قۇمىلدىڭ ماي كومىرىن جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋ، پايدالانۋ جونىندە اقىل - كەڭەس سۇرادى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ شياڭ
2023.04.11 17:02 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
قۇمىل − ەلىمىزدەگى ماي كومىر بايلىعى مولىنان شوعىرلانعان ءوڭىر.
ماي كومىر تەك كومىر عانا ەمەس، وتە - موتە، كومىر نەگىزىندەگى مۇناي - تابيعي گاز بايلىعى سانالادى. ونى جانار زات دەپ عانا قاراۋ توتەنشە وكىنىشتى. ەگەر ماي كومىر بايلىعىنىڭ ”كومىر“ قۋاتىن جوعارىلاتۋ جۇزەگە اساتىن بولسا، وندا جوعارى دەڭگەيدە، كوپ نەگىزدى، تومەن كومىر قىشقىل گازدى اشۋدى، پايدالانۋدى ىلگەرىلەتۋ، ءسوز جوق، باسىپ وتەتىن جول بولادى.
تاياۋدا شينجياڭ جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوپتەگەن اكادەميكتەرىن، قاتىستى سالالارداعى ايگىلى جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ مامان - وقىمىستىلارىن، سونداي - اق كاسىپورىن ۋاكىلدەرىن ءبىر ارادا باس قوسىپ، قۇمىلدىڭ ماي كومىر بايلىعىنان جوعارى ونىمدىلىكپەن پايدالانۋ جونىندە ەركىن، تەرەڭدەي تالقى ورىستەتىپ، ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، اۆتونوميالى رايوننىڭ ”8 ءىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى“ قۇرىلىسىنا دەم بەرۋ، مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە اقىل - كەڭەس بەرۋگە ۇسىنىس ەتتى.
تاعى ءبىر قارامايلى مۇناي الابىن قۇرعانمەن بارابار
كەڭ ماعىنادان العاندا، كومىر مايىنىڭ ءونىم مولشەرى ％7تەن جوعارى كومىر بايلىعى تۇگەلدەي ماي كومىر دەپ اتالادى. ال قۇمىلداعى ماي كومىردىڭ كومىر مايى ءونىم مولشەرى ورتا ەسەپپەن ％15 − ％10 ارالىعىندا، ەڭ جوعارى بولعاندا ％20كە تايايدى، بۇل دۇنيە جۇزىندە سيرەك كەزدەسەتىن ەرەكشە مول ماي كومىر ءتۇرى.
قازىر قۇمىلدىڭ كومىر كاسىپ سالاسى نەگىزىنەن كومىردى سىرتقا تاسۋ، كومىر ەلەكتر، كومىردەن مەتانول ءوندىرۋدى نەگىز ەتەدى، از بولىگىن جىلۋدان ىدىراتىپ، ساپاسىن جوعارىلاتۋعا پايدالانادى، كاسىپ سالاسى تىزبەگى قىسقا، ەنەرگيا سارىپ ەتۋى جوعارى، ءونىمنىڭ قوسىمشا قۇنى تومەن بولىپ، نەگىزىنەن ءالى دە العاشقى شيكىزاتتى ساتۋ دەڭگەيىندە تۇر. قۇمىل قالاسىنىڭ ورىنباسار باستىعى لي جيانيۇڭ بۇكپەسىز تۇردە بىلاي دەدى: ”قۇمىلدىڭ وزگەشە ماي كومىر بايلىعى باسىمدىعى ءالى تولىق ساۋلەلەندىرىلمەدى“.
مۇنىڭ ىشىندە ساياساتتىق سەبەپتەر دە، كاسىپورىنداردىڭ وزىندىك مۇددەسى دە، ونان دا ماڭىزدىسى، تەحنيكالىق شەكتەمەلەر دە بار.
