ءۇش بولەك جاعالاۋدان ۋەيشان كولىن باسقارۋعا نازار (وسىزامانداندىرۋدى كوزدەپ، رەفورمانى تاعى دا تەرەڭدەتۋ)

باس - باسىنا باسقارۋدان، باسقاراتىن ادام بولماۋدان سەلبەسىپ باسقارۋعا، تەڭ يگەرىپ، بىرگە باسقارۋعا دەيىن، ۋەيشان كولى تازاردى، كول جاعاسىنداعى تۇرلىشە وڭىرلەردەگى ادامدار دا ءبىر - بىرىنە بارعان سايىن جاقىنداي ءتۇستى.

”بۇل − ۋەيشان كولىنىڭ ’سۋ استى ورمانى‘، سۋى نەتكەن تۇنىق!“ شاندۇڭ ولكەسى جينيڭ قالالىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى ۋەيشان اۋداندىق بولىمشە مەكەمەسىنىڭ باستىعى فان يانچياڭ قولفونىنداعى كەسكىندى كورسەتىپ تۇرىپ وسىلاي دەدى.

ۋەيشان كولى شاندۇڭ، جياڭسۋدىڭ شەكارالاسقان جەرىنە ورنالاسقان، نانياڭ كولىمەن، دۋشان كولىمەن، جاۋياڭ كولىمەن بىرگە نانسى كولىن قۇرايدى. ۋەيشان كولىنىڭ اۋدانى ەڭ ۇلكەن بولعاندىقتان، نانسى كولى ادەتتە ۋەيشان كولى دەپ تە اتالادى، جياڭسۋ، انحۇي، شاندۇڭ، حىنان 4 ولكەگە سايىپ، شەكارالاسقان ءوڭىرى كوپ بولعاندىقتان، كەيدە ءبارى باسقارىپ، كەيدە ءبارى باسقارماي، كەزىندە لاستانۋى اۋىر بولىپ، داۋ - شار ءجيى تۋىلاتىن.

سۋدى باسقارۋ وڭاي ەمەس، شەكارا اتتاپ سۋدى باسقارۋ ءتىپتى دە قيىن. ۋەيشان كولى جاعاسىن ارالاعاندا، ءۇش بولەك جاعا جەلىسىندە باسقارۋ مەحانيزمى رەفورماسى سەبەبىنەن تۋىلعان وزگەرىستەر، سونداي - اق كول بويىنداعى جەر - جەردىڭ بىرلەسكەن مەحانيزم قالىپتاستىرىپ، ۋەيشان كولىن بىرگە باسقارۋداعى قۇلشىنىسى مەن ونىمدىلىگى شوعىرلى تۇردە كورنەكتىلەندى.

ءبىر بولەك جاعالاۋ سىزىعى گاڭحى وزەنىنىڭ جاعاسىندا.

گاڭحى وزەنى شاندۇڭنىڭ ۋەيشان اۋدانى مەن جياڭسۋدىڭ پەيشيان اۋدانىنىڭ شەكارا وزەنى، ۋەيشان كولىنىڭ نەگىزگى تارماقتارىنىڭ ءبىرى. ۋەيشان اۋدانى، پەيشيان اۋدانى شەكارا وزەن، كولدەردى باسقارۋ بىرلەسكەن مەحانيزمىن ورناتىپ، ۋەيشان كولىن باسقارۋدا جاپپاي ورىن تەۋىپ وتىرعان شەكارا ايقىن بولماۋ، ولشەم بىردەي بولماۋ سياقتى ماسەلەلەر جونىندە قامال الۋ ءتۇيىنىن تاپتى.

بۇل كۇندە گاڭحى وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا سۋى تۇنىق، جاعالاۋى جاسىل، ءشوبى شۇيگىن، اعاشتارى بىتىك وسكەن جاعداي جارىققا شىقتى. گاڭحى وزەنىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋى ۋەيشان اۋدانى شيپيڭ قالاشىعى ليۋيىڭ قىستاعى، وزەن جاعالاۋى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءۇيى، قارسى جاعادا پەيشيان اۋدانىنىڭ داتۇن ءمالى باسقارماسى ورنالاسقان، وزەن جاعالاۋى ءبىر قاتار زاۆود ۇيلەرى. بۇرىن ەكى جاعالاۋدا ءوندىرىس جاراقسىز سۋى، تۇرمىستىق لاس سۋ گانحى وزەنىنە تىكە ىعىستىرىلاتىن؛ قازىر لاس سۋ قۇبىر تورى ارقىلى لاس سۋدى ءبىر جاقتى ەتۋ زاۆودىنا جەتكىزىلەدى. وسى بىرنەشە جىلدا ەكى جەر تالاي رەت بىرلەسىپ زاڭ اتقارۋ ارقىلى شەكارالاسقان وڭىردەگى ”بىتىراڭقى، بىلىققان، لاستاۋشى“ كاسىپورىنداردى تازالاپ، تۋ باستان ۋەيشان كولىنىڭ ”اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتتى“.

وزگەرىس گاڭحى وزەنىمەن عانا شەكتەلمەيدى. 2020 - جىلدان بەرى ۋەيشان كولى وڭىرىندەگى اۋدانداردىڭ سايكەستى دامۋ جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسى كوپ رەت اشىلدى. كولدى قورشاعان قاتىستى اۋدان، قالا، رايوندار ۋەيشان كولىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى نىسانا ەتىپ، بىرلەسكەن مەحانيزم ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاسادى.

ولشەم بىردەي بولماۋ ماسەلەسى دە شەشىلدى. ەكولوگيالىق ورتا مينيسترلىگى باستاماشى بولىپ، 4 ولكەنىڭ ۋەيشان كولىن باسقارۋعا ساياتىن سۋ لاستاۋشى زاتتاردى جالپىلىق شىعارۋ ولشەمى بيىل 4 – ايدا ءبىر تۇتاس اتقارىلىپ، اكىمشىلىك ءوڭىر شەكتەمەسى بۇزىلىپ، جوعارى - تومەنگى اعاردى، وڭ - سول جاعانى قورعاۋدا ءبىر تۇتاس ولشەم قولدانىلدى.

ءبىر بولەك جاعالاۋ سىزىعى ۋەيحى قىستاعىندا.

ۋەيشان كولىن باسقارۋ بارىسىندا كەيبىر رايونداردا ورىن تەۋىپ وتىرعان بالىقشىلاردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسىنە باعىتتاي وتىرىپ، 4 ولكە جوعارى ونىمدىلىكپەن سايكەسىپ، بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ، ءوندىرىس، تۇرمىس جانە ەكولوگيالىق دامۋعا تەڭ ءمان بەردى.

ۋەيشان اۋدانى گاۋلوۋ اۋىلى ۋەيحى قىستاعىندا وزەن ارناسىنىڭ ەكى جاعىندا 70 تەن استام ءۇي قايىعى بار، ءبىر قايىق − ءبىر وتباسى. ءاربىر قايىقتىڭ ەكى تال قۇبىرى جاعامەن تۇتاسادى، كۇمىس رەڭدىسى قۇبىر سۋىمەن قامدايدى، قايىقتا اۋىز سۋعا پايدالانىلادى؛ قارا رەڭدىسى لاس سۋ قۇبىرى بولىپ، قايىقتاعى تۇرمىستىق لاس سۋدى جينايدى.

قىستاق تۇرعىندارى بۇرىن كولدە تاماقتانىپ، تۇرمىستىق لاس سۋ تىكەلەي كولگە قۇيىلاتىن. جۋىق جىلداردان بەرى كوپشىلىك ۇندەۋگە ءۇن قوسىپ، بالىق اۋلاۋدى توقتاتىپ، كولدى قالپىنا كەلتىردى، قىستاق ”بالىقشىلار كوشەسى“ ەرەكشە ساياحاتىن دامىتا باستادى، سۋدى باسقارۋ تىلەگى اناعۇرلىم كۇشەيدى.

تۇرمىستىق لاس سۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، 2020 - جىلى جينيڭ قالالىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى ۋەيشان اۋداندىق بولىمشە مەكەمەسى، گاۋلوۋ اۋىلدىق ۇكىمەت بىرلەسىپ ءۇي قايىعىنا لاس سۋ ىعىستىرۋ قۇرىلعىلارىن ورناتتى ءارى جاعاعا جاقىن جەردەن لاس سۋدى ءبىر جاقتى ەتۋ پۋنكتىن سالدى.

تاعى ءبىر بولەك جاعالاۋ سىزىعى − پەيشيان اۋدانىنىڭ ياڭتۇن قالاشىعىنداعى حۋشي توسپاسى.

حۋشي توسپاسىندا تۇرىپ كول بەتىنە كوز سالساڭىز، كول سۋى تۇنىق، اق قۇتاندار اسىر سالىپ ءجۇر. بۇل سۋ ايدىنى كەزىندە جياڭسۋ، شاندۇڭ ەكى ولكەنىڭ شەكارالاسقان جەرىندەگى باعىمشىلىق جەرى بولاتىن، ۋەيشان كولىن شوعىرلى قورعاۋ ءۇشىن، ەكى جەر سەلبەسىپ، بىرگە باسقارىپ، بىرگە قورعادى.

پەيشيان اۋداندىق وزەن باستىعى كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ لەي ەكى سالىستىرمالى سۋرەتتى الىپ شىقتى: بىرەۋى، بۇرىنعى توسپا، كول بەتى تۇرلىشە پىشىندەگى شاقپاقتارعا بولىنگەن، ول سول كەزدەگى بالىقشىلاردىڭ بالىق باعاتىن دوڭگەلەك اۋماعى؛ ەندى ءبىرى، قازىرگى كەزدەگى كولدەن شەگىنىپ شىعۋ مىندەتى ورىندالىپ بولعاننان كەيىنگى تۇتاسقان، كەڭ اۋقىمدى بەينەسى.

2020 - جىلى 10 - ايدا شاندۇڭنىڭ جينيڭ قالاسى جياڭسۋدىڭ شۇيجوۋ قالاسىنا حات جولداپ، ۋەيشان كولىندەگى بالىق كولشىگىندە بالىق باعۋدان شەگىنىپ شىعۋ قىزمەتىن تەڭ قادامدا ورىستەتۋدى كەڭەستى؛ ۋەيشان كولىن قورعاۋ تەبىنىن ارتتىرۋ ءۇشىن، ەكى جەر سايكەسە ىلگەرىلەتىپ، تارتىپپەن ورىندادى، تازارتىلعان سۋ ايدىنى جەكە - جەكە شاندۇڭنىڭ نانسى كولىندەگى ولكە دارەجەلى قورعاۋ وڭىرىنە جانە جياڭسۋ ولكەسىنىڭ ەكولوگيانى قورعاۋ قىزىل سىزىق وڭىرىنە ەنگىزىلىپ، تۇتاسقان، ۇزاق ءونىمدى باسقارىپ، قورعاۋدى جولعا قويدى. پەيشيان اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى ديڭ گۋاڭجوۋ: ”ۋەيشان كولىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ءۇشىن، تازارتىلعان سۋ ايدىنى ۋەيشان كولىنە قايتارىپ بەرىلدى، تابيعاتپەن قايتا قاۋىشتى“ دەدى.

(«حالىق گازەتىنىڭ» تىلشىلەرى حوۋ لينلياڭ، ياۋ شۋەچيڭ جازۋعا قاتىناستى)

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى