جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ كوركەم بولاشاعىن بىرگە اشايىق

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى دۋشانبەدەن بەرگەن حابارى. 7 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى تاجىكستاندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولۋ قارساڭىندا، مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ تاجىكستاننىڭ «حالىق گازەتىندە» جانە ”حابار“ مەملەكەتتىك اگەنتتىگىندە «جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ كوركەم بولاشاعىن بىرگە اشايىق» دەگەن تاقىرىپتا اۆتورلى ماقالا جاريالادى. ماقالانىڭ تولىق مازمۇنى تومەندەگىدەي:

جۇڭگو-تاجىكستان قارىم-قاتىناسىنىڭ كوركەم بولاشاعىن بىرگە اشايىق

جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ

وسى تاماشا جاز مەزگىلىندە راحمون زۇڭتۇڭنىڭ ۇسىنىسىمەن مەن تاجىكستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولدىم. بۇل _ مەنىڭ تاجىكستاندا 3 ـ رەت ساپاردا بولۋىم، سونداي ـ اق اراعا 5 جىل سالىپ وسىناۋ كوركەم توپىراققا تاعى دا اياق باسۋىم. تاجىكستاننىڭ ايگىلى اقىنى رۋداكي: ”دۇنيە جۇزىندە تۋىس ـ تۋعان، دوس ـ جاراننىڭ باس قوسۋىنان ارتىق ەشقانداي قۋانىش بولماسا كەرەك“ دەگەن ەكەن. مەن راحمون زۇڭتۇڭمەن ديدارلاسىپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ اناعۇرلىم كوركەم جاڭا بولاشاعىن بىرگە اشۋدى ءۇمىت ەتەمىن.

جۇڭگو مەن تاجىكستان _ تاۋ ـ وزەنى تۇتاسقان تاعدىرلاس كورشىلەر، بايىرعى جىبەك جولى ەكى ەل حالقىنىڭ 2000 جىلدان استام دوستىعىنا كۋا بولدى. جۇڭگونىڭ حان داۋىرىندەگى جاڭ چيان، تاڭ داۋىرىندەگى شۋانزاڭ، ميڭ داۋىرىندەگى چىن چىڭ ءبارى دە تاجىكستاندا دوستىقتىڭ ءىزىن قالدىرعان، سوعدى ساۋدا كەرۋەندەرى ەۆروپا _ ازيا قۇرلىعىندا قايشالىسىپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازيامەن، باتىس ازيامەن، ءتىپتى، ەۆروپامەن ساۋدا بارىس ـ كەلىسىن جەبەدى ءارى جىبەك جولى بويىنداعى جۇرتشىلىقتىڭ وركەنيەت اۋىس ـ كۇيىسى مەن مادەنيەتتە ءوزارا ۇلگى الۋىنا ەرەكشە ۇلەس قوستى.

32 جىلدىڭ الدىندا، جۇڭگو تاجىكستانمەن ديپلوماتيالىق قارىم ـ قاتىناس ورناتىپ، ەكى ەل دوستىعىنىڭ جاڭا تاراۋىن اشتى. 32 جىلدان بەرى جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسى حالىقارالىق اۋمالى ـ توكپەلى وزگەرىستىڭ سىنىنان ءوتىپ، باستان ـ اياق اقاۋسىز، ورنىقتى دامۋ تەبىنىن ساقتاپ، تاتۋ كورشى بولۋدان ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم ـ قاتىناسقا، ونان جالپى بەتتىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم ـ قاتىناسقا دەيىنگى تاريحي قارىشتاۋدى جۇزەگە اسىردى. ەكى جاق جۇڭگو _ تاجىكستان تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قول ۇستاسا قۇراتىندىعىن جاريالاپ، كورشى ەلدەر قارىم ـ قاتىناسى دامۋىنىڭ تابىستى جولىنا ءتۇستى.

_ ءبىز شىنايى مامىلە جاساپ، ءوزارا قۇرمەت ەتتىك، ءوزارا سەنىم ارتتىق. ەكى جاق ءبىر ـ ءبىرىنىڭ تاۋەلسىزدىك، يەلىك ۇقىق، تەرريتوريا تۇتاستىعى سياقتى وزەكتى مۇددەلەرىنە ساياتىن ماسەلەلەردە ءبىر ـ ءبىرىن باتىل قولداپ، قارسى جاق ەلدىڭ ءوز ەلىنىڭ مەملەكەت جاعدايىنا نەگىزدەلىپ تاڭداعان دامۋ جولىنا قۇرمەت ەتىپ، ءارقانداي كۇشتىڭ ءارقانداي سىلتاۋمەن ەكى ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋىنە باتىل قارسى تۇردى. ءبىز باستان ـ اياق ءوزارا ءتۇسىنىسىپ جانە قارسى جاقتىڭ ءجىتى قاداعالاعان كەلەلى ىستەرىن قولداپ، باستان ـ اياق ءارقايسىمىز ءوز ەلىمىزدىڭ دامۋ، گۇلدەنۋ ىستەرىندە ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزگەنىنە قۋانا بىلدىك. ەكى جاق ءتۇيىندى سالالاردا سەلبەستىك جاساۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ەكى ەل قارىم ـ قاتىناسىنىڭ دامۋىنا ماڭىزدى مەحانيزمدىك قامتاماسىزدىق ازىرلەدى. مەن راحمون زۇڭتۇڭمەن 15 رەت ديدارلاسىپ، تاماشا قىزمەت قارىم ـ قاتىناسى مەن تەرەڭ جەكە دوستىق ورناتىپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ العا دامۋىنا بىرگە جەتەكشىلىك ەتتىك.

_ ءبىز ءبىر نيەتپەن سەلبەستىك جاساپ، ءوزارا تيىمدىلىك جاساپ تەڭ يگىلىككە كەنەلدىك. جۇڭگو ۇزاق ۋاقىت تاجىكستاننىڭ ەڭ ۇلكەن قارجى قوسۋ قاينار ەلى جانە نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى بولدى. 2023 ـ جىلى جۇڭگو _ تاجىكستاننىڭ ەكى جاقتى ساۋدا سوماسى 4 ميلليارد دوللارعا تاياپ، تاعى دا تاريحي تىڭ دەڭگەيگە جەتتى، بيىل 1 ـ ايدان 4 ـ ايعا دەيىن ۇزدىكسىز ارتۋ تەبىنىن ساقتادى. تاجىكستان جاق _ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ سەلبەستىگىنە ەڭ ەرتە ات سالىسقان ەلدەردىڭ ءبىرى. ەكى جاق بىرگە جۇرگىزگەن ياۆان سەمەنت زاۆودى، حاتلون وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم ـ تەحنيكاسىنان ۇلگى كورسەتۋ ورتالىعى، دانعارا اۋىل شارۋاشىلىعى، توقىماشىلىق كاسىپ سالاسى باقشاسى سياقتى نىساندار تاجىكستان جاقتىڭ كاسىپ سالاسى عىلىم ـ تەحنيكا دەڭگەيىن جوعارىلاتۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ، جەرگىلىكتى ورىنعا سان مىڭ جۇمىس ورنىن ازىرلەدى. جۇڭگو كاسىپورىندارى سالعان جۇڭگو _ تاجىكستان تاس جولى، ياۆان _ ۆاحدات تەمىر جول تۋنەلى سياقتىلار تاجىكستاننىڭ شىعىسى مەن باتىسىن، وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىن تۇتاستىردى. تاجىكستاننىڭ شيە، ليمون، ءجۇزىم سياقتى ساپالى، جاسىل اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى دە جۇڭگونىڭ سان مىڭداعان وتباسىلارىنا تولاسسىز جەتىپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ ەرەكشە قارسى الۋىنا بولەندى. وتە ـ موتە ادامدى قۋاندىراتىنى، 5 جىلدىڭ الدىندا، مەن راحمون زۇڭتۇڭمەن بىرگە باستاعان تاجىكستان پارلامەنت عيماراتى، ۇكىمەت عيماراتى نىساندارى جاقىن ارادا سالىنىپ بولىپ، تاجىكستاننىڭ استاناسى دۋشانبەنىڭ جاڭا جەر بەلگىسىنە جانە جۇڭگو _ تاجىكستان سەلبەستىگىنىڭ جاڭا بەلگسىنە اينالادى.

_ ءبىز دوستىق اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، ءوزارا ۇيرەنىپ، ءوزارا ۇلگى الدىق. كۇڭزى شۋەيۋانىنان لۋبان شەبەرحاناسىنا دەيىن ءبىز ءتىل بىلەتىن، تەحنيكا بىلەتىن ءبىر توپ جالىندى كۇش تاربيەلەدىك، ولار ەكى ەلدىڭ دامۋ جانە سەلبەستىك ورلەۋىنە ات سالىستى. جۇڭگو _ تاجىكستان جۇڭگوشا شيپاگەرلىك ـ دارىگەرلىك ورتالىعىنان ”سالاماتتىق جەدەل كولىگى حالىقارالىق نۇرلى ساپارىنا“ دەيىن جۇڭگونىڭ ءداستۇرلى شيپاگەرلىگى وسى زامانعى تەحنيكانىڭ كومەگىمەن ەكى ەل حالقىنىڭ سالاماتتىعىن قورعادى. مادەنيەت كۇنىنەن، زەرتتەۋ تالقى ماجىلىسىنەن ءوزارا وقۋشى جىبەرۋگە، كىتاپ اۋدارىپ شىعارۋعا دەيىن حالىق ەتەنەلىگىنىڭ، تىلەكتەر توعىسۋىنىڭ سىلدىراعان بۇلاعى ەكى ەل دوستىعىنىڭ شالقار تەڭىزىنە تولاسسىز قۇيىلدى. ەكى ەلدىڭ دوستاسقان ولكە، وبلىس، قالالارى 9 جۇپقا جەتىپ، جۇڭگو مەن تاجىكستاننىڭ دوستىق ىستەرىندە ۇزدىكسىز جاڭا ومىرشەڭدىك قاۋلادى.

_ ءبىز ءبىر ـ بىرىمىزگە شىن ادال بولىپ، قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭدىك. جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ىندەتى كەزىندە قۇتىرىنعان ۆيرۋس الدىندا، ەكى ەل ءوزارا قارايلاسىپ، ۋاقىتتىق قيىندىقتى بىرگە جەڭدى. ءبىز زور توپتاعى ىندەتكە قارسى اتتانۋ ەمدەۋ زاتتىق ماتەريالدارىن ءوزارا كومەككە بەردىك، جۇڭگو جاق تاعى تاجىكستان جاققا ارناۋلى ەمدەۋ ۇجىمىن جىبەرىپ ىندەتكە قارسى اتتانۋعا كومەكتەسىپ، ىندەتكە قارسى اتتانۋدىڭ قۇرىش قورعانىن سوقتى. ەكى جاق قاراسۋ _ كولماي شەكارا وتكەلى اينالىمىندا كەزدەسكەن ماسەلەلەردى دەر كەزىندە اقىلداسىپ شەشىپ، ەكى ەلدىڭ قاتىناس، زات اينالىمى كۇرە تامىرىنىڭ باستان ـ اياق بوگەتسىز بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. ءبىز حالىقارالىق ساحنادا تىعىز سەلبەسىپ جانە سايكەسىپ، قارسى جاق العا قويعان كەلەلى باستامالارعا بەلسەنە ءۇن قوسىپ جانە قولداۋ كورسەتىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىن وزەك ەتكەن حالىقارالىق جۇيەنى، حالىقارالىق زاڭدى نەگىز ەتكەن حالىقارالىق ءتارتىپتى، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ۋستاۆى مەن پرينسيبىن نەگىز ەتكەن حالىقارالىق قارىم ـ قاتىناستىڭ نەگىزگى ولشەمىن باتىل قورعاپ، حالىقارالىق ادىلدىكتى، ادىلەتتىلىكتى قورعاۋعا جۇڭگو مەن تاجىكستاننىڭ كۇش ـ قۋاتىن قوستىق.

قازىر جۇڭگو مەن تاجىكستان مەملەكەتتى دامىتۋدىڭ، گۇلدەندىرۋدىڭ شەشۋشى كەزەڭىندە تۇر. جۇڭگو جوعارى ساپالى دامۋ مەن جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسى، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ءىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋدە. تاجىكستان دا ”2030 ـ جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىڭ دامۋ ستراتەگياسىن“ جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ارشىندى قاداممەن العا ىلگەرىلەۋدە. مەن وسى رەتكى ساپار ارقىلى راحمون زۇڭتۇڭمەن ەكى ەلدىڭ سەلبەستىك ۇلى جوسپارىن بىرگە اقىلداسىپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ تىڭ ساتىعا كوتەرىلۋىن ىلگەرىلەتۋدى ءۇمىت ەتەمىن.

_ جوعارى دەڭگەيلى جوبانى ويداعىداي جاساپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ بولاشاق باعدارىن ويداعىداي يگەرۋىمىز كەرەك. ءبىز جوعارى جىكتەگىلەردىڭ ءجيى بارىس ـ كەلىسىن ساقتاپ، ەل باسقارۋ تاجىريبەلەرىن اۋىستىرۋدى تەرەڭدەتىپ، جوعارى دەڭگەيدەگى ساياسي ءوزارا سەنىمدىلىكتى ارتتىرىپ، ەكى ەل قارىم ـ قاتىناسىنىڭ باستان ـ اياق دۇرىس ارنادا جۇرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك. ءبىز ءار ساتىداعى، ءار سالاداعى سەلبەستىكتى تەرەڭدەتىپ، شەگە قاعۋ رۋحى ارقىلى جوعارى جىكتەگىلەردىڭ ورتاق تانىمىنىڭ تۇرلەر بويىنشا تياناقتانۋىن ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ دامۋىنا سارقىلماس قوزعاۋشى كۇش ازىرلەۋىمىز كەرەك.

_ ناقتى ىستەر سەلبەستىگىن كەڭەيتىپ، جۇڭگو _ تاجىكستان قارىم ـ قاتىناسىنىڭ زاتتىق نەگىزىن بەكەمدەۋىمىز كەرەك. جۇڭگو جاق تاجىكستان جاقپەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى مەن تاجىكستاننىڭ ”2030 ـ جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىڭ دامۋ ستراتەگياسىن“ ىشكەرىلەي ءتۇيىلىستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، ءبىر ـ ءبىرىنىڭ دامۋىنا، گۇلدەنۋىنە دەم بەرۋدى قالايدى. ەكى جاق ساۋدا كولەمىن ونان ارى جوعارىلاتۋدىڭ جاڭا شارالارىن بارىنشا اقىلداسۋى، سونىمەن قاتار جۇڭگو _ تاجىكستان تاس جولىنىڭ شەشۋشى جول بولىگى قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، ەكى ەل حالقىنىڭ بارىس ـ كەلىس قاجەتىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ اناعۇرلىم كوپ توتە ۇشاتىن كەزەكشى ۇشاقتاردى ىسكە قوسىپ، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك، كۇن ەنەرگياسى باتارەيا تاقتاسى، جاساندى سەرىك حابارلاسۋى سياقتى جوعارى، جاڭا تەحنيكا سالالارىندا سەلبەستىك ورىستەتۋى كەرەك. جۇڭگو جاق تاجىكستاننىڭ اناعۇرلىم كوپ ساپالى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن يمپورت ەتۋدى كەڭەيتىپ، قۋاتى بار جۇڭگو قارجى قوسقان كاسىپورىنداردى تاجىكستانعا قارجى قوسۋدى ۇلعايتۋعا ىنتالاندىرىپ، تاجىكستان جاقتىڭ وسىزاماندانعان ونەركاسىپ جۇيەسىن تۇلعالاۋىنا كومەكتەسۋدى قالايدى.

_ حاۋىپسىزدىك سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، ەكى ەل دامۋىنىڭ حاۋىپسىزدىك قالتقىسىن تۇلعالاۋىمىز كەرەك. ەكى جاق ورتاق، جان ـ جاقتى، سەلبەسەتىن، باياندى حاۋىپسىزدىك كوزقاراسىن قول ۇستاسا امالياتتا ايگىلەپ، زاڭ اتقارۋ حاۋىپسىزدىگىندەگى باعىتتامالى تاراۋلاردىڭ اۋىس ـ كۇيىسىن كۇشەيتىپ، ”شىعىس تۇركستان ءىسلام قوزعالىسى“ سياقتى ”ءۇش ءتۇرلى كۇشكە“ باتىل سوققى بەرىپ، لاڭكەس ۇشقارى ەلەمەنتتەردىڭ ءسىڭىپ كىرىپ، بۇلىك شىعارۋىنان ساقتانۋى كەرەك. سىرتقى كۇشتەردىڭ ەكى ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋىنە، ءوڭىردىڭ ورنىقتىلىعىن بۇلدىرۋىنە تۋى ايقىن تۇردە قارسى تۇرىپ، ەكى ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن پارمەندى حاۋىپسىزدىك قامتاماسىزدىعىن ازىرلەۋ كەرەك.

_ گۋمانيتارلىق اۋىس ـ كۇيىستى ىلگەرىلەتىپ، ەكى ەلدىڭ ۇرپاقتار بويى جالعاسقان دوستىعىنىڭ حالىق رايى نەگىزىن نىعايتۋىمىز كەرەك. ءبىز اناعۇرلىم كوپ تاجىكستاندىق دوستاردىڭ جۇڭگوعا كەلىپ ساياحاتتاپ سەرۋەن قۇرۋىن، وقىپ، ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋىن، قارجى قوسىپ، ساۋدامەن اينالىسۋىن، ساپاردا بولىپ، اۋىس ـ كۇيىس جاساۋىن قارسى الامىز، تاجىكستان جاقپەن مادەنيەت، وقۋ ـ اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، دەنە تاربيە، جاستار، جەرگىلىكتى ورىن سياقتى سالالارداعى سەلبەستىكتى ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، ەكى ەل حالقىنىڭ تۋىسىنا بارىپ جۇرگەندەي ۇنەمى بارىس ـ كەلىس جاساپ تۇرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋدى قالايمىز. ءبىز تاجىكستانداعى لۋبان شەبەرحاناسىنىڭ، كۇڭزى شۋەيۋانىنىڭ، جۇڭگو _ تاجىكستان جۇڭگوشا شيپاگەرلىك ـ دارىگەرلىك ورتالىعىنىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ءوزارا مادەنيەت ورتالىعىن اشۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، ەكى ەلدىڭ جەرگىلىكتى ورىندارى اراسىنداعى سەلبەستىكتى كەڭەيتىپ، جۇڭگو مەن تاجىكستاننىڭ ۇرپاقتار بويى جالعاسقان دوستىعىنىڭ جالعاسۋىنا، ساۋلەلەنە تۇسۋىنە مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك.

_ ىنتىماقتى، ىستەستىكتى كۇشەيتىپ، بەيبىت داميتىن حالىقارالىق ورتا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ەكى جاق بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمى، جۇڭگو _ ورتا ازيا مەحانيزمى سياقتى كوپ جاقتى تۇعىرلارداعى سەلبەسۋ مەن سايكەسۋدى كۇشەيتىپ، ناعىز كوپ جاقتىلىقتى بىرگە امالياتتا ايگىلەپ، تەپە ـ تەڭ، ءتارتىپتى دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپ ۇيەكتەنۋى مەن جالپىعا ءتيىمدى، سيىسىمدى ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىن ىلگەرىلەتۋى كەرەك. الەمدىك دامۋ باستاماسىن، الەمدىك حاۋىپسىزدىك باستاماسىن، الەمدىك وركەنيەت باستاماسىن ويداعىداي تياناقتاندىرىپ، ەكى ەلدىڭ جانە وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ورتاق مۇددەسىن باتىل قورعاپ، حالىقارالىق ادىلدىكتى، ادىلەتتىلىكتى قورعاۋعا جۇڭگو مەن تاجىكستاننىڭ ۇلەسىن قوسۋ كەرەك.

قاراماق بولساڭ شالعايعا، بيىككە ورلە تاعى دا. بولاشاققا كوز جىبەرسەك، جۇڭگو جاق تاجىكستاندىق دوستارمەن بىرگە جۇڭگو _ تاجىكستان دوستىعىنىڭ جاڭا جوباسىن كەسكىندەپ، ءوزارا پايدا جەتكىزۋ سەلبەستىگىنىڭ جاڭا تاراۋىن جازىپ، ەكى ەل حالقىنىڭ كوركەم بولاشاعىن اشۋدى ءۇمىت ەتەدى.