جيلين ولكەسى جاسىل دامۋ ابزالدىعىن بەكەمدەدى جانە كۇشەيتتى (شىعىس سولتۇستىكتى ارالاپ، گۇلدەنۋگە نازار سالۋ)
«حالىق گازەتىنىڭ» تىلشىلەرى جۋ سىشيۇڭ، كۇڭ شياڭ – ۋ، داي لينفىڭ
2023.07.24 16:01 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
2018 - جىلى 9 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جيلين ولكەسىنىڭ شاعان كولىندە قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ دارىپتەدى: ”تاماشا ەكولوگيالىق ورتا − شىعىس سولتۇستىك ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ باعالى بايلىعى ءارى شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدەگى ءبىر ارتىقشىلىق. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويىپ، جاسىل دامۋدا تاباندى بولۋ كەرەك“. وسىدان كەيىن اشىلعان شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”ەكولوگيالىق قۇرىلىس پەن استىق ءوندىرىسىن اناعۇرلىم ويداعىداي قولداپ، جاسىل دامۋ ابزالدىعىن بەكەمدەۋ، جوعارىلاتۋ كەرەك“.
يدەيا ارەكەتكە جەتەكشىلىك ەتىپ، ناقتى ىستەۋ جاۋاپكەرلىكتى ايگىلەدى. جاسىل دامۋ ۇستانىمىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرگەن جيلين ولكەسى ساپاسى اناعۇرلىم جوعارى، ونىمدىلىگى اناعۇرلىم جاقسى، قۇرىلىمى اناعۇرلىم ساپالى، ابزالدىعى تولىق ايگىلەنگەن دامۋدىڭ جاڭا جولىنا قاراي ارشىندى قادام تاستادى.
جيلين ولكەسىندەگى قالىڭ كادر – جۇرتشىلىق باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق، قار - مۇز دا − باعالى بايلىق ۇستانىمىن جاپپاي امالياتتا ايگىلەپ، ەكولوگيانى الدىمەن ەسكەرۋ، جاسىل دامۋ جولىمەن بۇلجىماي ءجۇرىپ، ەكولوگيانى كۇشەيتۋ قۇرىلىسىن جەدەلدەتتى.
قايىقپەن سەيىلدەپ ەكولوگيالىق ورتانىڭ وزگەرىسىنە قاراۋ − وزگەرىس بارىسىندا جاڭالىققا ۇمتىلۋ
شاعان كولىندە سالقىن سامال ەسۋدە، كول جاعاسىنداعى قالىڭ قامىس اراسىنا جاڭا عانا 380 قۇتان اۋىپ كەلەدى، توبەسىندەگى قاۋىرسىندارى جەلمەن بىرگە تەربەلەدى، الىستاعى كول بەتىندە ءار ءتۇرلى سۋ قۇستارى سامعاپ ءجۇر.
بۇل ارانىڭ كەزىندە جىل قۇستارىنىڭ ”اينالىپ ۇشاتىن ءوڭىرى“ ەكەنىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن. وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى جارتىسىندا شاعان كولىندە قۇمدى بوران سوعىپ، جەر سورتاڭدانىپ، بالىقتار مەن قامىستار قۇرۋعا اينالعان بولاتىن.
”بالا كەزىمدە شاعان كولىندە اۋلايتىن بالىق جوق بولاتىن“ دەدى شاعان كولى بالىق الاڭىنىڭ بالىقشىسى لي شۋشيان بۇرىنعى كەزدى ەسكە الىپ. ول قازىر سولتۇستىك جاعاداعى بالىقشىلىق قىستاعىنا قونىستانعان.
وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىندا اياقتالعان سۇڭحۋا وزەنىنەن سۋ باستاۋ ينجەنەرياسى سور جەردىڭ وزگەرتىلۋىنە تۇرتكى بولدى. 10 جىلدىڭ الدىندا جيلين باتىس بولەكتەگى وزەن - كولدەردى تۇتاستىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، شاعان كولىنىڭ، سۇڭحۋا وزەنىنىڭ، نىنجياڭ وزەنىنىڭ ديناميكالى اينالمالى سۋ جۇيەسىن ىشكەرىلەي اشتى. وزەن - كولدەردى تۇتاستىرۋ ينجەنەرياسى بيىل رەسمي اياقتالادى، 203 ورىنداعى سورتاڭ كولشىك، سازدىق وزەن - كول ءوزارا ىقپالداساتىن ۇلكەن سۋ تورابىن قالىپتاستىرىپ، شاعان كولىندە تىرشىلىك تىنىسى قايتا قاۋلادى.
سۋ جوق بولۋدان بار بولۋعا دەيىن، ونان تۇنىق سۋعا دەيىن، شاعان كولىنىڭ سۋ ساقتاۋ مولشەرى 600 ميلليون تەكشەمەتردەن استى، اينالمالى اعىس ارقىلى 3 جىلدا ءبىر رەت جالپى بەتتىك سۋ اۋىستىرۋعا بولادى، سۋ ايدىنى قازىر 400 شارشى كيلومەتردەن استامعا كەڭەيدى.
بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا لي شۋشياننىڭ ايەلى شۇي دۇڭفاڭ 300 مىڭ يۋان قارىز اقشا الىپ، ءوز اۋلاسىنان بالىق دۇكەنىن اشىپ، جىلىنا 200 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزدى. ول قازاندىق جاقتا بىقتىرىلىپ جاتقان بالىقتى كورسەتىپ تۇرىپ: ”بيىلعى ’1 - مامىر‘ دەمالىسىندا وتە قاربالاس بولدىق، ءبىر كۇندە 20 نەشە ۇستەل دايىنداپ، 200 نەشە قوناقتى كۇتتىك“ دەدى.
ەكولوگيا جاقسارىپ، جىل قۇستارى كوبەيدى. شاعان كولى قازىر دۇنيە جۇزىندەگى جىل قۇستارىنىڭ 8 نەگىزگى دامىلداۋ ورنىنىڭ بىرىنە اينالدى. ۇشقان قۇستار ساياحاتشىلاردى باۋرادى، 2018 - جىلدان بەرى شاعان كولى كورىنىس رايونى جيىنى 9 ميلليون ادام - رەتتەن استام ساياحاتشى قابىلداپ، ساياحات جالپىلىق كىرىسى 8 ميلليارد يۋانعا تايادى.
اشىق اسپاندى، تۇنىق سۋدى، جاسىل تاۋدى، قارا توپىراقتى جانە جايلىمداعى سازدىقتى قورعاۋ شايقاسى جاپپاي باستالدى، ”13 -بەسجىلدىقتىڭ“ سوڭىنا جەتكەندە، جيليننىڭ ەكولوگيالىق ورتا ساپاسى كورنەكتى جاقسارىپ، باقىلاۋ - ولشەۋ ەستەلىگى الىنعاننان بەرگى ەڭ جاقسى دەڭگەيگە جەتتى.
قارا توپىراقتى ويداعىداي قورعاۋ جونىنەن العاندا، جيليننىڭ استىق ءونىم مولشەرىنىڭ %80 تەن استامى قارا توپىراقتان كەلەدى. 2022 – جىلى قارا توپىراقتى قورعاۋ سيپاتتى ەگىس كولەمى 32 ميلليون 830 مىڭ مۋعا كەڭەيىپ، بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى قاتارعا ءوتتى.
اۆتوموبيل جۇرگىزىپ كاسىپ سالاسى دارەجەسىن جوعارىلاتۋدىڭ جاڭالىعىنا كوز جىبەرۋ − جاڭالىق نەگىزىندە العا ۇمتىلۋ
مىڭ جىلعا جالعاسقان بالىقشىلىق، اڭشىلىق مادەنيەتى شاعان كولىنىڭ قىسقى بالىق اۋلاۋ اتاعىن سىرتقا شىعاردى. بۇگىنگى شاعان كولىنە عىلىم - تەحنيكالىق اسەرى كۇشتى جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيل سىناق الاڭى قوسىلدى.
بىلتىر قىستا 1 - اۆتوموبيل توبى مۇز قۇرسانعان شاعان كولىنە 250 مىڭ شارشى مەترلىك سىناق رەتىندە جۇرگىزۋ ورنىن سالدى. كىلەڭ ەلەكترلى اۆتوموبيلدەر ۇشى - قيىرسىز قارلى القاپقا كىرىپ، مۇز بەتىندە زىمىراپ، تۇزدە ءجۇرۋ، جالعاستى قاتىناۋ، قالقىپ ءجۇرۋ سياقتى كوپ ءتۇرلى سايىستاردى ءساتتى ورىنداپ، نولدەن تومەن 30 سەلتسي گرادۋستاعى سىناقتان ءوتتى.
اۆتوموبيل ونەركاسىبى جيليننىڭ ابزال كاسىپ سالاسى بولىپ، ونەركاسىپ ءونىم قۇنىنىڭ %40 تەن استامىن ۇستايدى. الايدا، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتىڭ جالپىلاسۋى توتەنشە سۋىق اۋا رايىنىڭ شەكتەۋىنە ۇشىرادى، وتە تەز جۇرۋگە، وتە الىسقا بارۋعا، اۋا رەتتەگىشتى اشۋعا باتىلدىق ەتە المادى... جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيل كاسىبىندە قايتكەندە وتە سۋىق بولۋ شەكتەمەسىن بۇزۋعا بولادى؟
”جاڭالىق اشۋ تاسقىنداعان قوزعاۋشى قۋاتقا دەم بەردى“. جۇڭگو 1 - اۆتوموبيل زەرتتەۋ - اشۋ باس مەكەمەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، قوسىمشا جاڭا ەنەرگيا اشۋ ورنىنىڭ باستىعى جاۋ حۇيچاۋ كەزىندە 1 - اۆتوموبيل توبىنىڭ تۇڭعىش كىلەڭ ەلەكترلى اۆتوموبيلىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىن دەربەس زەرتتەپ - اشقان، ونىڭ توبى بيىل 4 – ايدا جاريالاعان قىزىلتۋ ارالاسپا تۇعىرى 526 ءتۇرلى شەشۋشى تەحنيكادان قامال الدى.
قوندىرعىنىڭ ناقتى ولشەۋى ارقىلى نولدەن تومەن 20 سەلتسي گرادۋستىق ورتادا 12 ساعات تۇرعاننان كەيىن، قىزىلتۋ تومەن تەمپەراتۋرالى اكتيۆ ەلەكتر چيپىنىڭ ەنەرگيا جۇمساۋ قۋاتى مەتال ساندىق باتەرياسىنان %8 جوعارى، قۋات شىعارۋ شاماسى %25 تەن استام جوعارى بولىپ، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىكتىڭ سۋىق جەردە تەمپەراتۋرانى جوعارىلاتۋىنىڭ جولىن قاراستىرادى. بىلتىر جىل سوڭىندا 1 - اۆتوموبيل توبىنىڭ قىزىلتۋ ماركاسىندا ەرەكشە قولدانىلاتىن اۆتوموبيل تۇرىنەن سىرت، ”ەكەۋىن دە تولىقتاۋ، بىرەۋىن توقتاتۋ“ جۇزەگە اسىرىلدى، ياعني تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ۇسىنىلىمى تۇگەلدەي جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلگە پايدالانىلادى، جاڭادان ارتقان ەنەرگيا بۇكىلدەي جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلگە پايدالانىلادى، ءداستۇرلى جانارماي اۆتوموبيلىنىڭ تەحنيكاسى مەن ءوندىرىس قۋاتى توقتاتىلادى.
جاڭا تەحنيكادان قامال الىپ، جاڭا جارىس جولىن يەلەپ، جاڭا قوزعاۋشى كۇشتى جەتىلدىرگەن قىزىلتۋ جاڭا ومىرشەڭدىك كۇشكە يە بولىپ، ساتىلۋ مولشەرى 2017 - جىلعى 4 مىڭ 700 دەن 2022 - جىلى 310 مىڭعا جەتىپ، 60 ەسەدەن استام ارتتى. قىزىلتۋ ماركاسىنىڭ قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋى جيليننىڭ عىلىم - تەحنيكالىق قۇرامى جوعارى، بايلىق جۇمسالىمى تومەن، ورتانىڭ لاستانۋى از كاسىپ قۇرىلىمىن قۇلشىنا قۇرۋىنا جاندى تۇسىنىك جاسادى.
جاسىل دامۋدىڭ ىلگەرىلەۋىنە نازار − ىلگەرىلەۋ بارىسىندا قامال الۋ
300 مەتردەن استام اۆتوماتتى ءوندىرىس جەلىسىنىڭ جۇزگە جۋىق جۇمىس تارتىبىنەن كەيىن، قارا ءتۇستى كومىرتەگى جىپشەسىنە اينالدى... كومىرتەگى تالشىعى جىڭىشكە تالشىقتانسا، ونىڭ كۇشەمەلىلىگى بولاتتىڭ 7 دە 8 ەسەسىندەي، سالماعى بولاتتىڭ 4/1 ىندەي عانا بولادى.
”جىلدىق ءونىم مولشەرى نەبارى 200 توننا كەلەتىن تاجىريبەدەن ۇلگى كورسەتۋ جەلىسى 2016 - جىلى سالىنىپ وندىرىسكە قوسىلعاننان جىلدىق ءونىم مولشەرى 60 مىڭ توننا كەلەتىن زەردەلىلەنگەن كومىرتەگى تالشىعى ءوندىرىس جەلىسى بىلتىر قۇرىلىس باستاعانعا دەيىن، كومىرتەگى تالشىعى كاسىبى جيليننىڭ جاسىل دامۋىنىڭ جاڭا ىسكەرلىگىنە كۋا بولىپ، ءبىزدىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى ۇلعايتۋ، كۇشەيتۋ، ساپالىلاندىرۋ سەنىمىمىزدى بەكەمدەدى“. جيلين حيميالىق تالشىق توبىنىڭ باس جوراسى سۇڭ دى - ۋ بىلاي دەدى: جيليننىڭ كومىرتەكتى تالشىق وڭدەلمەگەن سىمىنىڭ جىلدىق ءوندىرىس قۋاتى 160 مىڭ توننا، كومىرتەكتى سىمنىڭ جىلدىق ءوندىرىس قۋاتى 49 مىڭ توننا بولىپ، مەملەكەت بويىنشا الدىڭعى قاتاردا تۇرادى.
1959 - جىلى قۇرىلعان جيلين حيميالىق تالشىق توبىنىڭ دامۋى قۇلدىراۋعا تاپ بولدى. ”جاڭالىق اشۋ − كاسىپورىننىڭ قوزعاۋشى كۇش قاينارى، ساپا − كاسىپورىننىڭ جان تامىرى“. سۇڭ دى - ۋ بىلاي دەدى: جيلين حيميالىق تالشىق توبى كومىرتەكتى تالشىق سالاسىن كوزدەپ، ”جوعارى، سارا، وزىق دەڭگەيگە“ ۇمتىلىپ، زەرتتەۋ - اشۋعا جالپى ءبىر ميلليارد يۋاننان استام قارجى قوسىپ، ەلىمىزدىڭ كومىرتەكتى تالشىق وڭدەلمەگەن جىپشەلەرىن كولەمدەندىرىپ ءوندىرۋ جولىن الدىمەن اشتى.
دامۋدىڭ جاڭا كارتيناسىن سالدى. بىلتىر 5 - ايدا جيلين حيميالىق تالشىق توبىنىڭ تۇڭعىش ارناۋلى جەل ەلەكتر جاپىراعىن وندىرۋگە پايدالانىلاتىن K35 ۇلكەن تالشىقتى كومىر تالشىعىن ءوندىرۋ جەلىسى وندىرىسكە قوسىلدى، ءونىمنىڭ بەرىكتىگى ادەتتەگى اينەك تالشىقتى كۇردەلى ماتەريال جاپىراقشاسىنىڭ 2 - 3 ەسەسىندەي كەلەدى.
جەل ەلەكتر مۇنارالارى قاز - قاتار بوي تۇزەپ، جەلپۋىش قاناتتارى تىنباي زىمىراۋدا. قازىر كوپتەگەن كومىرتەگى تالشىعى ماتەريالىنان جاسالعان جەل كۇشى گەنەراتورى جيليننىڭ بايتاق دالاسىندا بوي كوتەردى. 2022 - جىلى جيلين ولكەسىنىڭ تۇتاس جىلداعى جەل، كۇن نۇرىنان پايدالانىپ ەلەكتر تاراتۋ نىساندارىنىڭ گەنەراتور اگراگاتتارىنىڭ سيىمدىلىعى شامامەن 13 ميلليون 120 مىڭ كيلوۆاتقا جەتىپ، جاڭادان قوسىلعان ەلەكتر قۋاتى 5 ميلليون 180 مىڭ كيلوۆاتقا جەتىپ، ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى كۇن نۇرىنان پايدالانىپ ەلەكتر تاراتۋ گەنەراتور اگراگاتتارىنىڭ توراپتانۋىنىڭ جالپى جيىنتىعىنان استى.
ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ جاپپاي جاسىل تيپكە بۇرىلىس جاساۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتكەن جيليندە ەكونوميكانىڭ دامۋ دەڭگەيى مەن جاسىلدانۋ مولشەرى ۇزدىكسىز جوعارىلادى.
(تىلشىلەرىمىز ۋ يۋەحۇي، جۋ داۋەي جازۋعا قاتىناستى)
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
تەلەفون: 65367915-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ باسپا ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەي كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2023 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى
