- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ۇرپاقتىڭ سارايىن اشىپ، ساناسىن نۇرلاندىراتىن «ەلەكتروندى قازاق ءۇي»
2013.11.01 11:19 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
بىزدە قالام ۇستاعانداردىڭ كوبىسى ءتىل تۋرالى قالام تەربەگىسى كەلىپ تۇرادى. شىنايى ۇلت رۋحىن وياتقىسى كەلەتىن ەر بولسا، جورىعىنا بارەكەلدى ايتامىز، ال ءوزى سونىلاپ وتىرعان تاقىرىبىن وت باسى، وشاق قاسىندا ىسكە اسىرا الماي وتىرعانداردىڭ جالعان جان اشىرلىعىن تۇسىنە دە، كەشىرە دە المايمىز، «ءتىلىمىزدىڭ اتموسفەراسى تارايىپ بارادى» دەپ بايبالام سالعانىمەن، ىرگەسىندە اعىپ تۇرعان «قوس ءتىل كلاسى» دەيتىن بۇلاقتان بالاسىن سۋسىنداتپاي، قازاق ءتىلىن حارىپتەپ وقىپ كەلە جاتقان وعلانىن وزگە ءتىلدىڭ كلاسىنا تەليدى. تەكتى بابا باۋىرجان مومىش ۇلى قۇساپ: «بالام ورىسشا بىلمەسە بىلمەي - اق قويسىن، قازاق تىلىمەن عالامدى تانىسىن»، - دەپ باتىرلىق تانىتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جىرىن جىرلايتىن جامپوزداردىڭ اياعى سيرەپ بارادى. «ءتىل» تالقىسى بىزدە تەك اۋىز جۇزىندە كوپ ۇگىتتەلىپ، شىنايى بەينەدە تولىق قاندى تاپسىرلەنە الماي ءجۇر. «ءوز ءتىلىڭ بىرلىك ءۇشىن، وزگە ءتىل تىرلىك ءۇشىن» دەيتىن ءپالساپاعا يەك سۇيەيتىن بولساق، وندا بىرلىك بولماي تىرلىك بولمايدى، ءوز ءتىلىمىزدىڭ وركەنىن جايدىرا الماي جاتىپ، وزگە تىلگە ءورىس اشۋ ازاماتتىققا سايمايدى، وسىنى تەرەڭدەپ ۇققان ارامىزدا ءبىر ۇل بار، ول قازاق ءتىلىنىڭ «جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن» كانىگى ادەبيەت مامانى ەمەس، ءتىپتى، ءتىل تۋرالى اتتانداپ جارتى بەت ماقالا جازعان جان دا ەمەس، ەسەسىنە بالا بولاشاعىنا بىزدەن تەرەڭ ءۇڭىلىپ، قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە بىزدەن كوپ ەسە ىزدەنىپ ءجۇر. ىزدەنگەن ادامنىڭ ءىزى وشكەن بە، سالعان سوقپاعى باسىندا قامشىنىڭ ورىمىندەي جىڭىشكە بولسا، قازىرگى كۇنى اۋماعىن ۇلكەيتىپ، قازاق ءومىر سۇرگەن ولكەنىڭ بارلىعىن كەزىپ كەتتى. ول جىگىتتىك شاقتىڭ جالىنىنا جارماسقاننان - اق ءتىل تۋرالى ويىن سوزىمەن ەمەس، ارەكەتىمەن دالەلدەۋگە قۇلشىندى، ۇلت كەلەشەگى تىلىندە ەكەنىن جان جۇرەگىمەن سەزدى، ادام اقىلىن اقپارات تاسقىنى جادىلاعان ينفورماتسيا داۋىرىندە «قازاق ءتىلىن» ەڭ الدىمەن تەحنيكا تىلىمەن سويلەتۋ كەرەكتىگىن ءداپ باستى دا، 2002 - جىلى «كومپيۋتەر تەحنيكاسى» اتتى وقۋلىق قۇراستىرىپ، وقىرمانعا جاراتىلىستىق عىلىمنان ساۋلە شاشتى... مىنە بۇل سانجى قالاسى اشىلى قازاق ۇلتتىق اۋىلىنان تۇلەپ ۇشقان، «قازاق ءتىلى تەحنيكانىڭ ءتىلى ەمەس» دەپ تاسىرايىپ جۇرگەندەردىڭ اۋىزىنا قۇم قۇيعان، «ءتىلىم» دەپ تەبىرەنىپ جۇرگەن جاس بالاۋسالاردىڭ اعزاسىنا ءنار قۇيعان جاس مامان عالىمبەك قىزىربەك ۇلى ەدى.
※ ※ ※
ورتالىق تەلەۆيزياسىندا قىزمەت ىستەيتىن ەركەبۇلان دەيتىن دوسىم الدىڭعى ايدا قىزمەت بابىمەن ۇرىمجىگە كەلدى، جىلىندا ازەر كەلەتىن قۇدايى قوناقتى جىگى - جاپار قارسى الىپ، ولەڭ توسەگىمىزدە كوسىلە جاتىپ اڭگىمە شەرتىستىك، اڭگىمە اراسىندا كورگەنى كوپ قوناققا: سەن كورمەگەن ءبىر دۇنيە بار، ىشىندە ءان دە بار، كۇي دە بار، اڭگىمە دە بار، اقىليا دا بار، كورگىڭ كەلسە كورىمدىگىڭدى دايىنداي بەر، - دەدىم.
− كورىمدىككە جاراسا كورەلىك، ايتپەسە ءان مەن كۇي بىزدە دە اسىپ توگىلەدى، - دەپ قول تەلەفونىنان بيىلعى جىلدىڭ مودى ءانى «قىزىل ورىكتى» شىرقاتا باستادى.
سەكەڭدەگەن «قىزىل ورىكتىڭ» دەسىن باسايىن، شاڭ باسقان كوڭىل سارايىن اشايىن دەپ تۇرپاتى جىپ - جيناقى سىرتىنا «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» دەگەن جازۋى بار كادىمگى اق وتاۋدىڭ مودەلىن تارتپامنان الىپ شىقتىم دا، ىشىنەن قازاقتىڭ «حالىق ەرتەگىلەرىن»، «بالالار اندەرىن»، «كۇيلەرىن»، «حالىق اندەرىن»، «تەرمە - تولعاۋلارىن»، «بەسىك جىرلارىن»، «ابايدىڭ قارا سوزدەرىن»، قازاقتىڭ قازىرگى زامانعى ەڭ ويلى فيلوسوفى مىرزاكەلدى كەمەلدىڭ «ابزالدىلىق الىپپەسىن» بىرىنەن سوڭ ءبىرىن شەتىنەن تەرىپ، ۇلكەن قالادا قازاقى رۋحقا شولىركەپ جۇرگەن ۇلانعا تىڭداتا باستادىم.
تىڭداعانىنا جارىم ساعات بولعان جوق، كوپ نارسەگە سىن كوزبەن قارايتىن جىگىت «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدى» ەرەكشە ءبىر ەمىرەنىسپەن سيپاي باستادى، «كەرەمەت ەكەن، <بالالارعا ارنالعان بازارلىق> دەپ ەسكەرتىپتى، بۇل بالالاردى ەمەس، انالاردى دا، اكەلەردى دە، اۋەلى دەسەڭ ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ۇمىتىپ بارا جاتقان كوپ تۋىسىمىزعا دا ونەگە بولاتىن تاربيەشى قۇرال ەكەن، تاپپايتىنىڭ بولساشى، قايدان الدىڭ، كىم جاساعان دۇنيە»، - دەپ ىشكى تولقىنىسىن جاسىرا الماي كوپ سۇراعىن تۋىنداتا بەردى.
«بۇل <ەلەكتروندى قازاق ءۇي> كىمدى تامسانتپادى دەيسىڭ، جاسالعانىنا جىل بولماي جاتىپ <قازاق ەلىندە> قاناتىن كەڭگە جايدى، مىنە قارا، مىناۋ <ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ تۇسىندىرمە كىتاپشاسى، وسىنىڭ ىشىنەن مەن ساعان قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە ۇلەس قوسقان مىقتىلاردىڭ وسى ءونىمدى وزگەشە باعالاعان لەبىزىن وقىپ بەرەيىن»، - دەپ «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» مازمۇن كىتاپشاسىن قولىما الىپ، اتالمىش ونىمگە بىلدىرىلگەن جىلى لەبىزدەردى وقي باستادىم.
− «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» تاربيەلەۋ قۇرالى − ءار جاس بۋىننىڭ ەلدىك، ۇلتتىق مۇددەگە تەرەڭ تامىر جىبەرۋىنە جول اشادى. − مۇحتار شاحانوۆ.
− قازاق بالالارىن تاربيەلەۋدىڭ زاماناۋي ۇلگىسى رەتىندە جارىققا شىعىپ وتىرعان «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» − بۇگىنگى كۇننىڭ قاجەتتىلىگى، اسىرەسە، اتا جۇرتتان شەتتە جۇرگەن قانداستارىمىزدى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ جاۋھارىنان سۋسىنداتۋعا مول مۇمكىندىك تۋعىزادى دەپ سەنەمىن. − تالعات ماماشەۆ.
− قازاق قوعامىنىڭ بولاشاعى بۇگىنگى بالالاردا. سولاردىڭ ساناسىنا ۇلتتىق رۋحتى سىڭىرە الساق قانا ەلدىڭ ەرتەڭىنەن الاڭ بولمايمىز. ەستى ەرتەگى، تەرەڭ تەرمە، قۇدىرەتتى كۇي، ادەمى ءان، جاۋھار جىر جاس قاۋىمدى ۇلت بەسىگىندە تەربەپ وسىرسە، كەلەشەك قاۋىم اتالار مەن بابالاردىڭ اينىماس مۇراگەرى بولاتىنى اقيقات، «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» سول اقيقاتتى ىسكە اسىرۋدىڭ ءبىر بولشەگى. −− ءجۇرسىن ەرمان.
− «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» ءونىمىنىڭ جوبالانۋى كوڭىلگە قونىمدى. جوبا اۆتورلارى جاڭا تەحنولوگيادان ۇتىمدى پايدالانىپ، قازاقتىڭ ءان - كۇي، ەرتەگى قازىنالارىن «ەلەكتروندى قازاق ۇيگە» ەنگىزىپتى. ەندەشە، بۇل ءونىم بۇلدىرشىندەرىمىزدىڭ ۇلت مادەنيەتىن ۇمىتپاي، ونى قاستەرلەپ وتىرىپ، اقاۋسىز ەرجەتۋى ءۇشىن اسا ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى دەپ ويلايمىن. − باعدات ەستەمەس ۇلى.
ال ەندى قازاقتىڭ مادەنيەت، كوركەمونەر تاڭدامالارىن «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» ىشىنە سيعىزىپ، ۇرپاعىمىزدى ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەۋدىڭ باي باعدارلاماسىن جاساعان جان ءۇرىمجى قالاسىنداعى «بايتەرەك» ەلەكترون شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى عالىمبەك قىزىربەك ۇلى. 1998 - جىلدان 2002 - جىلعا دەيىن شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپتىك تەحنيكالىق ينستيتۋتىندا اگرونوم ماماندىعىندا وقىعان جاس مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن سوڭ قوعامعا شىعىپ قىزمەت ىستەۋگە ءبىلىمىنىڭ ءالى دە كەمشىن ەكەنىن ويلاپ، استانامىز بەيجيڭگە ات باسىن بۇرىپ، شينحۋا ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم اسىرادى، تاياز ويىن تەرەڭگە توعىتادى، ول جىلدار قازاق جاستارىنىڭ كومپيۋتەر تەحنيكاسىمەن جاڭادان تانىسىپ جاتقان جىلدارى - تۇعىن، وسىنى كوزدە ۇستاي بىلگەن ورەن 2004 - جىلعا كەلگەندە سانجى قالاسىنان «شوق جۇلدىز» كومپيۋتەرگە تاربيەلەۋ مەكتەبىن قۇرىپ، كومپيۋتەرگە قۇشتار ءبىر شوعىر قازاق جاستارىن تاربيەلەپ، جەتىلدىرەدى. 2005 - جىلعا كەلگەندە قازاقستاننىڭ الماتى قالاسىنان «عاسىر تەحنيكاسى» اتتى سەرىكتەستىكتىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، كومپيۋتەر تەحنيكاسىن تۇبەگەيلى زەرتتەۋمەن اينالىسىپ، قازاق تىلىندەگى كومپيۋتەر باعدارلامالارىن جاساي باستايدى، «ەڭبەگى باردىڭ ونبەگى بار» دەگەن. 