شيزاڭ ەكولوگيانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتتى

گراداندۇڭ قارلى تاۋىنىڭ باتىس وڭتۇستىگىندەگى تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 6542 مەتر كەلەتىن جياڭگىندي مۇزدى القابى − چاڭجياڭ وزەنى قاينارىنىڭ ءبىرى.

مۇزدىقتىڭ ەتەگىندە شيزاڭ اۆتونوميالى رايونى اندو اۋدانىنىڭ ماچۇي اۋىلى بار. مۇزدى القاپ پەن ماڭىنداعى شالعىندى قورعاۋ ءۇشىن، ماچۇي اۋىلى 10 جىلدان بەرى مالدىڭ سانىن %40 كە جۋىق ازايتتى.

”ءبىزدىڭ قىسقا مەرزىمدىك مۇددە ءۇشىن ىستەۋىمىزگە، استە، بولمايدى“. ماچۇي اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى سۋاڭجوما بىلاي دەدى: ەكولوگيالىق قىزىل سىزىقتى قاتاڭ ساقتاۋ مۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى، مۇزدىقتىڭ ءتۇيىندى قورعالاتىن ءوڭىرىن ءارقانداي فورماداعى اشۋعا جول بەرىلمەيدى.

2021 - جىلى 7 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ شيزاڭدا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”شيزاڭنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن ويداعىداي قورعاۋ − ماڭگىلىك يگىلىك، كۇللى جاھانعا مەيىر باعىشتاۋ“.

باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرعان شيزاڭ ەكولوگيانى قورعاۋدى جانە قالپىنا كەلتىرۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، چيڭحاي - شيزاڭ ءۇستىرتىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ زاڭىن جاپپاي اتقارىپ، مەملەكەت جەرىن كەڭ كولەمدە جاسىلداندىرۋ ارەكەتى مەن قالا اۋلاسىن جاسىلداندىرۋ ارەكەتىن عىلمي ورىستەتىپ، مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسى قۇرىلىسىن بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىك قالتقىسىن شىنايى بەكەمدەدى.

مەملەكەت تەرريتورياسىنىڭ كەڭىستىك جاعدايىن ساپالىلاندىرىپ، ۇستىرتتەگى جايىلىم، ورمان، تاۋ - سۋدى ويداعىداي قورعادى.

قورعاۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويعان شيزاڭ تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايىلىم، ءشول، مۇزدىقتى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋعا تاباندى بولىپ، «شيزاڭ اۆتونوميالى رايونىنىڭ مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى ەرەجەسىن» شىعارىپ، ماڭىزدى قارلى تاۋ، مۇزدىقتى پەشەتتەپ قورعاپ، چياڭتاڭ، چومالاڭما شىڭى، گاڭرىنبوچي سياقتى تيپتىك وڭىرلەردى «مەملەكەتتىك باقشا كەڭىستىگىن ورنالاستىرۋ جوباسىنا» ەنگىزۋدى بەلسەنە ىلگەرىلەتتى. قازىر شيزاڭنىڭ تابيعي قورعالاتىن جەر كولەمى بۇكىل رايون جەر كولەمىنىڭ %36 ىن ۇستايدى.

2023 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شيزاڭدا قۇرلىقتا جاسايتىن جابايى ومىرتقالى حايۋاناتتار ءبىر مىڭ 72 ءتۇرلى بولدى، ءىرى، ورتا تۇرىقتى جابايى حايۋاناتتاردىڭ سانى بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى قاتاردا تۇرادى، تيبەت بوكەنىنىڭ سانى 300 مىڭنان اسادى، حالىقارالىق قوعام جاعىنان تۇقىمى قۇرىدى دەپ قارالعان شيزاڭ بۇعىسىنىڭ سانى 800 دەن اسادى.

جۇيەلى باسقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ماڭىزدى وزەن - داريا اعارلارىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى كۇشەيتتى.

يارلۇڭزاڭبۋ وزەنىنىڭ ورتا اعارىنداعى وزەن اڭعارىنىڭ ەكى جاعالاۋىندا ۇزىندىعى شامامەن 160 كيلومەتر، كەڭدىگى شامامەن ءبىر مىڭ 800 مەتر كەلەتىن ”جاسىل ءجۇز شاقىرىمدىق ەكولوگيالىق ءدالىز“ تۋسىپ تۇر.

زاناڭ اۋدانى زاچي اۋىلى لودۇي قىستاعىنىڭ بيىكتىگىندە تۇرىپ الىسقا كوز تاستاساڭىز، توعايدىڭ ارعى باسىنا كوز جەتپەيدى. ”40 جىلدىڭ الدىندا بۇل ارادان ءبىر ءتۇپ اعاش كورە المايتىنبىز. قازىر جاسىل ءتۇس بارعان سايىن كوبەيۋدە“. قىستاق تۇرعىنى بيانجيۋ 450 مۋدان استام جەردەگى قالامشا بازاسىندا شارۋاشىلىق جۇرگىزەدى، تاياۋ جىلداردان بەرى كوپتەگەن جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن كوتەرمەگە الدى، ”قورشاعان ورتا جاسىلدانىپ، قالتامىز قامپايىپ، تۇرمىسىمىز جاقساردى، ءبىر وقپەن ءۇش قويان اۋلادىق!“ دەدى ول قۋانىپ.

شيزاڭ لاسانىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىن جاسىلداندىرۋ، يارلۇڭزاڭبۋ وزەنىنىڭ ورتا اعارىنداعى گۇڭگا اۋەجايىنىڭ توڭىرەگىندە جانە ”التى وزەن“ الابىندا ورمان ءوسىرۋ، جاسىلداندىرۋ سياقتى ءتۇيىندى ەكولوگيالىق ينجەنەريالاردى جەدەل اتقارىپ، ورمان، سازدىق، جايىلىم، سۋ ەكولوگياسى سياقتى سالالاردى قامتىعان ەكولوگيانى قورعاۋ بويىنشا تولەم بەرۋ مەحانيزمىن ورناتتى. 2023 - جىلى بۇكىل رايون بويىنشا ءبىر ميلليون 200 مىڭ مۋ جەرگە ورمان ءوسىرىلىپ، 6 ميلليون 140 مىڭ مۋ قۇنارسىز جايىلىم قالپىنا كەلتىرىلىپ، جونگە سالىنىپ، ورمانمەن كومكەرىلۋ شاماسى %12.31 كە جوعارىلاپ، جايىلىمنىڭ جالپىلىق جامىلعى وسىمدىكپەن كومكەرىلۋ شاماسى %48.02 كە جەتتى. لينجى قالاسى مەملەكەتتىك ورمان قالاسى بولىپ قۇرىلىپ، بومي، چيۇڭجيە، جياڭدا قاتارلى 11 اۋدان (قالا، رايون) مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنان ۇلگى كورسەتۋ رايونىنا اينالدى.

2023 - جىلى شيزاڭ اۆتونوميالى رايونىنىڭ ەكولوگيالىق ورتا جاعدايى مازمۇنداماسىندا كورسەتىلۋىنشە، شيزاڭنىڭ ەكولوگيالىق ورتا ساپا كورسەتكىشى تۇگەلدەي ساپالى بولعان، تۇتاس وڭىردەگى وزەن - كولدەردىڭ اقاۋسىزدىق شاماسى %100 بولعان، ءتۇيىندى وزەن - كولدەردىڭ ەكولوگيالىق اعىس مولشەرىنىڭ ولشەمگە جەتۋ شاماسى %99.96 بولىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ەكولوگيالىق ورتا ساپاسى ەڭ جاقسى رايونداردىڭ ءبىرى بولعان

ەكولوگيالىق ورتانىڭ ساپاسى ۇزدىكسىز جاقسارىپ، شيزاڭنىڭ جاسىل دامۋ جاعدايى العاشقى ادىمدا قالىپتاستى. تازا ەنەرگيا سياقتى جاسىل، تومەن كومىرتەكتى كاسىپ سالاسى ۇزدىكسىز زورايىپ، ەلەكتر گەنەراتورلار تىزبەگىنىڭ سيىمدىلىعىنداعى تازا ەنەرگيانىڭ ارا سالماعى %90 تەن اسىپ، 2 ميلليون 200 مىڭنان استام ەگىنشى - مالشى جايىلىم ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ جاردەماقىسى سيلىعىنان يگىلىكتەندى.

پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ «قاۋلىسىندا»: ”ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعىن باسقارۋ ءتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايىلىم، ءشولدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋ جانە جۇيەلى باسقارۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ، قالپىنا كەلتىرۋدىڭ كوپ نەگىزدى ۇسىنىلىم مەحانيزمىن ورناتۋ“ ورتاعا قويىلدى. شيزاڭ اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ شۋجيى ۋاڭ جۇنجىڭ مىنانى ءبىلدىردى: شيزاڭ پارتيا 20 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن، بورىشتىلىق سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، چيڭحاي - شيزاڭ ءۇستىرتىنىڭ ەكولوگياسىن زاڭ بويىنشا بار كۇشپەن ويداعىداي قورعاپ، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ءومىر سۇرەتىن كورىكتى شيزاڭ قۇرۋعا قۇلشىنادى.

كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى