- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
جىبەك جالدى پىراعىم
2014.05.13 11:24
جىلقى. جىلقى تاق تۇياقتىلار وترياتىنىڭ ءبىر تۇقىمداسى. ادامزات وركەنيەتىندەگى، اسىرەسە، دالا وركەنيەتىندەگى دامۋدىڭ جارقىن دا ەلەۋلى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى بولادى. جىلقىنى قولعا ۇيرەتە باستاۋ كوشپەلى شارۋاشىلىق پەن وركەنيەت دامۋىنىڭ نەگىزىن قالادى. قولعا ۇيرەتىلگەن جىلقىنىڭ شارۋاشىلىقتا ماڭىزى زور. ول ــ ەت جانە قىمىز ءوندىرۋ، سالت ءمىنۋ، ارباعا نە شاناعا جەگۋ، اسكەري جانە سپورتتىق باعىتتاردا وسىرىلەدى.
جىلقىنىڭ ماڭىزى. قازاق حالقىنىڭ دۇنيە تانىمىندا، ءدىلى مەن تىلىندە جىلقىعا قاتىستى وزگەشە فيلوسوفيالىق جانە مادەني جۇيە قالىپتاسقان. قازاق حالقى اراسىندا ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان ات تۇلداۋ، ياعني قايتىس بولعان ادامنىڭ مىنگەن اتىن تۇلداپ جىبەرىپ، ءبىر جىلدان سوڭ اسىندا سويۋ عۇرپىن ساق زامانىنان ساقتالعان ءداستۇردىڭ جالعاسى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
«ادام ــ جىلقى مىنەزدى» دەيدى قازاق حالقى. بۇعان «جىلقى ــ مالدىڭ پاتشاسى»، «جىگىتتىڭ سورلىسىن اتتىڭ جولدىسى تەڭەيدى»، «ات - ەردىڭ قاناتى» ت. ب ماقال-ماتەلدەردى قوسساڭىز، قازاق حالقىنىڭ ادام مەن ونىڭ جان سەرىگى اتىنا ءبىر تۇتاس الەم رەتىندە قاراعانىنا كوز جەتكىزۋگە بولادى. ادامنىڭ ازامات قاتارىنا قوسىلۋىنىڭ ءوزىن «ات جالىن تارتىپ ءمىندى» دەپ بەينەلەيدى قازاق حالقى. جاس بالانىڭ العاش اتقا وتىرعانىن اتاپ ءوتۋ سالتى توقىم قاعارىنان باستاپ، ادامنىڭ بۇل ومىردەن وتكەنىنىڭ بەلگىسى ات تۇلداۋعا دەيىنگى بۇكىل پانيلىك تىرشىلىكتى جىلقىمەن بايلانىستىرعان. قازاقتار بىرەۋمەن جاۋلاسسا «ات قۇيرىعىن كەسىسكەن»، بىرەۋدىڭ الدىندا كىنالى بولىپ قالسا «ات-شاپان ايىبىن تولەگەن». سيلى قوناققا ات مىنگىزۋ، كۇيەۋ جىگىتتىڭ قالىڭدىق الۋىنا العاش بارعاندا ات بايلاۋى، ۇرىس كەزىندە جاۋ قورشاۋىندا قالعان قولباسشىعا ات سۇيەك بەرىپ قۇتقارۋ، ت. ب داستۇرلەر؛ اتقامىنەر، اتقوسشى، اتشابار، ت. ب لاۋازىمدار جىلقىنىڭ قازاق حالقىنىڭ شارۋاشىلىعىندا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك ومىرىندە دە ۇلكەن مانگە يە بولعانىن بىلدىرەدى.
ادال سەرىگى. قازاق حالقى جىلقىنى، ەڭ الدىمەن، ەل قورعانى ەردىڭ جان سەرىگى دەپ دارىپتەگەن. ۇلتتىق ميفولوگياداعى يەسى قىسىلعاندا ءتىل ءبىتىپ، اقىل ايتاتىن تۇلپارلار («ەر توستىك»، «التىن ساقا» ت. ب. ەرتەگىلەردە)، باتىرلىق جىرلارداعى قوبىلاندىنىڭ تايبۋىرىلى، الپامىستىڭ بايشۇبارى، قامباردىڭ قارا قاسقا اتى يەسىمەن بىرگە جىر-اڭىزعا اينالىپ، ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن. قازاق حالقىنىڭ اسكەري جورىققا ءتوزىمدى جىلقى تۇقىمدارىن كوپتەپ وسىرەتىنى تۋرالى دەرەكتەر رەسەي جانە ەۆروپا زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىندە جازىلىپ قالعان. قازاق دالاسىندا وسىرىلگەن جىلقىلار 1-، 2- دۇنيە جۇزىلىك سوعىس مايداندارىنا كوپ الىنعان.
ءسان-سالتاناتى. قازاق حالقى جىلقىنى سپورتتىق ويىن-ساۋىقتاردا (الامان بايگە، بايگە، قۇنان بايگە، جورعا جارىس، كوكپار، اۋدارىسپاق، ات ومىراۋلاستىرۋ، ات ۇستىنەن تارتىس، جامبى اتۋ، قىزقۋار، سالما ءىلۋ، كۇمىس ءىلۋ، ت. ب.) ازاماتتىڭ مەرەيىن اسىراتىن، سال-سەرىلىك پەن ساندىلىكتىڭ شىرايىن كەلتىرەتىن تەكتى جانۋار دەپ ەسەپتەگەن. «جىلقى ساندىك ءۇشىن، تۇيە بايلىق ءۇشىن» دەگەن ماقالدىڭ ءمانى وسىنى مەڭزەيدى.
بايلىعىنىڭ ولشەمى. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا بايلىق مولشەرى تەك جىلقىمەن عانا ولشەنگەن. جىلقىسىنىڭ سانى 5 مىڭنان اساتىندار عانا باي ساناتىنا جاتقىزىلعان. «ءبىزدىڭ اسىل دۇنيەمىز ءبىر عانا جىلقىمىز»،-دەپ جازادى مۇحاممەد حايدار دۋلاتي،-«ءلاززات الاتىن اسىمىز - ەت، سۇيەتىن ءشارباتىمىز - قىمىز... قىزىق كورەتىنىمىز - ورىستەگى جىلقىمىز». حالىقتىڭ جىلقى مالىنا قاتىستى وسىنداي ەرەكشە ىقىلاسى، كەڭ بايتاق جايلىمدارىنىڭ بولۋى، جىلقىنىڭ قىستا تەبىنىپ ءوزى جايىلا الاتىندىعى، ت. ب فاكتورلار قازاق دالاسىندا بۇل تۇلىكتىڭ كوپ وسىرىلۋىنە سەبەپ بولعان.
كەلۋ قاينارى: تارباعاتاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