2012 - جىلعا كەلگەندە تالانتتى دارىن يەسى الماتى قالاسىنان «ۇلاس ەلەكتروندى» سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، ەلەكتروندى اپپارات، ەلەكتروندى تاربيەلەۋ قۇرالىن جاساۋدى قولعا الدى. عالىمبەك باس بولعان سەرىكتەستىكتىك 2 جىلعا جۋىق قۇلشىنىسىنىڭ ارقاسىندا، قازاقتىڭ مادەنيەت - كوركەمونەر تاڭدامالارىنان 1200 مازمۇندى قامتىعان ەلەكتروندى قازاق ءۇي ءونىمىن بارلىققا كەلتىردى. 2013 - جىلعا كەلگەندە عالىمبەك ءۇرىمجى قالاسىنا ات باسىن بۇرىپ، «بايتەرەك» ەلەكترون عىلىم - تەحنيكا سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدى» ءوندىرۋ، جالپىلاستىرۋ جۇمىسىنا بىلەك سىبانا كىرىستى.
ىقىلىم زاماننان بەرى قازاقتىڭ ءان مەن كۇيى، ءومىر تولعامدارى مەن اقىلياسى، ەرتەگىلەرى مەن جىرلارى قارا قوستا قاناتتانىپ، اق بوز ۇيدە دامىلداعان، بار قادىردى بويىنا ۇيالاتقان قازاقتىڭ سول كيىز ءۇيى بۇل كۇنى كوك جايلاۋدا، كوڭىل تورىمىزدە دە بۇلبۇلداي ۇشىپ بارا جاتقاندا عالىمبەك سىندى دارىندى ازاماتىمىز وركەنيەتىمىزگە ۇزىك بولاتىن «ەلەكتروندى كيىز ءۇيدى» جاساپ، ۇلتتىق رۋحىمىزدى وياتۋعا سەبىن تيگىزدى. ماڭىزدىسى جاساعان دۇنيەسىنىڭ جاس بالالار تۇگىل، جاسامىس قارتتىڭ دا جانىن جاۋلاپ الۋعا قاۋقارلى بولىپ، جان - جاقتى ويلاستىرىلىپ جاسالعاندىعى. بىرىنشىدەن، مۇنداعى ءان - كۇي، ەرتەگىلەر جيناعىنىڭ كيىز ءۇي ۇلگىسىندە جاسالۋى وتە ورىندى، ۇلت مۇراسى جاستايىنان بالانىڭ كوز الدىندا بولسا، ول بوس تۇرماي وتكەن كۇندەردە قالىپ كەتكەن ەسكىلىكتىڭ كوزىندەي سانالماي، بۇگىنگى زامانعا قىزمەت ەتىپ تۇرسا قانداي عانيبەت، وسى تۇرعىدان ايتقاندا، «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» ۇلتىنىڭ ماتەريالدىق - رۋحاني مۇراسىن قاستەرلەۋگە قۇلشىناتىن جاس ۇرپاق ءۇشىن تارتىمدى جوبا، كوڭىلگە قونار جاڭالىق. ەكىنشىدەن، نەمەرەلەرىنە ەرتەك ايتىپ بەرەتىن، ەجەلدىڭ ەن كۇنىنەن شەجىرە شەرتىپ بەرەتىن قازىنالى قاريالار، ابىز اتا - اجەلەر سيرەپ كەتكەن ۋاقىتتا «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» بالالاردىڭ تاپتىرماس تاربيەشىسى، ەگەر شىنىمەن دە «سويلەي بىلەتىن كيىز ءۇي» ءار ۇيدە، بالا باقشالار مەن مەكتەپتەردە كەڭىنەن تارالسا، ءتىل تاعدىرىنان الاڭداپ، ۇلت مۇراسىنا ەلەگىزىپ جۇرگەن ەل ءۇشىن ۇلكەن مەدەت بولار ەدى. ۇشىنشىدەن، «ەلەكتروندى كيىز ءۇي» تاربيەلۋ قۇرالى دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى مەن مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت - كوركەمونەر ينستيتۋتى سىندى عۇزىرلى ورگانداردىڭ، قازاققا اتى تانىس اقىن - جازۋشىلار، ءانشى - كومپوزيتورلار، دىبىس رەجيسسەرلەردىڭ قولداۋ كورسەتىپ، اقىل - كەڭەس بەرۋلەرىنىڭ ارقاسىندا جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي سىندارلى. سونىمەن بىرگە، جاڭا زاماننىڭ وزىق تەحنيكاسىمەن جابدىقتالعان، بازاردىڭ قاجەتىنەن شىعا بىلەتىن قولجەتىمدى تاربيە قۇرالى.
«قازاق بولامىن دەگەن ۇرپاق ءوزىنىڭ ءتىلىن، فولكلورىن بىلمەي، ادەبيەتتەرىن وقىماي، مادەنيەتىن قادىرلەمەي كوزدەگەن نىسانالارىنا جەتە المايدى، ءوز حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءان - كۇيلەرىن تىڭداماعان، اباي اتاسىنىڭ اقىلياسىن جاتتاپ وسپەگەن ورەننەن ەل مۇراتىن جوقتايتىن ەر ازاماتتار شىعادى دەۋ قيىن. ءبىزدىڭ <ەلەكتروندى قازاق ءۇي> مىنە وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرىپ، ۇرپاقتاردى جەتەلى جەتكىنشەك بولۋعا جەتەلەۋ ءۇشىن جاسالدى. <كيىز ۇيدەگى> ەرتەگىلەردى ءيىسى قازاققا تانىمالى اكتەر ايدوس بەكتەمىر ۇلى مەن الاشقا اتى شىققان تانىمالى ديكتور ساۋىق جاقان قىزى وقىدى، مۋزيكا بولىمىندە دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، جەتىگەن، سازسىرناي، شاڭقوبىز، ادىرنا، شەرتەرمەن ورىندالعان 400گە تارتا كۇي بار، اباي اتامىزدىڭ 45 قارا ءسوزى، مىرزاكەلدى كەمەلدىڭ <اقىل قالتا> كىتابى تولىق قامتىلدى، تەرمە - تولعاۋلار مەن ۇلتتىق رۋحتى وياتاتىن اندەر ءوز الدىنا ءبىر بولەك، وسى دۇنيەلەر ۇرپاقتارىمىزدى، ۇلتىمىزدى ىزگىلىككە باستاپ، ونەگەلى ومىرگە باستاپ جاتسا، ءبىزدىڭ دىتتەگەن ويىمىزدىڭ ىسكە اسقانى، سونىمەن بىرگە <ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ> باعاسى قولجەتىمدى، قالتاڭىزدا 200 يۋانىڭىز بولسا ۇيىڭىزدە ءبىر كيىز ءۇي ورنايدى، ول اناۋ، مىناۋ ەمەس، تاربيەگە تولى كيىز ءۇي»، - دەيدى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىنىڭ» جوبا اۆتورى عالىمبەك قىزىربەك ۇلى.
حالىق تاعدىرىنا ساياتىن قالاۋلى جۇمىستاردىڭ كوبىسى قاعاز كۇيىندە بىتە بەرمەيدى، ونداي ءمان - ماڭىزى جوعارى دۇنيەنى كوبىندە قابىرعانى قايىستىرىپ، ماڭدايعا ايعىز - ايعىز اجىمدەردى سىزا وتىرىپ «ەلىم» دەگەن ەر بىتىرەدى، «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» جابىعىنان ءبىز جاپا - ماشاقاتپەن توگىلگەن اشتى تەردىڭ ءىزىن كوردىك، ھام ۇلتىم دەگەندە قۇر ايقايلاماي، قاجەتتى ەڭبەكتەرىن قالاۋلى ۋاعىندا حالقىمەن جۇزدەستىرە بىلگەن عالىمبەكتەي ازاماتتىڭ ارامىزدا كوبەيە بەرۋىن شىن تىلەدىك. «شينجياڭ گازەتى» (ماقسات قيزات ۇلى حابارلايدى)
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
