جۇڭگو ەكونوميكاسىنا ءۇش تۇرعىدان نازار

قازىرگى جۇڭگو ەكونوميكاسى جونىندە اركىمنىڭ كوزقاراسى ءار ءتۇرلى، بۇل ارادا ءۇش تۇرعى بار.

”نەگىزدى نىعايتىپ، كاسىپورىنداردى ورنىقتىرۋدان“ ارتۋدىڭ فورماسىنا قاراۋ كەرەك.

قازىر كوپتەگەن ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردە جيەكتىك جاقسارۋ جارىققا شىعىپ، بەلسەندى سيگنال ۇزدىكسىز كۇشەيدى. كوپتەگەن ەكونوميكا وقىمىستىلارى بىلاي دەپ قارادى: جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق اينالىمىندا نەگىزدى بەكەمدەپ، كاسىپورىنداردى ورنىقتىرۋ جاعدايى جارىققا شىقتى.

سۇرانىستىڭ باسىنا كوز جىبەرسەك، 9 - ايدا قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسى 8 - ايداعىدان 1.1 پايىز جوعارىلادى؛ تۇراقتى مۇلىككە قوسىلعان قارجىنىڭ ارتۋ قارقىنى باسەڭدەگەننەن كەيىن قايتا ورنىعىپ، الدىڭعى 3 توقساندا 1 - ايدان 8 - ايعا دەيىنگى ورەمەن دەڭگەيلەس بولدى؛ الدىڭعى 3 توقساندا ەكسپورت %6.2 ارتىپ، 9 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن شەتەل اقشاسى زاپاسى 3 تريلليون 300 ميلليارد دوللارعا قايتا ورالدى. تۇتىنۋ، قارجى قوسۋ، ەكسپورت ەتۋ سىندى ءۇش جاق بىرگە كۇش سالىپ، دۇنيە جۇزىندەگى 2 - ۇلكەن ەكونوميكالىق تۇلعا جوعارى جيناقتىق سان جاعىندا ءبىرشاما تەز ارتۋدى جۇزەگە اسىردى، جاڭا قوزعاۋشى كۇش جەدەل ءوسىپ - زورايىپ، ەكونوميكالىق قۇرىلىم اناعۇرلىم ساپالىلانىپ، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ ”تاعانى“ اناعۇرلىم بەكەمدەلدى.

قامداۋ جاعىنا نازار سالساق، 9 - ايدا كولەمدەنگەن ونەركاسىپتىڭ ارتقان قۇنى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %5.4 ارتىپ، ارتۋ جىلدامدىعى 4 ايدان كەيىن قۇلدىراۋدان توقتاپ، 8 - ايداعىدان 0.9 پايىز جوعارىلاعان؛ قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ ءوندىرىس كورسەتكىشى %5.1 ارتىپ، 8 - ايداعىدان 0.5 پايىز جوعارىلاعان؛ جاساۋ كاسىبىنىڭ ساتىپ الۋ ديرەكتورىنىڭ كورسەتكىشى %49.8 بولىپ، 8 - ايداعىدان 0.7 پايىز جوعارىلاعان.

ماكرولىق كورسەتكىشتىڭ جيەكتىك جاقسارۋى ەڭ تىكە بەلسەندى فاكتور بولىپ، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتىلىق بارىسىندا جاقسارۋ جاعدايىنىڭ جالعاسقانىن تولىق ايگىلەدى.

قيىنشىلىققا دۇرىس مامىلە جاساۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، سەنىمدى بەكەمدەۋ كەرەك. قازىر ەكونوميكالىق اينالىمدا كەيبىر جاڭا جاعدايلار مەن ماسەلەلەر جارىققا شىقتى. ءبىراق جولىققان قيىنشىلىقتار − دامۋ، بۇرىلىس جاساۋ بارىسىنداعى ماسەلەلەر، قۇلشىنۋ ارقىلى ونى بۇكىلدەي جەڭۋگە بولادى. بۇل − قازىرگى ەكونوميكالىق جاعدايعا جان - جاقتى، وبيەكتيۆ، بايسالدى مامىلە جاساۋدىڭ ءادىسناماسى.

”كەشەندى شارادان“ رەتتەۋ - مەڭگەرۋدىڭ ونىمدىلىگىنە قاراۋ كەرەك.

9 - ايدىڭ 26 - كۇنى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ ءماجىلىسى ارتۋدى ورنىقتىرۋدىڭ كۇشتى سيگنالىن تاراتىپ، ”ساياساتتىڭ كۇش قوسۋى“ مەن ”رەفورما جاعىنان كۇش سالۋ“ كەشەندى شارالارىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ورنالاستىردى، مۇنىڭ سالماعى بار، ءونىمى دە كورنەكتىلەنە باستادى. قوعامدىق مەجە مەن بازار سەنىمى قالپىنا كەلۋدە.

مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگيالارىن اتقارۋ جانە ءتۇيىندى سالالارداعى حاۋىپسىزدىك قابىلەتى قۇرىلىسى نىساندارى − مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ جالپى جاعدايىن كوزدەگەن كەلەلى ورنالاستىرۋ، ”ەكى ماڭىزدى“ قۇرىلىستار جەدەل تياناقتانىپ جانە ىلگەرىلەتىلىپ، قازىرگى قارجى قوسۋدىڭ ارتۋىن جەبەۋمەن بىرگە، كاسىپ سالاسىنىڭ تيبىن وزگەرتۋىن ىلگەرىلەتۋدە ءارى ۇزاق ۋاقىتتىق، جوعارى ساپالى دامۋعا اناعۇرلىم بەرىك نەگىز قالاۋدا؛

زور كولەمدى جابدىق جاڭالاۋ جانە تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ كونەسىنىڭ ورنىنا جاڭاسىن اۋىستىرۋ كاسىپورىندارعا تيىمدىلىك جاساپ، حالىققا پايدا جەتكىزەدى، قازىرگى جاعدايعا دا، ۇزاق بولاشاققا دا تيىمدىلىك اكەلەدى، ”ەكى جاڭا“ ساياساتى اتقارىلعاننان بەرى اۆتوموبيل، ءۇي ەلەكتر جابدىقتارى، ءۇي جيھازدارى سياقتى ءتۇيىندى تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ ساتىلۋ مولشەرى جەدەل ارتتى ءارى قاتىستى كاسىپ سالالارىنىڭ جوعارى دەڭگەيگە، زەردەلىلەنۋگە، جاسىلدانۋعا قاراي تيپ جاڭالاپ، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋىن جەبەدى؛

جەر، قازىنا - سالىق، فينانس سياقتىلارعا ساياتىن ساياساتتار ءجيى شىعارىلىپ، ءۇي - جايدىڭ ارزانداۋىنىڭ توقتاۋى مەن ورنىقتى بولۋىن ىلگەرىلەتتى… ىركىندى ساياسات پەن ارتۋ ساياساتىنىڭ ونىمدىلىگى بارىنشا كورنەكتىلەنىپ، ءۇي - جاي بازارىنىڭ اينالىمىنداعى بەلسەندى فاكتورلار ۇزدىكسىز كوبەيدى. مەملەكەت بويىنشا ءبىر تۇتاس ءىرى بازار قۇرىلىسىنىڭ جەتەكشىلىگى جەدەل بەلگىلەنىپ، بازارعا كىرۋگە رۇقسات ەتۋدەگى شەكتەلگەن سالالار ءتىزىمىنىڭ جاڭا نۇسقاسى جاريالاندى... پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە العا قويىلعان كەلەلى رەفورما شارالارىنىڭ جەدەل تياناقتاندىرىلۋىنا، ەگجەي - تەگجەيلى تياناقتاندىرىلۋىنا بايلانىستى، تۇتاس قوعامنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىنءونىمدى تاسقىنداتىلدى.

مىعىم ماكرولىق تىزگىندەۋ قۋاتى، كەرى پەريودتىق رەتتەۋ − ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ باياندى، اقاۋسىز دامۋىنىڭ ماڭىزدى اسىلى ءارى ءبىزدىڭ ءتۇزىم ابزالدىعىمىزدىڭ ماڭىزدى بەينەسى.

”جۇڭگونى تومەن مولشەرلەۋ − ويجوتا كەتكەندىك“، سينگاپۋردىڭ مەملەكەت ىستەرى اقىلشىسى لي شيانلۇڭ بىلاي دەپ قارادى: جۇڭگو ۇكىمەتى شىعارعان شارالار سەنىم مەن سۇرانىستى جوعارىلاتۋعا پايدالى، جۇڭگونىڭ كوپتەگەن كاسىپ سالاسى دۇنيە جۇزىلىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ”بۇل شارالاردىڭ بەتالىسى دۇرىس بولدى“، حالىقارالىق اقشا قورى ۇيىمىنىڭ باس ەكونوميسى پيەر - وليۆيە گۋلانسا جۇڭگونىڭ ماكرولىق ساياساتىنا جوعارى باعا بەردى.

”جاڭا تۇتىنۋشىلار توبىنان“ دامۋدىڭ اۋقىمىنا قاراۋ كەرەك.

قازىرگى جاعدايعا سەنىمىمىز بار، بولاشاق جونىنەن دە سونداي.

الدىڭعى 3 توقساندا ەلىمىزدە جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتىڭ ءوندىرىلۋ، ساتىلۋ مولشەرى جەكە - جەكە 8 ميلليون 316 مىڭ جانە 8 ميلليون 320 مىڭ بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن جەكە - جەكە %31.7 جانە %32.5 ارتتى. ارىعا نازار سالساق، ەلىمىزدىڭ جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيل ءوندىرۋ، ساتۋ مولشەرى ءۇرتىس 9 جىل دۇنيە ءجۇزى بويىنشا الدىڭعى ورىندى يەلەدى. مۇنداي ساندى مالىمەت ءبىزدىڭ سەنىمىمىزدى ارتتىرادى. وسى ساندى مالىمەتتىڭ استارىندا بولاشاقتاعى تۇتىنۋ بەتالىسى قامتىلىپ جاتادى، ال بۇل − ەكونوميكانىڭ ۇزاق ۋاقىت جاقسارۋىنىڭ تىرەكتىك فاكتورى.

جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلگە نازار سالساق، گەرمانيالىقتار سالىستىرۋ تۇرعىسىن قولدانادى، قازىرگىگە دە، بولاشاققا دا ءمان بەرەدى. گەرمانيانىڭ ءبىر اقپارات قۇرالى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇرىلىمى مەن كوڭىل كۇيىن ماڭىزدى فاكتور قاتارىنا قويىپ، بىلاي دەپ جازعان: ”جۇڭگولىقتار اشىق ورتاعا بەيىمدەلگەن، ەلەكترلى اۆتوموبيل ساتىپ الۋشىلاردىڭ ورتاشا جاسى 34 جاس (ەۆروپا وداعىندا 56 جاس)“. بۇل ”دامۋ ۇلگىسىندەگى تۇتىنۋدىڭ“ بولاشاقتاعى كومەسكى كۇشىن اشىپ كورسەتتى. 2022 – جىلعى ءبىر تۇردەگى بازار تەكسەرىپ – زەرتتەۋىنە قاراعاندا، ەلىمىزدە جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلدىڭ 40 جاستان تومەنگى تۇتىنۋشىلارىنىڭ سالىستىرماسى %84 كە جەتكەن، مۇنىڭ ىشىندە 30 جاستان تومەنگى ادامدار توبى شامامەن تەڭ جارىمىن ۇستاعان. شىنىندا، سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، جۇڭگونىڭ جاڭا تۇتىنۋشىلار توبى جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلدەردىڭ نەگىزگى ساتىپ الۋ كۇشى بولىپ وتىر.

بۇگىنگى جۇڭگودا جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيل، شوفەرسىز جۇرگىزۋ تەحنيكاسى، زەردەلى تاعۋ جابدىعى سياقتىلاردان ينتەگرالدى تىزبەك، تومەن كەڭىستىك ەكونوميكاسى، ۆيرتۋالدى رەال كاسىپ سالالارىنا دەيىن... مەيلى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسى بولسىن، الدە بولاشاقتاعى كاسىپ سالاسى بولسىن، ونىڭ كورنەكتى ەرەكشەلىگى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى قوزعاۋشى ەتۋ، جاسىل، تومەن كومىرتەكتى بولۋدى جەتەكشى ەتۋ. جاڭا داۋىردەن بەرى ورتاق تانىمنان ارەكەتكە دەيىن، قارجى قوسۋدان تۇتىنۋعا دەيىن، قامداۋدان سۇرانىسقا دەيىن، جاڭا دامۋ ۇستانىمى ”ديريجەرلىك تاياقشا“ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ەلىمىز كاسىپ سالالارىنىڭ ىشكەرىلەي تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، دامۋ تاسىلىنە جەدەل بۇرىلىس جاساپ، جاڭاشا وندىرگىش كۇش پەن جاڭا تۇتىنۋشىلار شوعىرىنىڭ ”قوس باعىتتا اتتانۋىن“ جۇزەگە اسىردى.

مۇنداي ”قوس باعىتتا اتتانۋ“ بوگەنايلىق مانگە يە. بۇگىنگى جۇڭگودا ەڭ سوڭعى تۇتىنۋ شىعىسىنىڭ ەكونوميكانىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى 2012 - جىلعى %55.4 تەن 2023 - جىلى %82.5 كە جەتتى. جاس بۋىن تۇتىنۋدىڭ نەگىزگى كۇشىنە اينالعاندا، حالىق سانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋى حالىقتىڭ جوعارى ساپالى تۇرمىسىمەن تىعىز ۇشتاسقاندا، ”ءومىر ءسۇرۋ ۇلگىسىندەگى تۇتىنۋدان“ ”دامۋ ۇلگىسىندەگى تۇتىنۋعا“ دەيىن ءبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جۇڭگولىقتىڭ تۇتىنۋ كەڭىستىگى بارىنشا كەڭەيەدى، تۇتىنۋدىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ باستان - اياق تاماشا ارىندى ساقتايدى، بۇل − ەلىمىزدىڭ اسا زور كولەمدى بازارىنىڭ تەرەڭ قاتپارلى ابزالدىعى، سونداي - اق ەلىمىز حالىق سانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق ابزالدىعى. ناقتى ەكونوميكانى تىرەك ەتكەن وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن جەدەل قۇرۋ، ادامداردىڭ جان - جاقتى دامۋى مەن جالپى حالىقتىڭ بىرگە بايۋى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلدى، مۇنداي ”قوس باعىتتا اتتانۋ“ تەرەڭدىك جانە كەڭدىك جاعىنان ىشكەرىلەي دامىپ، حالىق سانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ وسىزامانداندىرۋدىڭ جان - جاقتى جۇزەگە اسۋىنا تىرەك بولادى.

جۇڭگو ەكونوميكاسى ەجەلدەن قيىندىقتاردى جەڭىپ، قامال الۋ بارىسىندا دامىپ، زورايىپ، سىن - سايىسقا توتەپ بەرۋ بارىسىندا وزىنەن اسىپ ءتۇستى، بۇل − تاريحي تاجىريبە ءارى ەكونوميكالىق زاڭدىلىق.

قيىنشىلىققا دۇرىس قاراپ، سەنىمدى بەكەمدەپ، كوز جەتكەننەن كەيىن مىقتى يگەرىپ، قايراتتانا العا ۇمتىلۋ كەرەك، ءبىزدىڭ تۇتاس جىلداعى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ نىسانا - مىندەتتەرىن ورىنداۋعا شارت - جاعدايىمىز، قابىلەتىمىز بار، ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىن، ۇزاق ۋاقىت جاقسارۋىن ىلگەرىلەتە الامىز.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى