- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
«ناۋرىزىم ــ مەرەكەم»(22)
2013.04.19 13:05
ناۋرىز كەلدى
شودەن بۋراباي
( شالقىما )
قىس كوزى قىراۋ ەدى. كەنەت «ناۋرىز كەلدى! ناۋرىز كەلدى!» دەگەن ايعاي شىقتى. بۇكىل ءبىر قىستاق تاڭ ازانداعى بۇل داۋىستى ەستىگەندە، «بۇنىسى نەسى دايىندىقسىز وتىرعاندا، ويباۋ-اۋ ەندى قايتتىك!» دەدى ابدىراپ، كەيبىر كەمپىرلەر اۋا رايشى شالدىڭ ەسەبىنىڭ قاتە شىققانىنا ادىرام ايتا باستادى.
بۇل داۋىس قىسقى ۇيقىدا جاتقان سۋىردىڭ ايعىرىنىڭ دا قۇلاعىنا شالىندى. جاڭا عانا مۇرنىنا كوكتەمنىڭ ءيىسى كەلىپ ۇيقىلى وياۋ ماۋجىراپ كەتكەن ەكەن، مىنا داۋىس بەيىس ءتورىنىڭ ارعى بەتىنەن كەلگەندەي ءتاتتى سەزىلدى. «پا! شىركىن! ناۋرىز!» دەدى ول كوزىن اشپاي جاتىپ، «نە دەگەن جاعىمدى ەدىڭ، الىستان سىزاتتانىپ جەتكەن كوكتەم لەبىڭ-اي سەنىڭ! ەندى مەنى مىناۋ قاراڭعى كور ۇيقىدان وياتىپ، ۇلان-اسىر ەركىن ومىردە جارقىن دا جاسىل الەمدە ويناق سالدىراتىن بولدىڭ عوي» دەدى.
قىرسىق شالعاندا بۇل جىلعى ناۋرىز وسى قىستاقتاعى ەڭ كەدەي وتباسىنىڭ ەسىگىن الدىمەن قاققانى ءدۇيىم جۇرتتى ودان ارى ساستىردى. ءۇي باس سايىن ناۋرىزدىڭ سىباعاسى دەپ ساقتاپ قوياتىن كارى جىلىكتىڭ بارىندا بار، جوعىندا جوق ەكەنى شىڭعىرعان شىندىق. «ەندى قايتتىك ! قۇداي-اۋ! ەندى قايتتىك؟ ناۋرىزدىڭ الدىندا شيىمىز شىعادى دەشى؟» دەپ جاپاقتاستىق تا قالدىق. ءۇيدىڭ يەسى ومىرىندە مىنانداي الەم ءپىرىنىڭ ۇلىق باسىن كىشىرەيتىپ، جىرتىق ءۇيىنىڭ كوجەسىن ىشكەلى كەلگەنىن كورگەندە كوزىنىڭ جاسىن تيۋ تۇر-عوي وكىرىپ قويا بەرسىن ! ناۋرىز ونىڭ باسىن سىلاپ تۇرىپ :
− اھ ! بەيشارا ادام-اي ! سونى دا بىلمەيسىڭ بە؟ مەن بۇكىل الەمگە ورتاقپىن عوي،-دەدى .
− راس، راس دەپ باس يزەدىك تە، بيىلعى ناۋرىز نە دەگەن مەيىرلى ەدى دەسەڭىزشى.-دەپ ءبىز دە سىرتتا جىلاپ تۇردىق.
− قىسقاسى دەدى ناۋرىز،- مەنى ادامزات دۇنيەسى جاڭا جىلدىڭ، ءاربىر جاڭا كوكتەمنىڭ ۋاكىلى رەتىندە تانيدى. ءاربىر ماتەريك،ءاربىر مەمەلەكەت ، ءاربىر ءناسىل، ءاربىر تايپا ، ۇلت- ۇراعاتتار ءوز الدىنا قالىپتاسقان سالت-ءداستۇرى بويىنشا ماعان ءىلتيپات كورسەتەدى. سوندىقتان، مەنىڭ ءبىر باسىمدا قىرىق ارباپ كىسىنىڭ اتاۋى بار ... ال، سەندەر مەنى «ناۋرىز» دەپ اتايسىڭدار. بۇل دا وزدەرىڭنىڭ سوزدەرىڭ ەمەس، پارسى دەگەن اعالارىڭنىڭ ءسوزى،-دەدى،- سەندەر قازاقتار ! دەپ ساڭقىلدادى ناۋرىز،-بۇرىنعى اتا بابالارىڭ قالىپتاستىرىپ كەتكەن سالتى بويىنشا بولعاندا، مەن كەلگەن كۇنى ءتورت قۇلاقتى ەلىڭنىڭ اماندىعىن تىلەپ، قازاننىڭ ءتورت قۇلاعىنا ماي جاعىپ؛ جەتى عالامنىڭ اماندىعى ءۇشىن جەتى ءتۇرلى ءدام قوسىپ قايناتاتىن ناۋرىز كوجەلەرىڭدى جاساپ ورگىمىز ورگە، تومەنگىمىز سەلگە كەتسىن، وكپە-ازىمىز جۋىلسىن دەپ رەنىشتەن ارىلىپ؛ جاڭا جىل، جاڭا كوكتەمنەن باقىت تىلەپ، باق سۇراپ، باتالاسىپ جاتۋشى ەدىڭدەر. شىركىن ! سونداعى پەيىلدەرىڭ-اي سەندەردىڭ! اۋەلدەسەڭ، «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەپ بۇلاق باستاۋلاردىڭ كوزىن ارشىپ، ارىقتاردى تازالاپ، لايىقتى ورىندارعا اعاش ەگىپ تاستايتىن وسكەلەلەڭ ادەتتەرىڭدى كورگەندە، قاتتى اسەرلەنىپ كەتەتىنمىن. اسەرلەنگەنىمنەن قىدىر اتالارىڭنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ، «مىنا حالىقتىڭ ىزگىلىگى ءۇشىن بەرەكەتىڭدى توگە كور» دەپ جالىنىپ جاتقانىمدى روزىم دە بىلمەي قالۋشى ەدىم! ءتىپتى، «ءولى رازى بولماي ءتىرى بايىمايدى» دەپ قۇلاعان كۇمبەزدەر مەن مولالاردىڭ جەل مۇجىپ، سۋ ەسكەن جەرلەرىن جاماپ جاسقاپ جاتقاندارىڭدى كورگەندە نە ءبىر اۋليە، امبيەلەرگە «مىنالاردىڭ يماندىلىعى ءۇشىن جاراتۋشىعا ءدات ايتىڭدارشى! نىعىمەتىڭە بولەي كور دەپ تىلەك جولداپ جالىنىڭدارشى» دەپ شىر - پىر بولعانىمدى سەزبەي قالۋشى ەدىم ...پاھ ! سول كەزدەردە جاستاردىڭ دا دۋمانى ءوز الدىنا بولەك بولاتىن ! كەشكىسىن التى باقان قۇرىپ، اق سۇيەك ويناپ كۇمبىرلەگەن كۇي، اسقاقتاعان ءان اۋىل ءۇيدى الديلەپ تۇرسا، مىنا جاقتاعى اق وردادان نەلەر مىقتى اقىندار ەكى-ەكىدەن جۇپتاسىپ ايتىسىپ جاتاتىن. بۇل كۇنى بالۋان سالۋ، ات ءۇستى اۋدارىسۋ، جامبى اتۋ سىندى قازاقي ويىنداردىڭ دا كورىگى باسىلاتىن. ەندى، سول جاقسى سالت-سانالارىڭنىڭ جۇرناعى قانا قالىپتى. ءاي، بەيشارالار-اي ! ناۋرىز كەلەدى دەپ جىلدى قايىرىپ، ايدى اقتارىپ، جۇلدىزداردى تۇگەندەپ، كۇن ساناپ وتىراتىن استرونوميك شالداردىڭ دا قاتارى سيرەپ، ونىڭ ورنىن ەسەبى قاتە شىعاتىن قارتاشىلارىڭ باسقان ۇقسايدى.
بۇنى ەستىگەندە ەسىكتىڭ سىرتىندا ءسوز تىڭداپ تۇرعان ءبارىمىزدىڭ بەتىمىز شىمىرلاپ كەتتى. «قاپ اتتەگەن-اي»،-دەدى قىستاق باستىعى ءوزىنىڭ اعىم اڭداعىشتىق قۋاتىنىڭ السىرەگەنىن جازعىرىپ،-«سونشا جىلداردان بەرى ناۋرىزىڭ بىلاي تۇرسىن، نە ءبىر قيىن وتكەلدەرگە قارسى ايلا-شارعى ۇيىمداستىرىپ، بىردە ءبىر باعالاۋدان ءمۇلت كەتىرمەي امان-ەسەن ءوتىپ ءجۇر ەدىك. سوندا دا، ءدال مىناداي ماسقارا بولعان جەرىمىز جوق ەدى»،-دەپ كۇيىپ-پىستى. سول تۇستا توپ ىشىنەن تاعى ءبىر ساڭقىلداعان داۋىس شىقتى:
− ءاي، سەن وزىڭشە ناۋرىزدى ايتىپ قويىپ كەلەتىن باعالاۋشىلارىڭا ۇقساتىپ وتىرسىڭ با؟ ناۋرىز مىنا كىسى سياقتى ءۇيى قۇلاعالى تۇرعان، توبەسىنەن توپىراق ساۋىلداعان وت باسىنا كەلمەيدى عوي دەپپە ەدىڭ؟
ءۇيدىڭ يەسى جىلاعان بەتى سىرتقا اتىلىپ شىقتى:
− كوپشىلىك دەدى،-ول اسەرلەنگەن سەزىممەن،-مىنا جىگىت دۇرىس ايتادى، مەنىڭ جىرتىق لاشىعىما ناۋرىز كەلدى! ناۋرىز! قاراڭىزدارشى! جىل سايىن نە ءبىر باي-ماناپتاردىڭ ۇيىنەن بۋى بۇرقىراپ شىعاتىن ءاز ناۋرىز مەنىڭ ۇيىمە كىرىپ ۇلىس وڭ بولسىن ! اق مول بولسىن دەپ ايتتى.
كوپشىلىك جىلاپ تۇردىق تا ءبىر اۋىزدان «ناۋرىزدىڭ ايتقانى كەلسىن» دەپ شۋ ەتە ءتۇستىك. ءۇيدىڭ يەسى اسەرىن جيار ەمەس: بەۋ، دۇنيە-اي دەشى!-دەدى اۋىر ىشقىنىپ،-ناۋرىزدىڭ ءبىزدى سوگەتىن پيعىلىنىڭ جوقتىعىن بۇرىنىراق سەزسەكشى! اسىلىندە ناۋرىز بارىمىزگە ورتاق ەكەن-عوي ، وسىنى دا بايقاماي، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الجاستىرىپ ءجۇرىپپىز-اۋ كوپشىلىك! ... جىل سايىن اۋدان ەمەس، اۋىل ەمەس، قىستاقتىڭ ناۋرىزىنا قاتناسپايتىن مەن بايقۇس، مىناداي جويقىن قۋانىشتى كوتەرە المايتىن سياقتىمىن. سول ءۇشىن بارلىقتارىڭىزدان مىنانى وتىنەيىن ؟! ءبىز ەندى بارىمىزبەن بازار بولىپ ءبىزدىڭ قىستاققا كەلگەن ناۋرىزدى قىزۋ مەرەيمەن كۇتىپ الايىقشى! سۇيىكتى ناۋرىزدى «جاراسىمدى ءومىردىڭ جارشىسى سەنسىڭ» دەپ ماراپاتتايىقشى! قانەكي، اسقاقتاتىپ ءان سالىپ، كۇمبىرلەتىپ كۇي شەرتىپ، ءبي بيلەپ، ايتىس وزدىرىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى ويىندارىمىزدى قىزدىرىپ ناۋرىزدى بىرگە تويلايىق ! ءاي، اناۋ، الگى جىل سايىن ناۋرىز كونسەرتىنە قاتىناسا المايتىن مىقتى ءانشىمىز «ناۋرىز» قايدا ءجۇر؟ مىقتى كۇيشىمىز «ناۋرىزبايشى»؟ وي، الگى قارا جورعا ويناسا اسپاندا قالقىپ، جەردە بالقىپ جۇرەتىن ناۋشا ەتەك «ناۋرىزگۇ»ل قىزىمىز قايدا؟ ناۋرىز! اي، ناۋرىزدار!
كوپتىڭ ىشىنەن بىرەۋ ورتاعا شىعىپ: ونداي بولسا، مەن ناۋرىزدىڭ سىباعاسىنا ساقتاپ جۇرگەن كارى جىلىكتى وسىندا اكەلەيىن،-دەپ ۇيىنە جۇگىرىپ كەتتى. ونىڭ ارتىنان تاعى بىرەۋ «ءبيداي ءتۇيىپ اكەلەيىن» دەپ جالت بۇرىلىپ ول دا جۇگىرىپ بارا جاتتى، تاعى بىرەۋ «ۇيىمنەن قۇرت اكەلەم» دەدى. ءسويتىپ بىرەۋ ونى، بىرەۋ مۇنى اكەلگەلى ۇيلەرىنە ارت=ارتىنان شاپتى. «ە» دەگەنشە ناۋرىزدىڭ ءتورت قۇبىلاسى تولىقتانىپ، ۇلى ءدۇبىر مەرەكە باستالىپ كەتتى.
مىنەكي ، ناۋرىز ءبىزدىڭ كەدەي قىستاققا ءوستىپ كەلدى. «قۇرىپ قالعان بۇلاقتىڭ جىلعاسىنان سۋ اقتى» دەگەندەي قۋانىشتان اسىر سالعان ۇلى دۇبىرگە شىداي الماي بۇشپاق-بۇشپاعىنان تەر ساۋلاعان اي ماڭداي دالا مەن بىرگە، ارقالارىنان بۋ ۇشقان شابدار كۇنگەيلەر قارعا بولەپ قويعان التىن ساندىعىن اشقالى كوكتەم جاققا قاراپ ۇشىپ بارا جاتتى. سول زامان ءبىر ءتۇپ قارا اعاشتىڭ قارا تۇياعىنا جىلۋ كىرىپ، توبە قۇيقاسى شىمىرلاعانداي سەلت ەتە تۇسكەنى سول ەكەن، تۇتاس ورمان قاعىنىپ-سىلكىنىپ ابىر-سابىر كۇي كەشتى. وسى دۇبىردەن قارا تۇساقتىڭ جاتىرىندا جاتقان اقبۋدان قوزىنىڭ دا ۇيقىسى اشىلىپ كەتىپ «ماما! مەنى بوستاندىققا شىعارشى» دەپ ەنەسىنىڭ بۇيىرىنەن ەكى-ءۇش تەۋىپ جىبەردى ...
مەرەكە دەگەن وسى، توي دەگەن وسى، ءبىز ەندى ناۋرىزدان ەشتەمەمىزدى جاسىرمايمىز. تىشقان ەكەش تىشقاندار دا اشىعىپ ولەتىن استىق قامبالارىمىزدى ايقارىپ اشىپ تاستايمىز. قاڭىراپ بوس قالعان باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ سيىر قورا بولعانىن كورسەتىپ، ءبىر وتباسىنان بىرەر ادام اۋدان قالاشىعىنا «بالا وقىتامىز» دەپ قاڭعىپ كەتكەنىن دە باتىلدىقپەن ايتامىز. قىسقاسى، قىستاعىمىزداعى ءيت ەكەش يتكە دە ءبىر سۇيەك قارىز بوپ جۇرگەن تاقىر كەدەيلەردىڭ كور تىرلىگىن كورگىزبەگە قويىپ «جارىلقاساڭ وسىلاردى جارىلقا» دەپ تىلەك تىلەيمىز!
تىلەگىمىز قابىل بولعاي يلايىم !
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
