قالتاي ورازبەك:
ءسىزدى «شۋاققا شومعان شۇلەنتاۋعا» باستايىن
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ حايفىڭ
2023.07.10 17:03 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
بيىل 5 - ايدا 7 - كەزەكتى تيانشان ادەبيەت - كوركەمونەر سيلىعى جاريالاندى، دەرەكتى ادەبيەت «شۋاققا شومعان شۇلەنتاۋ» داڭق تاقتاسىنان ورىن الدى. اۆتورى قالتاي ورازبەك بەدەلدى اقپارات قىزمەتكەرى عانا ەمەس، ۇزدىك جازۋشى جانە اۋدارماشى. جازدىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا مەكەنى − موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانىندا دەمالىپ جاتقان قالتاي تىلشىلىگىمىزدى قابىلداعاندا، 60 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى جۇرتقا بەيمالىم تاريحتى ايگىلەيتىن وسى دەرەكتى ادەبيەت جاسامپازدىعىن ءبىر رەتكى ”توسىن تابىس“ دەپ قارايتىندىعىن ايتتى.
2014 - جىلى قالتاي ۇسىنىس بويىنشا گانسۋ ولكەسىنىڭ جيۋچۋان قالاسىنا بارىپ، اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسىنا قاتىناسادى. دۋماندى دا شات - شادىمان جينالىستا ول ”بەيجيڭ باقىت“ ەسىمدى قازاق قاريامەن كەزدەيسوق تانىسىپ قالادى. ”قازاقتا باقىت ەسىمدى ادامدار وتە كوپ، ونىڭ ەسىمىنىڭ الدىنا نە ءۇشىن ’بەيجيڭ‘ دەگەن ءسوز قوسىلدى؟ تىلشىگە ءتان سەزگىرلىك مەنى قاريامەن كوبىرەك اڭگىمەلەستىرىپ، قايران قالدىرعان ءبىر تاريحتى ەسكە سالدى“، - دەدى قالتاي ەسكە الىپ.
وتكەن عاسىردىڭ 30 - جىلدارىندا سوعىس الاساپىراندىعى، قۋاڭشىلىق شينجياڭداعى بۇقارانى ايتىپ تاۋىسقىسىز ازاپقا سالدى، تىرشىلىك تىربانىسى ءۇشىن، التاي ايماعىنداعى ءبىر ءبولىم قازاق بۇقاراسى شىعىسقا قونىس اۋدارا باستايدى. ولار حىشي كاريدورىن بويلاپ، شۇلەن تاۋىنىڭ ەتەگىنەن سۋى تۇنىق، ءشوبى شۇيگىن ”قويناۋ“ تابادى، مىنە بۇل گانسۋ ولكەسىنىڭ اقساي اۋدانى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوڭىل ءبولۋى مەن قامقورلىعىندا، 1954 - جىلى اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانى قۇرىلادى.
ۇرپاقتارىنىڭ پارتيانىڭ مەيىر - سۇيىسپەنشىلىگىن ماڭگى ەستە ساقتاۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن، باقىت اتىن ”بەيجيڭ باقىت“ دەپ وزگەرتكەن ەكەن.
جۇرتقا بەيمالىم وسى تاريحتى ەستىگەن قالتايدىڭ جاسامپازدىق ىنتاسى تاسقىندايدى. ”2014 - جىلدان 2018 - جىلعا دەيىن مەن ىلگەرىندى - كەيىندى 3 رەت اقسايعا بارىپ ىشكەرىلەي تىلشىلىك ىستەدىم“. قالتاي بىلاي دەدى: مەن اۋداندىق ارحيۆ سارايىندا اۋدان شەجىرەسىن قايتا - قايتا زەر سالا وقىدىم، سونداي - اق تاريحقا كۋا بولعان تاعى ءبىر ادامدى، ياعني بۇرىن اقساي اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى مىندەتىن وتەگەن ءانۋار نۇرعازىنى تاپتىم، 70 نەشە جاستاعى وسى قاريا ءوزىنىڭ «باقىتتىڭ شىن ءمانىسى» اتتى ەستەمەسىن الىپ شىقتى، بۇل، مەن ءۇشىن العاندا، وتە قۋانىشتى ءىس بولدى.
قالتايدى ەڭ اسەرلەندىرگەنى، بەيجيڭ باقىتتىڭ قارت اناسى، ”قاريا 100 جاسقا تاياسا دا 1954 - جىلى 4 - ايدىڭ 26 - كۇنى اۆتونوميالى اۋدان قۇرىلعان كۇنى تۋىلعان وقيعا اپ - انىق ەسىندە قالىپتى. 60 نەشە جىل ۋاقىت ونىڭ وسى تاريحي وقيعا جونىندەگى تەرەڭ ەستەمەلەرىن سولعىنداتا الماپتى“. قالتاي تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”ويتكەنى بۇل ءىس ونىڭ ومىرىندە ايرىقشا ماڭىزدى سانالعان“.
شىعارماشىلىق بارىسىندا قالتاي جەرگىلىكتى اۋدان شەجىرەسىن جانە قاتىستى تاريحي باسىلىمداردى نەگىز ەتىپ، جالعاندىقتى پارىقتاپ، شىندىقتى ساقتاپ، اقىرى 2019 - جىلى 10 مىڭ ارىپتەن اساتىن دەرەكتى ادەبيەت تۋىندىسى «شۋاققا شومعان شۇلەنتاۋدى» (قازاقشاسى) «قۇمىل ادەبيەتى»، «شۇعىلا» جۋرنالدارىندا جاريالايدى ءارى ول كوپتەگەن مەديالار جاعىنان كوشىرىپ باسىلادى. كەيىن كەيبىر ىقىلاستى وقىرماندار وسى دەرەكتى ادەبيەت تۋىندىسىن مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋعا اۋدارىپ، ينتەرنەتكە جولداپ، ءتىپتى دە كوپ جاس وقىرماننىڭ نازارىن اۋدارادى. ”كوپتەگەن وقىرمان مەنىڭ ماقالام ارقىلى وسى تاريحتى ءتۇسىنىپ، پارتيا مەن مەملەكەتكە دەگەن العىس سەزىمى اناعۇرلىم كۇشەيدى، بۇل مەنىڭ جاسامپازدىعىمنىڭ اۋەلگى ماقساتى“، - دەدى قالتاي.
بيىل 45 جاسقا كەلگەن قالتاي شينجياڭ داشۋەسىنىڭ قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ماماندىعىنان وقۋ تاۋىسقان، ادەبيەتكە قۇمار ول كەزىندە «عاسىرلىق قۇلازۋ»، «قىرىق ءبىر حيكايا»، «شام گۇلى كولىندەگى اي ساعىمى» سياقتى ەل ءىشى - سىرتىنداعى كوپتەگەن كلاسسيكالىق ايگىلى شىعارمالاردى قازاق تىلىنە اۋدارعان، كوپتەگەن اۋدارمالارى شينجياڭ قازاق تىلىندەگى ورتا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ مىندەتتەمەلى وقيتىن كىتاپتارىنا تاڭدالعان. ”مەن ءتىل كوپىرىن سالىپ، ءتىپتى دە كوپ قازاق وقىرمانىنا جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ دارقاندىعى مەن تەرەڭدىگىن سەزىندىرۋدى ءۇمىت ەتەمىن“، - دەدى قالتاي.
قالتاي اۋىلىنىڭ وزگەرىسىن جان - تانىمەن سەزىندى، سوڭعى جىلدارى «انار ءدانى جۇرەكتەردى جالعايدى» اتتى اڭگىمە - پوۆەستەر جيناعىن جازىپ، جاڭا داۋىردەگى شينجياڭ حيكاياسىن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن باياندادى. قازىر اۋىلىنىڭ جاسىل تاۋ، تۇنىق سۋىنان ءنار العان ول تاعى جاڭا جاسامپازدىق جوسپارىن قولعا الدى، ”بالا كەزىمدە تۇرمىس كەشىرگەن قىستاق بارعان سايىن كورىكتەنىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن باقىتتى بولا ءتۇستى. مەن تاعى دا تەرەڭگە بويلاپ، اۋىلىمنىڭ وراسان زور وزگەرىسىن تىلگە تيەك ەتەتىن حيكايانى جاقسىلاپ جازعىم كەلەدى“، - دەدى قالتاي ۇمىتكە تولى بەينەمەن.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
تەلەفون: 65367915-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ باسپا ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەي كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2023 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى
