جىبەك جولىنداعى وتكەن ىستەر جاڭعىردى
_ 2023 ـ جىلى شينجياڭنىڭ ارحەولوگيا قىزمەتىندە سۇبەلى تابىسقا قول جەتتى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى يىن لۋ
2024.03.21 16:24 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
جىلداردىڭ ەسىكتەرىن ايقارا اشساڭىز، بولماشى ىزدەردەن دە جاڭعىرىق ەستىلەدى.
3 ـ ايدىڭ 18 ـ كۇنى 2023 ـ جىلعى شينجياڭنىڭ ارحەولوگيا قىزمەتىنەن مالىمەت بەرۋ ٴماجىلىسى اشىلدى، 17 ٴتۇرلى ىرىقتىلىق سيپاتتى ارحەولوگيالىق قازۋ مەن 150 نەشە ٴتۇرلى نەگىزگى قۇرىلىس بويىنشا ارحەولوگيالىق تەكسەرۋ، بارلاۋ، قازۋ _ شينجياڭداعى ارحەولوگيانىڭ الدىڭعى شەبىندە ەرلىكپەن شايقاسقان قىزمەتكەرلەر تاپسىرعان ناتيجە ٴتىزىمى بولدى.
تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندەگى، وزەندەر مەن كولدەردىڭ جاعاسىنداعى ەلدى مەكەندەردە، قالا جۇرتتارىندا، قابىر شوعىرلارىندا ارحەولوگيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ٴىزى قالدى، ولار بەرىك سەنىم، كاسىپتىك تۇرعى، بايقامپاز كوز ايا، جوعارى، جاڭا عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى مىڭداعان جىل، ٴتىپتى ون مىڭ جىلعا جۋىق ەلەۋسىز قالىپ، جىم ـ جىرت جاتقان اسىلداردىڭ كەرەمەت كەلبەتىن كورسەتىپ، وتكەن ـ كەتكەندى ايگىلەپ، بۇكىل قوعامنىڭ جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاريحىن اناعۇرلىم جان ـ جاقتى، ىشكەرىلەي تۇسىنۋىنە دەم بەردى.
ەسكى جۇرتتاردىڭ بەت ـ بەينەسى اناعۇرلىم ايقىندالا ٴتۇستى
”شينجياڭنىڭ ەرتە كەزدەگى وركەنيەتىن جان ـ جاقتى زەرتتەۋ“، ”ٴبىر تۇتاس مەملەكەت جۇيەسىندە شينجياڭنىڭ تاريحي دامۋ اياق الىسىن زەرتتەۋ“ سياقتى ٴتۇيىندى تاقىرىپتاردىڭ ىلگەرىلەتۋىندە شينجياڭداعى بايىرعى قالا جۇرتتارىنىڭ، ەلدى مەكەندەردىڭ بەت ـ بەينەسى اناعۇرلىم ايقىندالا ٴتۇستى.
وتكەن ٴبىر جىلدا، تيانشاندى ٴتۇيىن ەتكەن تاريحقا دەيىنگى ەلدى مەكەندەر مەن جوعارى دارەجەلى قابىرلاردى قازۋ شينجياڭداعى تاريحقا دەيىنگى ەلدى مەكەندەردىڭ دامۋ فورماتسياسى، قوعامدىق ۇيىم قۇرىلىمى سياقتىلاردى زەرتتەۋگە جاڭا ماتەريال ازىرلەدى.
”اراتۇرىك اۋدانىنداعى جيانجياپو قابىرىنىڭ شىعىس تيانشان وڭىرىندەگى جانگو ٴداۋىرىنىڭ سوڭعى مەزگىلىنەن باتىس حان پاتشالىعىنا دەيىنگى مەزگىلدەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن، ورنالاسۋى ەڭ ايقىن، ەڭ جاقسى ساقتالعان جوعارى دارەجەلى اقسۇيەكتەر قابىرى ەكەندىگىن، سونىمەن بىرگە تاعى وڭتۇستىك، سولتۇستىك پاتشالىقتار داۋىرىنەن سۇي، تاڭ داۋىرىنە دەيىنگى كوشپەندىلەر قابىرى دا ورنالاسقاندىعىن تۇراقتاندىرۋعا بولادى“. باتىس تەرىستىك داشۋەسى مادەنيەت مۇرالارى شۋەيۋانىنىڭ دوتسەنتى، اراتۇرىك اۋدانىنداعى جيانجياپو قابىرى ارحەولوگيالىق نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى شي تۇڭيۋان بىلاي دەدى: بۇل اراداعى ۇيلەردىڭ ورنى، جەر وشاق، بىرگە جەرلەنگەن قابىرلار اۋماعى، مالدى بىرگە كومگەن شۇڭقىر اۋماعى، قۇلىپتاس سياقتى قۇرىلعىلار وسى مەزگىلدە سول جەردە قابىر جوباسى، دارەجە پارقى جانە جەرلەۋ جوسىنى قالىپتاسقاندىعىن ايقىن كورسەتەدى.
ارحەولوگتار بىلاي دەپ قارادى: جيانجياپو قابىرىن قازۋ ناتيجەسى ەلىمىزدىڭ شىعىس تيانشان ٴوڭىرىنىڭ جانگو داۋىرىنەن باتىس حان داۋىرىنە دەيىنگى كوپ نەگىزدى، ٴبىر تۇلعالى وركەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋ بارىسىن اشىپ كورسەتۋدە ماڭىزدى قۇنعا يە.
شينجياڭ ىشىندەگى ٴداۋىرى ەڭ ەرتە جاقۇت، قاس تاسى كەندەرى قالاي اشىلعان؟ 2023 ـ جىلى ارحەولوگتار قۇمىل قالاسىنداعى تيانحۋدۇڭ كوگىلدىر اقىق كەنىن اشۋ ەسكى جۇرتىنان شامامەن 4000 جىلدىڭ الدىنداعى كەن اشۋ جاعدايىن كوردى. ”ەسكى جۇرتتا كەن شۇڭقىرى، قوقىر ـ قوقسىق شىعاراتىن ناۋا، كەن قالدىعى جينالعان اۋماق، كەن اشۋ جۇمىس اۋماعى، قاراۋىل ورنى، تاساتتىق اۋماعى بار، بۇل بايىرعى ونەركاسىپتىك ەلدى مەكەننىڭ نەگىزگى بەت ـ بەينەسىن، ٴوندىرىس احۋالىن ايقىن كورسەتتى“، ـ دەدى قۇمىل قالاسى تيانحۋدۇڭ كوگىلدىر اقىق كەنى ەسكى جۇرتى بويىنشا ارحەولوگيالىق مالىمەت بەرۋشى تان يۇيچىن.
بۇل كەن اشۋ ەسكى جۇرتى ەرتە زامانعى شينجياڭ ٴوڭىرى مەن ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ ەرتە كەزدەگى بايلىقپەن قامداۋ قاتىناسىن زەرتتەپ، جۇڭگونىڭ ەرتە زامانعى كوپتەگەن كوگىلدىر اقىق بۇيىمدارىنىڭ شيكىزات قاينارىن قاراستىرۋعا ماڭىزدى دەرەك ازىرلەيدى.
ەڭ جاڭا قازبالارعا قاراعاندا، تۇمسىق قالاسىنداعى توعىزساراي ەسكى جۇرتىنىڭ ستراتەگيالىق ورنى ماڭىزدى، ساقتالۋ جاعدايى جاقسى، مادەنيەت مازمۇنى باي ەكەن. قازىر ارحەولوگتار ەسكى جۇرتتاعى قالا جۇرتىن، بۇتحانانى ايقىن تۇجىرىمدادى، سونداي ـ اق سىرتقى قامال، تۇرعىندار اۋماعى، بايىرعى قۇمدان جۇرتى، بايىرعى جول، شاعىن بۇتحانا، بايىرعى ەگىنجاي، بايىرعى سۋ يگىلىگى جۇيەسى سياقتىلاردىڭ جۇرناعىن تاعى دا تۇراقتاندىرۋ قاجەت بولىپ وتىر.
مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى، توعىزساراي ەسكى جۇرتى ارحەولوگيالىق نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى ياڭ رۇي بىلاي دەپ قارايدى: توعىزساراي ەسكى جۇرتى كوپ كەزىگە بەرمەيتىن جالپىلىق ەسكى جۇرت، ونىڭ زەرتتەلۋى تاريحتاعى ورتالىق اكىمياتتاردىڭ شينجياڭ ٴوڭىرىن باسقارۋىن دالەلدەۋدە، سونداي ـ اق تىڭ يگەرۋ تاريحىن، بۇددا ٴدىنىنىڭ تارالۋ تاريحىن ٴتۇسىندىرۋ جاقتارىندا ماڭىزدى مانگە يە.
بىلتىر ارحەولوگيالىق تەكسەرۋ، بارلاۋ ارقىلى تۇرپان قالاسىنداعى بادام شىعىس قابىرلار شوعىرىنان تاڭ داۋىرىندەگى 15 قابىر جاڭادان بايقالدى، ارحەولوگتار بادام شىعىس قابىرلار شوعىرىنىڭ تارالۋ كولەمىن بارعان سايىن ايقىندادى، سول كەزدەگى ورتا جازىق وڭىرىندەگى جەرلەۋ جوسىنى مەن ٴپىشىن ـ قۇرىلىمىنىڭ شينجياڭ وڭىرىنە جاساعان ىقپالى دا اناعۇرلىم ايقىندالا ٴتۇستى.
”وسى رەتكى قازۋ بارىسىندا ’جاڭ شياۋبۋدىڭ جەر ساتىپ الۋ قولحاتىن‘ تاۋىپ الدىق، بۇل شينجياڭنان تۇڭعىش رەت تابىلعان اعاشقا ويىلعان جەر ساتىپ الۋ قولحاتى“. شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى شاڭ يۇيپيڭ بىلاي دەدى: اعاشقا ويىلعان جەر ساتىپ الۋ قولحاتى حانزۋ جازۋىنىڭ كايشۋ ۇلگىسىمەن جازىلعان، تاقتايدىڭ ۇلكەن ـ كىشىلىگى مەن قالدىق جازۋلارىنا نەگىزدەلگەندە، اسىلىندە جازىلعان جازۋدىڭ 450 ٴارىپ اينالاسىندا ەكەندىگىن العاشقى ادىمدا تۇسپالداپ وتىرمىز، 300 ارىپكە جۋىعى وقىلادى ەكەن، 150 ارىپتەي جازۋ وشكىندەپ كەتىپتى.
جەر ساتىپ الۋ قولحاتى جەر ساتىپ الۋ كەلىسىمى دەپ تە اتالادى، ولۋشىگە قابىرلىق جەر ساتىپ الاتىن كەلىسىم، ەرتە زامانعى ورتا جازىق وڭىرىندە ٴبىرشاما كەڭ تارالعان جەرلەۋ جوسىنى، جەر كەلىسىمىنە ەلىكتەۋ فورماسىمەن ”ولگەننەن كەيىن جەرلەنەتىن جەردى ساتىپ الۋدى“ مەڭزەيدى. بۇل اعاشقا ويىلعان جەر ساتىپ الۋ قولحاتىندا ”تيانباۋدىڭ 8 ـ جىلى“ (ٴبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 749 ـ جىلى) دەپ جىل ۋاقىتى ايقىن جازىلعان، ”جاڭ شياۋبۋ“ دەگەن ەسىم بار، جياۋحى ايماعى، گاۋچاڭ اۋدانى، نيڭچاڭ اۋىلى سياقتى جەر اتتارى دا كورىنەدى، تاعى قابىر قورعاۋشى دەگەن تەرمين دە كەزدەسەدى.
بادام شىعىس قابىرىنىڭ ەڭ جاڭا قازۋ ناتيجەسى ارحەولوگتاردىڭ ۋي، جين داۋىرىنەن تاڭ داۋىرىنە دەيىنگى تۇرپان وڭىرىندەگى جوعارى دارەجەلى قابىر قۇرىلىستارى مەن جەرلەۋ سالتى ٴتۇزىمى جونىندەگى تانىمىن تەرەڭدەتىپ، تاڭ داۋىرىندەگى ورتالىق اكىمياتتىڭ باتىس ٴوڭىردى باسقارۋى مەن باتىس ٴوڭىردىڭ جۇڭحۋا مادەنيەتىن شىنايى مويىنداۋىن زەرتتەۋگە ناقتى مىسال بولدى.
كوپ ٴدىن قاتار ٴومىر سۇرگەندىگى جونىندەگى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى مول بولدى
”ەرتە زامانعى شينجياڭداعى كوپ نەگىزدى ٴدىننىڭ دامۋى مەن جۇڭگوشالانۋى جونىندەگى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدى“ ىلگەرىلەتۋدىڭ ٴتۇيىندى تاقىرىپتارىندا ارحەولوگتار اناعۇرلىم كوپ جاندى، ايقىن مىسالدار ارقىلى شينجياڭنىڭ ەجەلدەن كوپ ٴدىن قاتار ٴومىر سۇرگەن ٴوڭىر، ٴبىر نەمەسە ەكى ٴدىننىڭ نەگىزگى ورىندا تۇرىپ، كوپ ٴدىننىڭ قاتار ٴومىر ٴسۇرۋى _ شينجياڭداعى ٴدىن جاعدايىنىڭ تاريحي ەرەكشەلىگى، توعىسىپ، قاتار ٴومىر ٴسۇرۋ _ شينجياڭداعى دىندەر قاتىناسىنىڭ نەگىزگى اعىمى ەكەندىگىن دالەلدەدى.
2023 ـ جىلى ارحەولوگتار شونجى اۋدانىنداعى تاڭچاۋدۇن بايىرعى قالاسى نەستوريان ٴدىنى عيباداتحاناسىنىڭ شىعىس بولەگىندەگى ارحەولوگيالىق قىزمەتتە گاۋچاڭ ۇيعۇر بەكتىگى جانە باتىس لياۋ، موڭعۇل يۋان پاتشالىعى داۋىرلەرىندەگى قورعان داۋالدارىن بايقاپ، عيباداتحانانىڭ سالىنۋ بارىسىن ونان ارى ايقىندادى.
”ٴبىز عيباداتحانانىڭ نەگىزگى قۇرىلىسىن ٴىشىنارالاپ سارالاعان كەزدە، سولتۇستىك بولىگىنىڭ ورتاڭعى بولمەسىندەگى ٴۇيدىڭ جۇرتىنىڭ استىندا قاباتتالا كومىلىپ جاتقان جىلى ونان دا ۇزاق ۇيلەردى بايقادىق ٴارى ونىڭ قابىرعاسىنان مولشەرمەن 15 شارشى مەتر كەلەتىن نەستوريان ٴدىنى تاقىرىبىنداعى قابىرعا سۋرەتتەردى ارشىپ الىپ، ونى نەستوريان عيباداتحاناسى دەپ تۇراقتاندىردىق“. جۇڭگو حالىق داشۋەسىنىڭ وقىتۋشىسى، تاڭچاۋدۇن بايىرعى قالاسى ەسكى جۇرتى ارحەولوگيالىق نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى رىن گۋان بىلاي دەدى: سونىمەن بىرگە وسى ارادان تاڭ داۋىرىندەگى ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ ەرەكشەلىگى ايقىن قۇرىلىس بولشەكتەرى بايقالدى، قابىرعا سۋرەتتەرىندە بايىرعى ۇيعۇر جازۋىنداعى ارناۋ سوزدەر بار ەكەن، دەمەك، وسى ٴۇيدى تاڭ داۋىرىندە باستاپ سالىنىپ، گاۋچاڭ ۇيعۇر بەكتىگىنىڭ ورتاڭعى مەزگىلىندە جاڭالانعان دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى.
ەندى عانا 2023 ـ جىلعى ”بۇكىل ەلدەگى 10 ٴىرى ارحەولوگيالىق جاڭا بايقاۋ“ بويىنشا سوڭعى باعالاۋعا كىرگەن قاشقار مورا بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتى _ قازىر ەلىمىزدىڭ ەڭ باتىس بولىك وڭىرىندە بايقالعان ەرتەدەگى ٴىرى كولەمدى جەر بەتى بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتى، قازىر ٴبىر دوڭگەلەك مۇنارا، ٴبىر شارشى مۇنارا ساقتالىپ قالعان. ەڭ جاڭا قازۋدا كولەمى اسا زور بۇتحانا قۇرىلىس شوعىرى ايقىندالىپ، ەسكى جۇرتتىڭ دوڭگەلەك فورمالى بۇددا مۇناراسىن وزەك ەتە بىرتىندەپ سالىنعاندىعى، شامامەن تاڭ داۋىرىنە كەلگەندە، شارشى فورمالى بۇددا مۇناراسىنىڭ شىعىس وڭتۇستىك جاعىنان ۇلكەن بۇددا سارايى قاتارلى قۇرىلىستار سالىنعاندىعى انىقتالدى.
”2023 ـ جىلى 7000نان استام مادەني ەسكەرتكىش قازىپ الىندى، كوپ ساندىسى گيپستەن جاسالعان بۇددا ٴمۇسىنىنىڭ سىنىقتارى، اعاشتان جاسالعان بۇددا ٴدىنى بەينەلەرىنىڭ پارشالارى دا بار. مۇنىڭ ىشىندە اعاشتان جاسالعان التى باقايلى بۇد اياعى مەن ساقال ـ مۇرتى ۇزىن گيپستەن جاسالعان بۇددا ٴمۇسىنى، تاعى ٴبىر انىق جازۋ جازىلعان قالدىق پارشالار ادامدى تاڭ قالدىرارلىق بايقاۋ بولىپ تابىلادى“. ورتالىق ۇلتتار داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى، قاشقار مورا بۇتحاناسى ەسكى جۇرتى ارحەولوگيالىق نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى شياۋ شياۋيۇڭ بىلاي دەدى: قالدىق جۇرناقتارداعى جازۋلار ٴتۇسىندىرىلىپ وقىلعاننان كەيىن ٴتىپتى دە ماڭىزدى بايقاۋلار بولۋى مۇمكىن.
حان ٴۇي ەسكى جۇرتىنىڭ شىعىس قالاسى مورا بۇتحاناسى ەسكى جۇرتىنىڭ وڭتۇستىگىنەن شامامەن 5 كيلومەتر جەردە، ونىڭ شىعىس قالاسىنىڭ سىرتىنداعى 2 كيلومەتر جەردە تاعى ٴبىر بۇددا مۇناراسى بار، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى حان، جين داۋىرلەرىندە سالىنعاندىعىن ٴارى پايدالانىلعاندىعىن دالەلدەدى. ”توپتيم بۇددا مۇناراسى مەن مورا بۇددا مۇناراسى بايىرعى قالانىڭ 5 كيلومەتر كولەمىندە بولىپ، تاريحي ماتەريالداردا جازىلعان ۋي، جين داۋىرىندە سۋلى وڭىرىندە بۇددا ٴدىنىنىڭ داۋرەندەگەن جاعدايىن دالەلدەدى، سونداي ـ اق بۇددا ٴدىنىنىڭ العاشقى كەزدە باتىس وڭىردە تارالۋى مەن جەرگىلىكتەنۋىنە ماڭىزدى دەرەك بولدى“، ـ دەدى جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ارحەولوگيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى، حان ٴۇي بايىرعى قالاسى ارحەولوگيا نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى ٴاليجان ايسا.
بۇدان سىرت، قۇمىل قالاسىنداعى بايياڭگوۋ بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتىنا ارحەولوگيالىق تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ارقىلى 7 جەردەگى عيباداتحانانىڭ نەمەسە بۇتحانانىڭ ىرگەسى، سونداي ـ اق 43 ۇڭگىر انىقتالدى. ٴپىشان اۋدانىنىڭ تۇيىق تاس ۇڭگىرىنىڭ قازىلۋى تۇيىقتىڭ شىعىس اۋماعىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى 2 ـ ٴنومىرلى عيباداتحانانىڭ تارالۋ كولەمىن، فۋنكتسيالىق اۋماقتارعا ٴبولىنۋىن، سيپاتى مەن دارەجەسىن جانە سولتۇستىكتەگى موناحتار اۋلاسىنىڭ قۇرىلىمى مەن ورنالاسۋىن، داۋىرلەرگە ٴبولىنۋىن ايقىندادى، بۇل ارا كەزىندە ٴىرى كولەمدى رەسمي بۇددا ٴدىنى عيباداتحاناسى بولعاندىقتان، قازىپ الىنعان مۇرالاردىڭ ٴتۇرى مول بولىپ، بۇتحانا موناحتارىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىن بەينەلەيدى.
عىلىم ـ تەحنيكالىق ٴتاسىل ”ۋاقىتتان اتتاپ وتۋگە“ دەم بەردى
تاڭچاۋدۇن ەسكى جۇرتىنداعى شام ـ شىراقتاردىڭ جانارزاتتارىندا وسىمدىك مايى دا، حايۋانات مايى دا بار، قۇمىل لاپچۇق قابىرىنداعى تاڭ ٴداۋىرىنىڭ العاشقى جىلدارىنداعى كاييۋان تۇڭباۋ اقشاسى وتانىمىزدىڭ باتىس وڭتۇستىگىنەن كەلگەن ... مۇنداي قورىتىندى قالاي شىقتى؟ بۇل عىلىم ـ تەحنيكاعا سۇيەنىپ ارحەولوگيالىق تەكسەرۋ ارقىلى شىعارىلعان.
سوڭعى جىلداردان بەرى، كوپ ٴتۇرلى عىلىم ـ تەحنيكالىق تاسىلدەر مەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ىشكەرىلەي توعىسىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ينفورماتسياسى اناعۇرلىم كادەگە جاراتىلىپ، جۇرتشىلىقتىڭ ول جونىندەگى تانىمىن بايىتتى.
كۇشار قالاسى اۋماعىنداعى كەن قورىتۋ ەسكى جۇرتتارى كۇشار وزەنىنىڭ جوعارعى اعارىنداعى وڭىرگە شوعىرلانعان. «سۋ جونىندەگى كىتاپقا تۇسىنىكتە» سيتات ەتىلگەن ساكيا اۋلەتىنىڭ «باتىس ٴوڭىر ەستەلىگىندە» جازىلعان كۇساندىقتاردىڭ ”وسى تاۋدان تاس كومىر الىپ، وسى تاۋدىڭ تەمىرىن قورىتۋ“ جاعدايىن ىشكەرىلەي ٴتۇسىنۋ ٴۇشىن، 2023 ـ جىلى 4 ـ ايدا ارحەولوگتار كۇشار قالاسى اۋماعىنداعى 8 جەردەگى مەتال قورىتۋ جۇرتىنان كۇل، كەن رۋداسى، كورىك تۇتىگى سياقتى مەتال قورىتۋ قالدىقتارىن جيناپ، باعىتتامالى ۇلگى الىپ، جىلناما، مەتال قورىتۋ ارحەولوگياسى سياقتى جاقتاردان ساراپتاۋ جۇرگىزىپ، تالداۋ جاسادى.
”تەكسەرۋ ناتيجەسىنە نەگىزدەلگەندە، ەڭ كەشىككەندە جانگو ٴداۋىرىنىڭ سوڭعى مەزگىلىنەن باستاپ كۇشار وڭىرىندە (ەرتەدەگى كۇسان ٴوڭىرى) نەداۋىر كولەمدى مىس ـ تەمىر قورىتۋ ٴوندىرىس قيمىلدارى بولعاندىعىن تۇجىرىمداۋعا بولادى“. بەيجيڭ عىلىم ـ تەحنيكا داشۋەسىنىڭ دوكتورانتى ياڭ فان بىلاي دەدى: تاريحتا شينجياڭ ٴوڭىرى ورتا جازىق وڭىرىمەن تىعىز ارالاسۋدى، ىشتەسۋدى، توعىسۋدى باستان ـ اياق ساقتاپ كەلگەن، ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ ىقپالىندا، كۇشار ٴوڭىرىن ۋاكىل ەتكەن تەمىر قورىتۋ كاسىبى كۇن سايىن كوركەيە تۇسكەن.
اقىن چىن زى ـ اڭ ۋ زىتيان قۇرعان جوۋ داۋىرىندە وردادا قىزمەت ىستەگەن، ول «سولتۇستىك سىچۋانداعى اسكەري ىستەردە» سول كەزدەگى باتىس سولتۇستىك ٴوڭىرىنىڭ اسكەري ىستەر قاراجاتىندا باتىس وڭتۇستىك وڭىرگە سۇيەنەتىندىگىن ايتقان. ارحەولوگتار قۇمىلداعى لاپچۇق قابىرىنان قازىپ الىنعان تاڭ ٴداۋىرىنىڭ العاشقى جىلدارىنداعى كاييۋان تۇڭباۋ اقشاسىنا XRF بويىنشا تالداۋ جاساعاننان كەيىن، ولاردىڭ بارلىعى مىس ـ قالايى ـ قورعاسىن ٴۇش ەلەمەنتتىڭ قورىتپاسى ەكەنىن، ال قورعاسىن يزوتوبى بويىنشا تالداۋ ونىڭ مەتال كەن قاينارىنىڭ باتىس وڭتۇستىك ٴوڭىردى مەڭزەيتىنىن انىقتاعان.
”عىلىم ـ تەحنيكالىق ساراپتاۋعا، ارحەولوگيالىق ارتقى كورىنىسكە جانە تاريحي جازبا دەرەكتەرگە ۇشتاستىرا وتىرىپ، ٴبىز تاڭ ٴداۋىرىنىڭ العاشقى جىلدارىندا باتىس وڭتۇستىك وڭىرلەردە قۇيىلعان اقشانىڭ شيكىزاتى سول جەرلەردەن قازىپ الىنعان مەتالدار ەكەندىگىن، سونداي ـ اق باتىس سولتۇستىك شەكارا وڭىرلەردى كوپتەپ قامدايتىندىعىن تۇجىرىمدادىق“. جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى داشۋەسىنىڭ پوست دوكتورى ما ديڭ بىلاي دەدى: بۇل تاڭ ٴداۋىرىنىڭ العاشقى جىلدارىنداعى اقشامەن جانە اقشا قۇيۋ ماتەريالىمەن قامداۋ جۇيەسىن ٴبىر قىرىنان اشىپ قانا قويماي، تاڭ داۋىرىندەگى ورتالىق اكىمياتتىڭ شەكارا ٴوڭىردى ٴونىمدى باسقارۋىنىڭ بەينەسى بولىپ تابىلادى.
3 ـ ايدىڭ جارتىسى ٴوتتى، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا كۇن جىلىنا باستادى، ٴارقايسى ارحەولوگيا قوسىندارى نىسانداردىڭ جۇمىس باسىنا بارىپ، بايتاق جەرمەن تىلدەسۋدى ۇزدىكسىز ورىنداماق، كەلەسى كوكتەمدە ٴتىپتى دە كوپ تىڭ بايقاۋلار جارىققا شىقپاق.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
تەلەفون: 65367915-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ باسپا ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەي كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2023 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى
