرتتەۋ باعىتىن، زەرتتەۋ قوسىنىن ءوزى تاڭداپ قۇرۋعا شابىتتاندىرۋ، جاسامپازدىققا قۇرىلعان نەگىزدىك زەرتتەۋ مەن قاجەتكە باعىتتالعان قولدانىلمالى زەرتتەۋدى ورىستەتۋ.
(10) دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەسەتىن زەرتتەپ اشۋ قاراجاتىن باسقارۋ شاراسىن كەمەلدەندىرۋ. زەرتتەپ اشۋ نىساندارىنا مەردىگەر شاقىرۋ ءتۇزىمىن رەفورمالاۋ، جاقسارتۋ، باسەكەلى قارجى مەن ورنىقتى قولداۋ قاراجاتىنا سايكەستى قارجى قوسۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، زەرتتەپ اشۋ نىساندارىنىڭ نىسان تۇرعىزۋ، باعالاۋ، وتكىزىپ الۋ عىلمي دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ. عىلمي زەرتتەۋ قاراجاتىن باسقارۋ ءتۇزىمىن اناعۇرلىم رەفورمالاپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ قۇنى مەن ەرەكشەلىگىن تولىق ايگىلەيتىن قاراجاتتى پايدالانۋ باسقارۋ شاراسى جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. زەرتتەۋ نىساندارىنىڭ ءىشىنارا قاراجاتتارىن رەتتەۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ ۇقىعىن تومەنگە بەرۋ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋىنا ءتيىمدى بولعان قاراجاتتىق قارجى باقىلاۋ ءتاسىلىن اتقارۋ. كاسىپورىنداردىڭ زەرتتەپ اشۋ قاراجاتىن ۇستەمەلەۋ، تارتىپ قالۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ. فيلوسوفيالىق، قوعامدىق عىلىمداردىڭ زەرتتەۋ تابىسىنا سوڭعى ساتىدا قارجىلاي كومەك بەرۋ جانە سيلاۋ، شابىتتاندىرۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ جونىنەن ىزدەنىس جاساۋ.
(11) كاسىپورىنشىلاردىڭ جەتىلۋ ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ. كاسىپورىنشىلاردىڭ جەتىلۋ زاڭدىلىعىنا قۇرمەت ەتىپ، ولاردىڭ تاربيەلەنۋ اياسىن كەڭەيتۋ. كاسىپورىنشىلاردىڭ سونى شەشىم جاساۋ، جاڭالىقشىل دارىندىلاردى ۇيىستىرۋ، جاڭالىق اشۋ بايلىقتارىن رەتتەۋىنە پايدالى جاڭاشا مەحانيزم قۇرۋ. كاسىپورىنشىلاردىڭ مال - مۇلىك ۇقىعى مەن جاڭالىق اشۋدا كەنەلگەن تابىسىن زاڭ بويىنشا قورعاپ، كاسىپورىنشىلارعا قۇرمەت ەتۋ، كوڭىل ءبولۋ، كەشىرىمشىل بولۋ، قولداۋ كورسەتۋ سىندى قوعامدىق مادەنيەت ورتاسىن اناعۇرلىم قالىپتاستىرۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ تيجارات، باسقارۋشى دارىندىلارىن بازارعا يكەمدەۋ نەگىزىندە تاڭداپ قابىلداۋ سالىستىرماسىن ۇيلەسىمدى جوعارىلاتىپ، ءتۇرلى كاسىپورىن دارىندىلارىنىڭ اۋىس - كۇيىس ارناسىن اشۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ كاسىبي ديرەكتور ءتۇزىمىن قۇرۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىرىن زەرتتەپ بەلگىلەۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ تيجارات جۇرگىزۋ، دارىندىلاردى باسقارۋداعى باياندى، شابىتتاندىرۋ شارالارىن كەمەلدەندىرۋ.
(12) ءوندىرىس پەن عىلمي زەرتتەۋ ۇشتاسقان، مەكتەپ پەن كاسىپورىن سەلبەسكەن تەحنيكاعا جەتىك دارىندىلاردى تاربيەلەۋ ۇلگىسىن قۇرۋ. جۇڭگو جاسايتىن، جۇڭگو تاپقىرلاعان تەحنيكالىق قابىلەتتىلەر قوسىنىن بار كۇشپەن جەتىلدىرىپ جانە ولاردى قولداپ، وسىزاماندانعان كاسىبي تاربيە جۇيەسىن جىلدام قۇرىپ، تەحنيكاعا جەتىك دارىندىلاردى تاربيەلەۋدىڭ قۇرىلىمدىق رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، ءبىر تۇتاس سايكەسۋدى كۇشەيتىپ، قىزمەتتە بىرىككەن كۇش قالىپتاستىرۋ. تەحنيكالىق دارىندىلاردى تاربيەلەۋ، باۋلۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشىپ، كاسىپورىن مەن كاسىبي مەكتەپتەردىڭ تەحنيكاعا جەتىك دارىندىلاردى باۋلۋداعى «قوس سۋبيەكتىگە» اينالۋىن جەبەپ، مەكتەپ پەن كاسىپورىننىڭ بىرلەسىپ تاربيەلەۋ سىناق ءتۇيىنىن اشۋ. تەحنيكاعا جەتىك دارىندىلاردى شابىتتاندىرۋ شاراسىن زەرتتەپ بەلگىلەپ، كاسىپورىنداردىڭ اعا تەحنيك ءتۇزىمىن قۇرۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ، جىلدىق ەڭبەكاقى ءتۇزىمىن، جارنا ۇقىعى ءتۇزىمىن، كەسىكتى ساۋدا ۇقىعى ءتۇزىمىن سىناق رەتىندە اتقارۋ. كاسىبي ديقانداردى سۋبيەكتى ەتكەن اۋىل - قىستاق قولدانىلمالى تەحنيكاسىن يگەرگەن دارىندىلاردى باۋلۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ەڭبەك − داڭق، تەحنيكا − قۋات - بايلىق، جاسامپازدىق − ۇلى دەيتىن ءداۋىر سالتىن اسقاقتاتىپ، تەحنيكالىق شەبەر دارىندىلاردىڭ ەكونوميكالىق مامىلەسى مەن قوعامدىق ورنىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ.
(13) جاس، تاڭداۋلى دارىندىلاردىڭ قابىلەتىمەن تانىلۋىن جەبەۋ. جاسىنا قاراۋ، مۇلتىكسىز بولۋ دەيتىن كونە كوزقاراستى تالقانداپ، جاس تاڭداۋلى تالانتتىلاردى تاربيەلەۋدى مىقتى يگەرۋ. جاس دارىندىلاردى قولداۋ شاراسىن اقاۋسىزداندىرۋ. وقۋ - اعاتۋ، عىلىم - تەحنيكا جانە باسقادا تۇرلىشە دارىندى ينجەنەريا نىساندارىنىڭ جاس دارىندىلاردى باۋلۋ تەبىنىن كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى دارىندى ينجەنەريا قۇرىلىسىنان جاستارعا ارنالعان نىساندارىن قۇرۋ. پوست دوكتور ءتۇزىمىن رەفورمالاپ، جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورنى، كاسىپورىنداردىڭ پوست دوكتور زەرتتەۋشىلەرىن قابىلداۋ، باۋلۋداعى تىرەكتى رولىن ساۋلەلەندىرۋ، مۇمكىندىگى بولعان پوست دوكتور زەرتتەۋ پۋنكتىنىڭ ءوز الدىنا پوست دوكتور زەرتتەۋشىنى قابىلداۋىنا مۇمكىندىك جاراتۋ. حالىقارالىق ءورىس ارناسىن كەڭەيتۋ، شەتەلدەگى تاڭداۋلى، جاس دارىندىلاردى ەلىمىزگە كەلىپ پوست دوكتور زەرتتەۋىنە قاتىناسۋعا باۋراۋ.
ءتورتىنشى، دارىندىلاردى باعالاۋ مەحانيزمىندە جاڭالىق اشۋ
(14) ادامگەرشىلىگىن، قابىلەتى مەن ناتيجەسىن باعالاۋدى كورنەكتىلەندىرۋ. دارىندىلاردى باعالاۋ مەحانيزمى رەفورماسىن تۇرلەرگە ءبولىپ العا ىلگەرىلەتۋدىڭ جەتەكشى پىكىرىن جاساۋ كەرەك. ءمورالدى دا قابىلەتتى بولۋدان جازباي، دارىندىلاردى قابىلەتىنە، ناتيجەسى مەن ۇلەسىنە ساي باعالاۋعا دەن قويىپ، ماعلۇمات، قىزمەت اتاعى، عىلمي ماقالا سياقتىلارعا عانا قاراۋ نىسايىن جەڭۋ كەرەك. عىلمي ماقالا سياقتىلاردى قولدانىلمالى دارىندىلاردى باعالاۋداعى شەكتەۋ سيپاتتى شارت ەتپەۋ قاجەت. ورتا، باستاۋىش مەكتەپ وقىتۋشىلارى، امبەباپ شيپاگەر سياقتى قىزمەت ورىندارىنىڭ ەرەكشەلىگىنە ۇيلەسەتىن دارىندىلاردى باعالاۋ مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك.
(15) دارىندىلاردى باعالاۋ، تەكسەرۋ فورماسىن جاقسارتۋ. ۇكىمەت، بازار، كاسىپتىك ۇيىم، ادام ىستەتۋشى ورىن سياقتى كوپ نەگىزدى باعالاۋ سۋبيەكتىلەرىنىڭ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، دارىندىلاردى باعالاۋدىڭ عىلمي، قوعامدانعان، بازارلانعان مەحانيزمىن جەدەل ورناتۋ كەرەك. نەگىزدىك زەرتتەۋشى دارىندىلاردا كاسىپتەستەردىڭ عىلمي باعاسىن نەگىز ەتۋ، قولدانىلمالى زەرتتەۋ مەن تەحنيكالىق اشۋشى دارىندىلاردا بازار باعاسىن كورنەكتىلەندىرۋ، فيلوسوفيالىق، قوعامدىق عىلىم دارىندىلارىندا قوعامدىق باعانى باسا دارىپتەۋ؛ حالىقاراداعى ۇقساس كاسىپتىك باعانى ەنگىزۋگە دەن قويۋ كەرەك. قولدانىلمالى تيپتىك دارىندىلاردى باعالاۋدا كاسىپتىڭ ەرەكشەلىگىنە ساي قابىلەت پەن ناتيجە بەتالىسىن كورنەكتىلەندىرۋ؛ باعالاۋشى مامانداردىڭ ساندى مالىمەت قويما قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ، باعا جاۋاپكەرشىلىك ءتۇزىمى مەن سەنىمدىلىك ءتۇزىمىن ورناتۋ كەرەك. نەگىزدىك زەرتتەۋشى دارىندىلاردى باعالاۋ، تەكسەرۋ پەريودىن لايىقتى ۇزارتۋ كەرەك.
(16) قىزمەت اتاعى ءتۇزىمى مەن كاسىپتىك تولىمدىلىق ءتۇزىمىن رەفورمالاۋ. قىزمەت اتاعى ءتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، باعالاۋدىڭ عىلمي ورەسىن جوعارىلاتۋ كەرەك. قىزمەت اتاعى ءتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ پىكىرىن زەرتتەپ العا قويۋ قاجەت. ادام ىستەتۋ سۋبيەكتىنىڭ قىزمەت اتاعىن باعالاۋداعى جەتەكشى رولىن كورنەكتىلەندىرۋ، قىزمەت اتاعىن باعالاۋدىڭ ۇقىق شەگىن لايىقتى تۇراقتاندىرۋ جانە تومەنگە بەرۋ، جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ جانە مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ءوز الدىنا باعالاۋىن جەبەۋ كەرەك. قىزمەت اتاعىنا بايلانىستى شەتەل ءتىلى ەمتيحانى مەن كومپيۋتەر قولدانۋ قابىلەتى ەمتيحانى جونىندە ءبىر تۇتاس تالاپ قويماۋ؛ جوعارى دارەجەلى دارىندىلاردىڭ، شۇعىل قاجەت بولىپ وتىرعان تاپشى دارىندىلاردى قىزمەت اتاعىنا تىكەلەي ۇسىنىس ەتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ؛ جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن ەكونوميكالىق ۇيىمدار مەن قوعامدىق ۇيىمدارداعى دارىندىلاردىڭ قىزمەت اتاعىن باعالاتۋعا ءوتىنىش ەتۋ جولدارىن ىركىلىسسىزدەندىرۋ؛ رۇقسات ەتۋ تۇرىندەگى كاسىپتىك تولىمدىلىقتى اداقتاۋ، ازايتۋ ءارى قاتاڭ باسقارۋ، دەڭگەي، ورە تۇرىندەگى كاسىپتىك تولىمدىلىقتى باعالاۋدى بازارعا، قوعامعا ويىستىرۋ؛ شۇعىل قاجەت بولىپ وتىرعان تاپشى دارىندىلاردىڭ كاسىپتىك تولىمدىلىق تالابىن جەڭىلدەتۋ كەرەك.
بەسىنشى، دارىندىلاردىڭ كەدەرگىسىز اينالىم جاساۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ
(17) دارىندىلاردىڭ اينالىم جاساۋىنداعى كەدەرگىلەردى جويۋ. نوپوس، ءوڭىر، سالاۋات، وقۋ تاريحى، كادرلىك قاتىناس سياقتى شەكتەۋلەردى بۇزىپ، ادام كۇشى بايلىعىنىڭ لايىقتى اينالىم جاساۋىن، ءونىمدى جايعاسۋىن جەبەۋ؛ جوعارى دارەجەلى دارىندىلاردى، شۇعىل قاجەت بولىپ وتىرعان تاپشى دارىندىلاردى الدىمەن نوپوسقا قوندىرۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ؛ كادرلىق ارحيۆتى باسقارۋ بويىنشا قىزمەت وتەۋدى ينفورماتسيالاندىرۋ قۇرىلىسىن جەدەلدەتۋ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ قاتىناسىن كوشىرۋ، جالعاستىرۋ ءادىسىن كەمەلدەندىرۋ، دارىندىلاردىڭ رايون، كاسىپ، ءتۇزىلىس اتتاپ اينالىم جاساۋىنا قولايلى شارت - جاعداي ازىرلەۋ كەرەك.
(18) پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنداعى، كاسىپورىن، ءىسورىندارىنداعى، قوعامنىڭ ءارقايسى جاقتارىنداعى دارىندىلاردىڭ اينالىم جاساۋ جولدارىن ىركىلىسسىزدەندىرۋ. جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن ەكونوميكالىق ۇيىمدار مەن قوعامدىق ۇيىمدارداعى تاڭداۋلى دارىندىلاردى پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنا، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندارعا، ءىسورىندارىنا ەنگىزۋدىڭ ساياسات شارالارىن زەرتتەپ جاساپ، كانديداتتاردى يدەيا - ءمورال، كاسىپتىك ساپا، كاسىپپەن شۇعىلدانۋ تاجىريبەسى مەن كاسىپتىك تەحنيكاسى سياقتى جاقتاردان جان - جاقتى ساراپتاۋعا دەن قويۋ كەرەك.
(19) دارىندىلاردىڭ جاپالى، شەكارا، شالعاي وڭىرلەر مەن نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىنە بارۋىن جەبەۋ. دارىندىلاردى جاپالى، شەكارا، شالعاي وڭىرلەر مەن نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىنە بارۋعا شابىتتاندىرۋ جانە جەتەلەۋ پىكىرىن زەرتتەپ العا قويىپ، جاپالى، شەكارا، شالعاي وڭىرلەر مەن نەگىزگى ساتىنىڭ ءبىرىنشى شەبىن دارىندىلارمەن قامتاماسىز ەتۋ ورەسىن جوعارىلاتىپ، ولاردىڭ ساياسي جاقتا ءمان بەرىلۋىنە، قوعامدىق جاقتا قۇرمەتكە بولەنۋىنە، ەكونوميكالىق جاقتا تيىمدىلىككە يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ؛ ەلەۋلى دارىندى ينجەنەرياسى نىساندارىندا جاپالى، شەكارا، شالعاي وڭىرلەرگە لايىقتى بەيىمدەلۋ كەرەك. شەكارا، شالعاي، كەدەي جانە از ۇلت وڭىرلەرىندەگى اۋداننان تومەن ورىنداردىڭ دارىندى قابىلداعاندا شارتتى، تالاپتى لايىقتى جەڭىلدەتۋىنە بولادى. باتىس بولىكتەگى رايونداردى، شىعىس سولتۇستىكتەگى رايونداردى، شەكارا، شالعاي وڭىرلەردى، از ۇلت وڭىرلەرىن، بايىرعى توڭكەرىستىك ورىنداردى دارىندىلار ءىسىن كوركەيتۋ قورىن قۇرۋعا شابىتتاندىرۋ؛ شىعىس، ورتا بولىكتەگى رايونداردىڭ باتىس بولىكتەگى رايونداردىڭ دارىندىلار ءىسىن كوركەيتۋىنە باعىتتامالى كومەكتەسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.
التىنشى، دارىندىلاردى جاڭالىق جاساۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋعا شابىتتاندىرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتۋ
(20) جاڭالىق جاساۋ جەمىستەرىن ءبىلىم مەنشىك ۇقىعى جاعىنان قورعاۋدى كۇشەيتۋ. ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن قورعاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، كاسىپتىك تاپقىرلىق ەرەجەسىن جەدەل العا قويۋ؛ ساۋدا فورماسى، مادەنيەت جاسامپازدىعى سىندى جاڭالىق اشۋ جەمىستەرىن قورعاۋ ءادىسىن زەرتتەپ بەلگىلەۋ؛ جاڭالىق اشۋشى دارىندىلاردىڭ ۇقىعىن قورعاۋىنا كومەك بەرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ؛ دارىندىلاردى ەنگىزۋ، پايدالانۋ بارىسىنداعى ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن ساراپتاۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ءبىلىم مەنشىك ۇقىعى حاۋىپ - قاتەرىنىڭ الدىن الۋ؛ ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن كەپىلگە قويىپ، قارجى توپتاۋ سىندى فينانستىق قىزمەت وتەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋىن قولداۋ كەرەك.
(21) جاڭالىق اشۋشى دارىندىلاردى شابىتتاندىرۋ سەرپىنىن ارتتىرۋ. جوعارى مەكتەپتەرگە، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنا عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىنەن پايدالانۋ، ىڭعايلاۋ، پايداسىن باسقارۋ بيلىگىن بەرۋ كەرەك، مەملەكەت قورعانىسىنا، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە، مەملەكەت مۇددەسىنە، كەلەلى قوعامدىق يگىلىككە ساياتىن ىستەردەن باسقاسىن اكىمشىلىك باسقارۋ تاراۋلارى ەندىگارى تەكسەرىپ بەكىتپەيدى نەمەسە ەستەلىككە المايدى. عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىنىڭ باعاسىن كەلىسىم ارقىلى بەكىتۋگە، تەحنيكالىق بازارعا شىعارىپ ساۋداعا سالۋىنا، باسەكەلەستىرىپ ساتۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى وتكەرمەلەپ بەرۋىنە، كادەگە جاراتۋىنا جول بەرۋ؛ عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ كىرىس ءبولىسى ساياساتىن كەمەلدەندىرىپ، جاڭالىق اشۋعا كوشباسشى دارىندىلارعا زاڭ بويىنشا، ءتىپتى، كوپ ادام، قازىنا، مۇلىك ۇلەستىرۋ ۇقىعىن، تەحنيكالىق جۇيەنى بەلگىلەۋ ۇقىعىن بەرىپ، ءبىلىم قۇنىن ارتتىرۋدى بەتالىس ەتكەن شابىتتاندىرۋ مەحانيزمىن اتقارۋ؛ بازاردىڭ باعالاۋ فاكتورلارىنىڭ ۇلەسىن جانە قوسقان ۇلەسىنە قاراي ءبولۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ؛ مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن، ءىسورىن دارىندىلارىن جارنا ۇقىعى، مەرزىمدىك ۇقىعى بويىنشا شابىتتاندىرۋ ساياساتىن زەرتتەپ بەلگىلەپ، جارنا ۇقىعى، مەرزىمدىك ۇقىعى بويىنشا شابىتتاندىرۋ ساي كەلمەيتىندەرىنە باسقا شابىتتاندىرۋ شارالارىن اتقارۋ؛ جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىندا باسشىلىق مىندەت وتەيتىن عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىنا اقشالاي جانە جارنا ۇقىعى بويىنشا شابىتتاندىرۋ، باسقارۋ ءادىسىن قاراستىرۋ كەرەك. دارىندىلاردى سيلاۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ قاجەت.
(22) دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋىن، شارۋاشىلىق قۇرۋىن شابىتتاندىرۋ جانە قولداۋ. جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى سياقتى ءىسورىندارداعى عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ قىزمەتىنەن شەگىنىپ شارۋاشىلىق قۇرۋىنا قاراتا ساياساتتىق شارا بەلگىلەۋ كەرەك. جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ عىلمي زەرتتەۋشىلەرى ءوزى تۇرعان ورىننىڭ ماقۇلداۋىن السا بولعانى، عىلىم - تەحنيكا سيپاتتى كاسىپورىنداردا قوسىمشا قىزمەت وتەۋىنە نەمەسە بەلگىلەمە بويىنشا ەڭبەكاقى الۋىنا بولادى. جوعارى مەكتەپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ بەلگىلى سالىستىرمادا جىلجىمالى قىزمەت ورنىن بەلگىلەۋىنە رۇقسات ەتۋ، جاڭالىق اشۋ جاعىندا امالياتتىق تاجىريبەسى بار كاسىپورىنشىلاردى، عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىن قوسىمشا قىزمەتپەن شۇعىلدانۋعا باۋراۋ؛ تاڭداۋلى دارىندىلاردى كاسىپورىندارعا قاراي شوعىرلانۋعا شابىتتاندىرۋ جانە جەتەكشىلىك ەتۋ؛ حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ دارىندىلاردى باۋلۋ، دارىندىلاردى ەنگىزۋ، دارىندىلاردى ىستەتۋ تاجىريبە - ادىستەرىن قابىلداۋعا ءمان بەرۋ؛ ءتۇرلى جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ باستاپقى تاسىلدەرىن قورىتىندىلاپ، جالپىلاستىرىپ، وزىندىك قۇنى تومەن، قولايلى، اشىق كەلگەن كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ اياسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
جەتىنشى، دارىندىلاردى ەنگىزۋدىڭ، دارىندىلاردى ىستەتۋدىڭ حالىقارالىق باسەكەلىك قۋاتقا يە مەحانيزمىن ورناتۋ
(23) شەتەلدەن دارىندىلار ەنگىزۋ ءتاسىلىن كەمەلدەندىرۋ. دارىندىلاردى ەنگىزۋدىڭ اناعۇرلىم بەلسەندى، اناعۇرلىم اشىق، اناعۇرلىم ءونىمدى ساياساتىن اتقارىپ، شەتەلدەن جوعارى دارەجەلى دارىندىلاردى ەنگىزۋ جوسپارىن (مەملەكەتتىڭ «مىڭ ادامدىق جوسپارى») پارمەندى جۇرگىزىپ، ەسىكتى ايقارا اشىپ، ءبىر سارىندىلىققا بوي ۇرماي، دۇنيە جۇزىندەگى دارىندىلاردى يكەمدىلىكپەن جيۋ؛ مەملەكەتكە شۇعىل قاجەت بولىپ وتىرعان ەرەكشە دارىندىلارعا ارناۋلى جول اشىپ، ەرەكشە ساياسات قولدانىپ، سارالاپ ءداپ باسىپ ەنگىزۋ قاجەت. جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ، تاراۋلاردىڭ، قىزمەتكەر ىستەتەتىن ورىنداردىڭ دارىندىلاردى ەنگىزۋ نىسانىنا قولداۋ كورسەتىپ، يكەمدى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، قوعامدىق كۇشتەردى دارىندىلاردى ەنگىزۋگە ات سالىسۋعا شابىتتاندىرۋ؛ شەتەلدىك وقۋشىلاردىڭ جۇڭگوعا كەلىپ وقۋ ءورىسىن كەڭەيتىپ، شەتەلدەن كەلىپ وقىپ جاتقان وقۋشىلار قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ وقۋ سيلىق اقشاسى كومەگىنىڭ ولشەمىن جوعارىلاتىپ، وقۋ تاۋىسقان اسپيرانتتاردىڭ جۇڭگودا قالىپ قىزمەت ىستەۋىنە قاتىستى ساياساتتار شىعارۋ كەرەك.
(24) قىزمەت جانە قىزمەت وتەۋ تەكشەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. ەنگىزىلگەن دارىندىلارعا تولىق سەنىم ارتۋ، رولدارىن ساۋلەلەندىرۋىنە ەركىندىك بەرۋ، ولاردىڭ مەملەكەتتىڭ جوسپار نىساندارىنا ىشكەرىلەي ارالاسۋىنا، عىلمي زەرتتەۋدەن قامال الۋىنا قولداۋ كورسەتۋ؛ شەتەلدىك عالىمداردىڭ مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكا نىساندارىنا جەتەكشىلىك ەتۋىنە قاتىستى ادىستەردى اقىلداسىپ بەلگىلەۋ كەرەك. دارىندىلاردى ەنگىزۋگە قاتىستى سايكەستى ساياساتتاردى كەمەلدەندىرىپ، ەنگىزگەن دارىندىلاردى مىندەتكە قويۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ، نوپوس قاراستىلىعى، پەرزەنت تاربيەسى سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋ قاجەت. جۇڭگوعا كەلگەن شەتەلدىك دارىندىلاردىڭ ۆيزاسى، تۇراقتاپ تۇرۋى جاعىنداعى شارتتاردى قولايلىلاندىرىپ، راسمياتتاردى ىقشامداپ، قاتىستى مامىلەلەردى تياناقتاندىرىپ، دارىندىلاردى ەنگىزۋدى باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ بايلىعىن رەتتەپ، قۇرىلىم مەن فۋنكتسيانىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك.
(25) دارىندىلاردىڭ سىرتپەن اۋىس - كۇيىس جاساۋ ءورىسىن كەڭەيتۋ. دارىندىلاردى حالىقارالىق عىلمي اۋىس - كۇيىس جانە سەلبەستىك قيمىلدارىنا كەڭ كولەمدە قاتىناسۋىن بارىنشا جەبەپ، قاتىستى باسقارۋ ادىستەرىن كەمەلدەندىرۋ قاجەت. شارت - جاعدايى بار جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىنىڭ، ورىندارىنىڭ، كاسىپورىنداردىڭ شەتەلدەن وقىتۋ قۇرىلىمدارىن، زەرتتەۋ - اشۋ قۇرىلىمدارىن قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، سول جەردىڭ تاڭداۋلى دارىندىلارىن ەنگىزۋىنە جانە ودان پايدالانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ؛ حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ دارىندىلاردى باۋلىپ جەتىلدىرىپ بەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ؛ حالىقارالىق دارىندىلار سەلبەستىگى ۇيىمىن قۇرىپ، دارىندىلاردىڭ حالىقارالىق اۋىس - كۇيىس، سەلبەستىك جاساۋىن جەبەۋ؛ مەملەكەتتىڭ دارىندىلاردىڭ اماندىعىن قورعاۋعا قاتىستى ساياساتتىق شارالارىن اقىلداسىپ بەلگىلەۋ كەرەك.
سەگىزىنشى، دارىندىلاردى الدىمەن دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن ورناتۋ
(26) دارىندىلاردى دامىتۋ مەن ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ تەرەڭدەي توعىسۋىن جەبەۋ. دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشا دامۋعا جەتەكشىلىك ەتۋىنەن جازباي، دارىندىلاردى دامىتۋدى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى جالپىلىق باعالاۋدىڭ كورسەتكىشىنە ەنگىزۋ؛ وڭىرلىك، كاسىپتىك ساياساتتاردان جانە قازىنا، سالىق سۇيمەندەرىنەن امبەباپ پايدالانىپ، دارىندىلار بايلىعىن اشۋ سەرپىنىن كۇشەيتۋ؛ دارىندىلاردى دامىتۋدى مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگيالارىن اتقارۋمەن، كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەۋمەن قاتار جوسپارلاۋدان جازباۋ كەرەك. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» قۇرىلىسى، بەيجيڭ - تيانجين - حىبەيدى سايكەستى دامىتۋ، چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى قۇرىلىسى، «جۇڭگو جاساعان 2025»، ەركىن ساۋدا رايونى قۇرىلىسى، سونداي - اق مەملەكەتتىڭ كەلەلى نىساندارى مەن كەلەلى عىلىم - تەحنيكالىق ينجەنەريالارى سياقتىلاردى دارىندىلار ارقىلى قولداۋ شارالارىن زەرتتەپ جاساۋ؛ دارىندىلارعا قىزمەت وتەۋدى دامىتۋ ساياساتىنا جاڭالىق جاساپ، جەرگىلىكتى ورىنداردى دارىندىلاردى باسقارۋ رەفورماسىنىڭ سىناق تۇيىنىنە ىزدەنىس جاساۋعا شابىتتاندىرۋ جانە قولداۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ «13 - بەسجىلدىق» جوباسىن اتقارۋدى ارقاۋ ەتىپ، وڭىرلىك، كاسىپتىك جۇيەدەگى، سونداي - اق ءتۇيىندى سالالارداعى دارىندىلاردى دامىتۋ جوباسىن جاساۋ؛ ءار تۇردەگى تاڭداۋلى دارىندىلاردى قورعانىس ىستەرىنە ارالاسۋعا شابىتتاندىرىپ، ارميا مەن حالىقتىڭ تەرەڭدەي توعىسپالى دامۋىن جەبەۋ، ارميا مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ دارىندىلاردان، تەحنيكالاردان، جەتىستىكتەردەن ورتاق پايدالانۋ مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك.
(27) كوپ نەگىزدى ۇسىنىلىم مەحانيزمىن ورناتۋ. قازىنالىق شىعىم قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرىپ، دارىندىلاردى دامىتۋعا ۇسىنىلىم مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردى دامىتۋ جاعىنداعى ۇسىنىلىم سەرپىنىن كۇشەيتۋ؛ كەلەلى قۇرىلىس ينجەنەريالارى مەن نىساندارىن اتقارعاندا، دارىندىلاردى باۋلۋ، جەتىلدىرۋ قاراجاتىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ، ورنالاستىرۋ؛ دارىندىلار ينجەنەرياسى نىساندارىنىڭ قازىنالىق قاراجاتتارىن رەتتەپ جانە ولشەمدەستىرىپ، قارجىدان پايدالانۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ؛ دارىندىلاردى دامىتۋدىڭ ارناۋلى قارجىسى، ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ دامۋ قورى، كاسىپ سالالارىنىڭ قارجى قوسۋ قورى سياقتى ۇكىمەتتىك ۇسىنىلىمداردىڭ جەتەكتەۋ جانە جەبەۋ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ۇكىمەت، كاسىپورىن، قوعامنىڭ كوپ نەگىزدى ۇسىنىلىم مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك. دارىندىلاردىڭ كاپيتالمەن، تەحنيكامەن توعىسۋ، سەلبەسۋ ۇلگىسىنە جاڭالىق جاساۋ؛ كاسىپورىنداردى، قوعامدىق ۇيىمداردى دارىندىلار جاعىنداعى ۇسىنىلىمدى مولايتۋعا شابىتتاندىراتىن ساياساتتىق شارالاردى زەرتتەۋ، جاساۋ؛ پەرىشتە قارجى قوسۋىن جانە شارۋاشىلىق قۇرۋعا قارجى قوسۋدى جەتەكتەۋ قورىن قوردالاندىرۋ، فينانس قۇرىلىمدارىن ءونىم جانە مەن قىزمەت وتەۋدەن جاڭالىق اشۋعا شابىتتاندىرىپ، دارىندىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ قارجىسىن سۇيەمەلدەۋ سەرپىنىن كۇشەيتۋ؛ دارىندىلاردىڭ دامۋىنا ءتيىمدى سالىق جاعىندا قولداۋ ساياساتىن تياناقتاندىرىپ، مەملەكەتتىڭ ەرەكشە دارىندىلاردى شابىتتاندىرۋ جانە باۋراۋعا قاتىستى سالىق جاعىندا تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتتارىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.
توعىزىنشى، دارىندىلار قىزمەتىنە باسشىلىقتى كۇشەيتۋ
(28) پارتيانىڭ دارىندىلاردى باسقارۋ قىزمەتى جۇلگەسىن كەمەلدەندىرۋ. پارتكومداردىڭ (پارتيا باسشىلىق گرۋپپالاردىڭ) جالپى جاعدايدى مەڭگەرۋ، ءار جاقتى سايكەستىرۋدەگى باسشىلىق ۇيىتقىلىق رولىن كورنەكتىلەندىرىپ، پارتيانىڭ دارىندىلار قىزمەتىندەگى ءبىر تۇتاس باسشىلىعىن كۇشەيتىپ، ماكرولىق جاعدايدى باسقارۋ، ساياساتتى باسقارۋ، سايكەستىرۋدى باسقارۋ، قىزمەت كورسەتۋدى باسقارۋ مىندەتىن شىنايى اتقارۋ؛ پارتيانىڭ دارىندىلاردى باسقارۋ ءتاسىلى مەن ءادىسىن جاقسارتىپ، دارىندىلار قىزمەتىنىڭ پارتكوم ءبىر تۇتاس باسشىلىق ەتەتىن، ۇيىمداستىرۋ تاراۋلارى باس بولىپ، جالپى جاقتان يگەرەتىن، قاتىستى تاراۋلار ءوز مىندەتتەرىن اتقارىپ، تىعىز سايكەسەتىن، قوعامدىق كۇشتەر ماڭىزدى رول اتقاراتىن جاڭا جۇلگەسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. دارىندىلار قىزمەتىنە باسشىلىق ەتۋ گرۋپپاسىنىڭ قىزمەت مىندەتتەرى مەن قىزمەت ەرەجەلەرىن ونان ارى ايقىنداپ، باسشىلىق قۇرىلىمدى كەمەلدى ەتىپ قۇرىپ، قىزمەتتىك كۇشتەردى مىعىم جاساقتاپ، ماكرولىق جەتەكتەۋ، عىلمي شەشىم قابىلداۋ، ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ سايكەستىرۋ، تياناقتاندىرۋعا قۋزاۋ مەحانيزمىن كەمەلدى ەتىپ قۇرىپ شىعۋ؛ پارتكوم مەن ۇكىمەتتىڭ دارىندىلار قىزمەتىندەگى فۋنكتسيالىق تاراۋلاردىڭ قىزمەت جاۋاپكەرشىلىكتەرىن رەتتەپ، كاسىپتىك، سالالىق دارىندىلار قوسىنى قۇرىلىسىن قاتىستى فۋنكتسيالىق تاراۋلاردىڭ «3 بەلگىلەمە» جوباسىنا ەنگىزۋ كەرەك.
(29) دارىندىلار قىزمەتىنىڭ نىسانالىق جاۋاپكەرشىلىگىن باعالاۋ. ءار دارەجەلى پارتيا، ۇكىمەت باسشىلىق القالارى مەن باسشى كادرلاردىڭ دارىندىلار قىزمەتىنىڭ نىسانالىق جاۋاپكەرشىلىك ءتۇزىمىن ورناتىپ، باعالاۋ كورسەتكىشتەرىن ناقتىلاندىرىپ، باعالاۋ سەرپىنىن ارتتىرىپ، باعالاۋ ناتيجەسىن باسشىلىق القانى وزاتقا باعالاۋدىڭ، كادرلارعا باعا بەرۋدىڭ ماڭىزدى دايەگى ەتۋ؛ دارىندىلار قىزمەتىن پارتيا قۇرىلىسى قىزمەتىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك ءتۇزىمىن تياناقتاندىرۋ جاعدايىنان ەسەپ بەرۋدەگى ماڭىزدى مازمۇن قاتارىنا الۋ كەرەك.
(30) دارىندىلاردى ىنتىماقتاستىرۋ، تاربيەلەۋ، جەتەكتەۋ جانە ولارعا قىزمەت كورسەتۋگە تاباندى بولۋ. ساياسي جاقتان جەتەكشىلىك ەتۋدى جانە ساياسي جاقتان قاتارعا تارتۋدى كۇشەيتىپ، پارتيانىڭ دارىندىلاردى ۇيىمداستىرۋ، شوعىرلاندىرۋ رولىن تولىق كورنەكتىلەندىرۋ؛ پارتكومداردىڭ ماماندارمەن بايلانىس جاساۋ قىزمەتى جونىندەگى پىكىردى بەلگىلەپ، پارتيا، ۇكىمەت باسشى كادرلارىنىڭ دارىندىلارمەن تىكەلەي بايلانىس جاساۋ مەحانيزمىن ورناتۋ؛ ءتۇرلى دارىندىلاردى تاربيەلەۋدى، مەملەكەت جاعدايىن زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، ورتاق تانىم مەن ۇيىسۋ قۋاتىن كۇشەيتۋ كەرەك. مامانداردىڭ شەشىم قابىلداۋعا كەڭەس بەرۋ ءتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، پىكىر - ۇسىنىس بەرۋ ارنالارىن ىركىلىسسىزدەندىرىپ، جاڭاشا اقىل - وي قامبالارىنىڭ رولىن تولىق كورنەكتىلەندىرۋ؛ ەرەكشە ءبىرىنشى شەپتەگى دارىندىلاردىڭ ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ ءتۇزىمىن ورناتۋ جانە كەمەلدەندىرۋ؛ ۇزدىك دارىندىلار مەن قىزمەتتىك تيپتەردى ۇگىتتەۋدى كۇشەيتىپ، دارىندىلارعا قۇرمەت ەتەتىن، جاقسىدان ءتالىم الاتىن قوعامدىق اۋقىم، جاڭالىق اشۋعا شابىت بەرەتىن، ساتسىزدىككە كەڭ پەيىل كورسەتەتىن قىزمەت ورتاسىن، الار يگىلىگى لايىقتى، ارتقى ۋايىمنان ارىلعان تۇرمىس ورتاسىن، اشىق، تەڭ، باسەكە ارقىلى ۇزدىگى وزىپ شىعاتىن تۇزىمدىك ورتا قالىپتاستىرۋ كەرەك.
ءار دارەجەلى پارتكوم مەن ۇكىمەت جاۋاپكەرشىلىك تانىمىن، بورىشتىلىق تانىمىن شىنايى كۇشەيتىپ، يدەيانى بىرلىككە كەلتىرىپ، باسشىلىقتى كۇشەيتۋى، تاراۋلار سايكەسىپ، جوعارى مەن تومەن بىرلەسە قيمىلداپ، ءتۇرلى رەفورما مىندەتتەرىنىڭ تياناقتانۋىن ىلگەرىلەتۋى كەرەك. جەر - جەردى، تاراۋلاردى ىڭعايىنا قاراي ءىس كورىپ، پارىقتى رەفورمالىق ىزدەنۋ جۇرگىزۋگە ىنتالاندىرۋ، قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. جەتەكشىلىكتى، باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، دارىندىلار دامۋى جونىندەگى ءتۇزىلىس مەحانيزمى رەفورماسىندا كەزدەسكەن جاڭا جاعدايلار مەن جاڭا ماسەلەلەردى زەرتتەۋ، شەشۋ كەرەك. قاتىستى جاقتار مىندەت بويىنشا جۇمىس ءبولىسى جوباسىن بەلگىلەۋدى تەزدەتىپ، ءتۇرلى رەفورما اياق الىستارىنىڭ ورنالاسۋىن ايقىنداۋ كەرەك. جەر - جەر ناقتى جاعدايمەن بىرلەستىرىپ اتقارۋ پىكىرىن اقىلداسىپ بەلگىلەۋ كەرەك. ساياساتقا تۇسىنىك بەرۋ مەن الەۋمەتتىك پىكىردى جەتەكتەۋدى كۇشەيتىپ، بۇكىل قوعام دارىندىلار دامۋى جونىندەگى ءتۇزىلىس مەحانيزمى رەفورماسىنا كوڭىل بولەتىن، قولداۋ كورسەتەتىن تاماشا اۋقىم قالىپتاستىرۋ كەرەك.
كەلۋ قاينارى: شينجياڭ گازەتى - ءتاڭىرتاۋ تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى (پراكتيكانت)
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