”قاراپايىمداستىرىپ ايتقاندا، ماي كومىردىڭ قۇرامىنداعى ماي مەن تابيعي گاز ءالى تولىق ايىرىلمادى“. ەگەر وسى ءبىر ءبولىم مۇناي مەن تابيعي گازدى تەحنيكالىق تاسىلمەن الۋعا بولسا، بايلىق باسىمدىعىن كاسىپ سالاسى باسىمدىعىنا جانە ەكونوميكالىق باسىمدىققا اينالدىرۋعا بولاتىن ەدى“، - دەدى جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى لي يادۇڭ.
كەزەكتە ەنەرگيادا قۋاتتى ەل قۇرۋدى جەدەلدەتۋدىڭ ستراتەگيالىق جاعدايىنا مەڭزەس، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى يۇي شۋحۇڭ بىلاي دەپ قارادى: جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگياسىن جانە شينجياڭدى عىلىم - تەحنيكا ارقىلى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىنىڭ تاريحي ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، قۇمىلدىڭ ماي كومىر بايلىعىن ۇيلەسىمدى اشىپ، پايدالانىپ، مۇناي مەن تابيعي گازدى نەگىزگى ءونىم ەتكەن ەرەكشە ماي كومىردى كادەگە جاراتۋدى ىلگەرىلەتۋ − ەل ىشىندەگى مۇناي - تابيعي گازبەن قامداۋدى ارتتىرۋدىڭ، مۇناي مەن تابيعي گازدا سىرتقا يەك سۇيەۋ دەڭگەيىن باسەڭدەتۋدىڭ، مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ستراتەگيالىق بەتالىسى.
قۇمىل قالاسىنىڭ 2022 - جىلعى كومىر بايلىعى ءونىم مولشەرى 120 ميلليون توننا كەلگەن ءوندىرىس كولەمى بويىنشا ەسەپتەگەندە، ءار جىلى قۇمىلدا وندىرىلگەن كومىردىڭ قۇرامىنداعى تاس كومىر مايى بايلىعى 10 ميلليون تونناعا جەتەدى. مۇنان قانداي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى؟ بۇل تاعى ءبىر قارامايلى مۇناي الابىن قۇرعانمەن بارابار.
شەشۋشى تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى جانە كاسىپ سالالاندىرىپ پايدالانۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك
ادەتتەگى مۇناي - تابيعي گازبەن سالىستىرعاندا، ماي كومىر بايلىعىنداعى مۇناي - تابيعي گاز بايلىعىن اشۋ ءتاسىلى ۇقسامايدى، كومىردەگى مۇنايدى نەگىز ەتكەن بايلىقتى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە الۋمەن بىرگە، كومىردى جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى اشۋدى دا جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ”جىلۋمەن ىدىراتۋدى ءبىر تۇلعالاندىرۋ تەحنيكاسى جارامدى دامۋ بەتالىس سانالادى، ونىڭ ونىمدىلىكتى جوعارىلاتىپ، كومىر قىشقىل گازىن ازايتۋىنىڭ كومەسكى كۇشى زور“، - دەدى شينجياڭ شۋانلي قورشاعان ورتانى قورعاۋ ەنەرگيا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ينجەنەرى چىن بۋنيڭ.
لي يادۇڭنىڭ قاراۋىنشا، ماي كومىردى جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋدا، پايدالانۋدا كومىر مايىن جان - جاقتى پايدالانۋدىڭ ءونىمدى جولىن قاراستىرۋ توتەنشە ماڭىزدى. ”اينالمالى ەكونوميكا ۇلگىسىنەن پايدالانىپ، تۇز حيميا ونەركاسىبى جانە كومىر حيميا ونەركاسىبىن بىرلەستىرىپ، حلور گازى جانە كومىر مايىن تولىق رەاكسيالاستىرعاننان كەيىن، تاعى ءبىرسىپىرا اينالدىرۋ بارىسىنان وتكىزۋ ارقىلى قايتا تۋىندايتىن جوعارى ۇستەمە قۇندى حيميالىق ءونىم ءوندىرىپ شىعارۋعا بولادى“، - دەدى لي يادۇڭ.
مەملەكەت ەنەرگيا توبىنىڭ ورىنباسار باس ينجەنەرى، قوسىمشا حيميا ونەركاسىپ سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى يان گوچۇن بىلاي دەپ ۇسىنىس بەردى: قۇمىلدا ”كومىر، مۇناي - تابيعي گاز، ەلەكتر، حيميا“ سىندى جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىنەن ۇلگى كورسەتۋ رايونىن قۇرىپ، كومىردى سۋتەگىن قوسىپ سۇيىلتۋ، كومىردى جىلۋمەن ىدىراتۋ، كومىردى جانامالاي سۇيىلتۋ، كومىردەن تابيعي گاز ايىرۋ سياقتى شەبەرلىك تەحنيكالاردى جان - جاقتى قولدانىپ، بازالاندىرىپ، شوعىرلاندىرىپ ۇلكەن باقشا رايونىن ورنالاستىرىپ، ”كومىر الابىن“ ”مۇناي - تابيعي گاز الابىنا“ اينالدىرۋ كەرەك.
كومىردەن تابيعي گاز الۋ وزىق تەحنيكاسىن اشۋ، كومىر حيميا ونەركاسىبى مەن جاڭا ەنەرگيانىڭ بايلانىستى دامۋى، كومىر نەگىزدى وزىق كومىرتەگى ماتەريالدارىن جاساۋ، تومەن سورتتى كومىردى جىلۋدا ىدىراتىپ جەڭىل ارەن جانە كومىرتەگى نەگىزدى ماتەريال جاساۋ... نەگىزگى نازاريانى جانە جاڭا تەحنيكالىق ىزدەنىستى ارقاۋ ەتىپ، ماماندار ءوز كاسىپ سالالارىنا بايلانىستىرىپ، ماي كومىردى جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋ، پايدالانۋ جونىندە مول تۇسىنىك جاسادى.
”نازاريالىق جاقتان العاندا، ماي كومىردى جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋدىڭ، پايدالانۋدىڭ جوسپار - جوباسى از ەمەس. دەگەنمەن ماي كومىردىڭ قالىپتاسۋىندا ەرەكشە گەولوگيالىق تاريحي وزگەرۋ بارىسى جانە گەولوگيالىق شارت - جاعداي بولادى، تۇرلىشە داۋىردە، تۇرلىشە وڭىردە، اۋەلى، ۇقساس داۋىردە ۇقساماعان كومىر قاباتىنىڭ بايلىق جاعدايىندا كورنەكتى پارىق ساقتالادى“، - دەدى يۇي شۋحۇڭ، - ”سوندىقتان ناقتى اتقارۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ ناقتى فاكتورلاردى ويلاسۋ، قاتىستى شەبەرلىك تەحنيكاسىن اناعۇرلىم تەرەڭدەتۋ، كەمەلدەندىرۋ قاجەت“.
تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تاجىريبەحانادان ءوندىرىس جەلىسىنە جەتكەندە عانا، جاڭالىق اشۋدىڭ قۇنىن شىن مانىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
تەحنيكالىق زەرتتەۋگە ءمان بەرۋمەن بىرگە، مۇنىڭ ءونىمدى تۇردە رەال وندىرگىش كۇشكە اينالاتىن - اينالمايتىندىعىنا دا ءمان بەرۋ كەرەك. چىن بۋنيڭ: ”عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن كادەگە جاراتۋ جانە كاسىپ سالالاندىرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ جاعىندا دا كورنەكتى سەرپىلىسكە قول جەتكىزۋ كەرەك“، - دەدى.
ماڭىزدى فاكتورلار قامتاماسىزدىعىن كۇشەيتىپ، جوعارى ساپالى دامۋعا كۇش - قۋات توپتاۋ كەرەك
”اكادەميكتەردىڭ، مامانداردىڭ ماي كومىردەن پايدالانۋ مولشەرىن جوعارىلاتۋ، كوكس مايىن جيناۋ مولشەرىن جوعارىلاتۋ، كوكس مايىنىڭ جوعارى ۇستەمە قۇنىن مولايتۋ سياقتى جاقتارداعى دۇرىس كوزقاراسىن ءبىز دەن قويا زەرتتەۋگە، تياناقتاندىرۋعا ۇيىمداستىرامىز“. لي جيانيۇڭ بىلاي دەدى: مەملەكەتتىڭ كومىردەن مۇناي جانە تابيعي گاز ايىرۋ ستراتەگيالىق بازاسىن، قۇمىل وسى زامانعى ەنەرگيا جانە حيميا ونەركاسىپ كاسىپ سالاسىنان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن اشۋ قۇرىلىسى ورايىنا بايلانىستىرىپ، كوپشىلىكتىڭ اقىل - پاراسات جەتىستىكتەرىن ويداعىداي پايدالانۋعا قۇلشىنىپ، وسى زامانعى كومىر حيميا ونەركاسىپ كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى، كوپ نەگىزدى، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋعا قاراي تيبىن جاڭالاپ، دەڭگەيىن ءوسىرۋىن ىلگەرىلەتەمىز.
قازىر مەملەكەت ەنەرگيا توبى، جۇڭمەي ەنەرگياسى سياقتىلار قۇمىلدا وسى زامانعى كومىر حيميا ونەركاسىبى، كومىردى تۇرگە ايىرىپ پايدالانۋ، كومىردەن مۇناي - تابيعي گاز ايىرۋ سياقتى نىسانداردىڭ الدىڭعى مەرزىمدىك زەرتتەۋىن باستادى.
”ءبىز سايكەستى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، نىساننىڭ تياناقتانۋىنا پارمەندى قامتاماسىزدىق ازىرلەيمىز“، - دەدى لي جيانيۇڭ.
ماي كومىردى جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋ، پايدالانۋ ۇلكەن جۇمىس، مۇنى ىسكە اسىرۋدىڭ تەتىگى ادامدا. يۇي شۋحۇڭ دارىندى فاكتورىمەن قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىڭ باتىس بولىكتى قولداۋ ساياساتىنان ۇتىمدى پايدالانىپ، تاڭداۋلى دارىندىلاردى، عىلمي زەرتتەۋ ۇجىمىن قۇمىلعا كەلۋگە باۋراپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتپەن، كاسىپورىندارمەن تەرەڭدەي سەلبەستىك، اۋىس - كۇيىس ورىستەتىپ، جاڭا تەحنيكالاردا تابىسقا جەتىپ، قولدانۋدى كۇشەيتۋدى، ماي كومىر بايلىعىن جوعارى ونىمدىلىكپەن اشۋدى، پايدالانۋدى جەدەلدەتۋدى ۇسىنىس ەتتى.
”ءبىز ’ءۇيىم قۇمىلدا‘ ارەكەتىن تۇتقا ەتىپ، قاتىستى كاسىپورىنداردىڭ وڭىرلىك باس شتاپ، زەرتتەۋ - اشۋ ورتالىعىن ورنالاستىرىپ، تۇرمىس بازاسىن جانە ارتقى شەپ قامتاماسىز ەتۋ بازاسىن قۇرىپ، قوعامدانعان قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن ساپالىلاندىرىپ، دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، كاسىپ سالاسى جۇمىسشىلارىنىڭ قۇمىلدان كەتپەۋىنە، تۇراقتاپ تۇرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىن قولدايمىز“. لي جيانيۇڭ بىلاي دەدى: سونىمەن بىرگە شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى تانىمال جوعارى مەكتەپتەرمەن سەلبەستىك جاساسۋدىڭ تەرەڭدىگى مەن كەڭدىگىن دامىتىپ، دارىندىلاردى ەنگىزۋ قىزمەتىن اناعۇرلىم زور سەرپىنمەن مىقتى يگەرىپ، دارىندى ”وزىندىك ەنەرگياسىن“ كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ ”قوزعالىس ەنەرگياسىنا“ اينالدىرامىز.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
تەلەفون: 65367915-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ باسپا ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەي كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2023 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى
